زورگیری در روز روشن

روزی که خبر قطع رابطه شماری از کشورهای عربی منطقه از جمله بحرین، عربستان سعودی، امارات، مصر و حتی لیبی با کشور قطر پخش شد، قطری‌ها‌ و خاورمیانه در شوک فرو رفتند. شوکی که از آن به عنوان یک زلزله در این منطقه یاد شد. به نظر میامد اوضاع این منطقه پر التهاب وخیم تر از اینی که هست می‌شود.

این کشورها همه تماس‌های زمینی، دریایی و هوایی با قطر را تا به امروز قطع کرده اند آن هم به بهانه حمایت قطر از گروه‌ها‌ی تروریستی از جمله اخوان المسلمین و حزب الله!

قطر هم در واکنش متقابل از این تصمیم ابراز تاسف کرد و اعلام کرد:تلاش می‌کنیم اقدامات چهارکشور (مصر، عربستان سعودی، امارات و بحرین ) برای تاثیر بر جامعه و اقتصاد قطر را خنثی کنیم. این اقدامات غیرقابل توجیه و بر پایه ادعاهای بی اساس است.

و نیز تاکید کرد:"این موضوع تاثیری بر سیر زندگی طبیعی شهروندان قطر و شهروندان خارجی مقیم قطر نخواهد داشت."

اما چگونه؟ مگر تمام راه‌ها‌ی ارتباطی قطر با این تحریم قطع نشده بود؟ پرواضح بود که چشم امید قطری‌ها‌ به ایران است.

رابطه ایران و قطر رفته رفته بهتر و بهتر می‌شد بخصوص از زمانی که شبکه الجزیره سخنان (بعدا تکذیب شده )وزارت خارجه قطر را که در آن از ایران و همین طور حزب الله حمایت کرده بود انعکاس داد و تحریم این کشور از سوی چهار کشور عربی نیز مزید بر علت شد تا رابطه ایران و قطر بهبود یابد.

نگاه دوسویه

قطر اما در عین حال؛ می‌داند که تداوم این تحریم‌ها‌ به ضررش تمام خواهد شد. برای همین در کنار نزدیکی اش به ایران به فکر راه حلی برای بحران موجود هم هست چرا که بااین شرایط بسیاری می‌گویند امیر قطر که خود با کودتایی نصفه و نیمه علیه پدر(!) - در زمانی که پدر در فرانسه به سر می‌برد - قدرت را در دست گرفته اکنون در خطر یک کودتا علیه خودش است.

از طرفی قطر یک کشور مستقل با موجودیت یگانه است و نفع خود را در این می‌بیند که با همه قدرت‌های منطقه و فرا منطقه کنار بیاید.

شاید برای همین هم بود که امیر قطر چند روز پیش در پیامی انتصاب محمد بن سلمان فرزند پادشاه آل‌سعود به ولیعهدی را به وی تبریک گفت؛ اقدامی که می‌گویند به معنای دراز کردن دست دوستی دوباره قطر به سمت عربستان و کشورهای خلیج فارس می‌توان تلقی کرد.

بااین حال اکنون، خبر می‌رسد که علی‌رغم این پیام تبریک، شورای همکاری خلیج فارس برای قطر شروط ۱۳ گانه‌ای درجهت از سرگیری روابط گذاشته است؛ شروط ۱۳ گانه‌ای که قطع روابط با ایران و حزب‌الله، برچیدن پایگاه نظامی ترکیه، پرداخت پول و…در راس آن هستند، شبکه العربیه و العالم در گزارش‌ها‌یی این ۱۳ شرط را به این طریق اعلام کرده اند:۱. قطع روابط دیپلماتیک با ایران.۲‌. اخراج افراد مرتبط با ایران حاضر در قطر

۳. روابط تجاری با ایران در چارچوب تحریم‌های آمریکا.۴. برچیدن پایگاه نظامی ترکیه در خاک قطر۵. قطع حمایت از حزب‌الله.۶. قطع حمایت از اخوان‌المسلمین۷. قطع حمایت از القاعده.۸. قطع حمایت از داعش.۹. تعطیلی کامل شبکه الجزیره.

۱۰. تابعیت ندادن به شهروندان عربستان، مصر، بحرین و امارات.۱۱. انتشار لیست اپوزیسیون‌های حمایت شده در چهار کشور فوق.۱۲. تحویل دادن اشخاص تحت تعقیب کشورهای فوق به اتهام اقدامات تروریستی.۱۳‌. پرداخت مبلغی معین (رقم آن اعلام نشده است)!

شورای همکاری خلیج فارس در اقدامی گستاخانه‌تر تنها ۱۰ روز به قطر فرصت پاسخگویی در قبال این شروط داده است و اعلام کرده عدم پاسخگویی قطر در این ۱۰ روز، به معنای عدم موافقت قطر با این شروط است و این یعنی آش همان آش و کاسه همان کاسه و تحریم قطر ادامه دارد.

البته چند روز پیش از این نیز عربستان (به تنهایی و نه به عنوان کشورهای حوزه خلیج فارس) شروط ۱۰گانه‌ای برای قطر تعیین کرده بود شروطی با یک ضرب الاجل ۲۴ ساعته، که البته بابی محلی قطری‌ها‌ همراه شد. اکنون این پرسش پیش‌می‌آید که آیا این بار هم شاهد چنین بی محلی‌ای خواهیم بود؟

باج خواهی اعراب از قطر

آیا لیست بلند بالای شورای همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و خط و نشان کشیدن برای قطر را باید یک راه حل در پیش روی قطر دانست و آن را نرم تر شدن مواضع کشورهای حوزه خلیج فارس توصیف کرد و یا نتیجه‌ای برای بیشترشدن تنش بین دولت‌ها‌ی عربی با قطر؟

حال که به نظر برخی کارشناسان، قطر در شرایط خاصی قرار گرفته آیا این شروط را بردیده منت می‌گذارد و دست‌ها‌ی خود را به نشانه تسلیم بالا می‌گیرد و همه خواسته‌ها‌ی ۱۳گانه اعراب را می‌پذیرد؟ شروطی که به صراحت یک باج‌خواهی تمام عیار به شمار می‌آیند و شاید هم به‌مثابه یک زورگیری سیاسی... از تعیین تکلیف برای اینکه قطر با چه کشورهایی رابطه داشته باشد تا درخواست برای دریافت مبالغ هنگفت از این کشور.

برخی از این شروط اعلان جنگی علنی از سوی شورای همکاری خلیج فارس با برخی کشورها و گروه‌ها‌ی دیگر نیز هست؛ مطمئنا ایران این شروط را یک توهین تلقی می‌کند و ازاین پس باید منتظر واکنش‌ها‌ی منفی و مستقیم دولت ترکیه نیز باشیم، روی چه حساب است که کشوری غیر از قطر به ترکیه می‌گوید در قطر پایگاه نظامی داشته باشد یا نه؟ تروریستی خواندن حزب الله و اخوان‌المسلمین نیز جای خود....

تن نمی‌دهد وگرنه اشتباه بزرگی کرده است!

داوود هرمیداس باوند کارشناس مسائل بین المللی درباره این شروط ۱۳ گانه به آفتاب یزد گفت: یکی از این شروط ۱۳ گانه که درباره خروج پایگاه نظامی ترکیه است با واکنش ترکیه مواجه شد، ترکیه اعلام کرده هرگز از قطر خارج نمی‌شود. »

وی افزود:«به هر حال کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حضور پایگاه نظامی ترکیه را بر نمی‌تابند. »

وی ادامه داد:"البته قطر پیش‌تر اعلام کرده بود که حاضر است برای رفع تحریم‌ها‌ی چهار کشور عربی و برای رفع اختلافات، مذاکره معقولانه انجام دهد. زمانیکه شیخ کویت برای میانجی‌گری اعلام آمادگی کرد، قطر تمایل بیشتری را برای رفع مشکلات صورت گرفته از خود نشان داد، اما اینکه قطر قرار باشد برای رفع این مشکل تمامی شروط ۱۳ گانه کشورهای عضوشورای همکاری خلیج فارس را بپذیرد بعید می‌دانم. "

باوند درباره یکی از شروط ۱۳ گانه که درباره رابطه قطر با ایران است پاسخ داد:« رابطه قطر با ایران یک رابطه سنتی است، دیدیم که در جریان حمله به سفارت عربستان، قطر بر خلاف سایر کشورهای عربی (البته به همراه کویت) هیچگاه رابطه اش را با ایران قطع نکرد.»

وی ادامه داد:« البته قطر بخش‌ها‌ی دیگری از این شروط را ممکن است بپذیرد، به عنوان مثال طالبان دارای یک شبه سفارتخانه در قطر است و ممکن است قطر خروج کامل طالبان و تعطیلی این سفارتخانه را بپذیرد، پذیرش قطع رابطه با اخوان المسلمین و جبهه النصره نیز در این باره از سوی قطر محتمل است. »

وی افزود:« اما قطع رابطه قطر با ایران بسیار بعید است، بخصوص در شرایط کنونی که تنها راه ارتباطی قطر کشور ماست. بنابراین قطر قرار نیست تمام و کمال تسلیم عربستان شود. »

وی در پاسخ به این سوال که آیا شرط خروج پایگاه نظامی ترکیه از قطر باعث خواهد شد تا رابطه ترکیه با کشورهای خلیج فارس رو به وخامت بگذارد؟ پاسخ داد:« این موضوع بستگی به این دارد که آیا قطر به این شرط عمل کند یا نه، البته اگر قطر چنین شرطی را نپذیرد هم روابط ترکیه با شورای همکاری خلیج فارس با بحران (البته کوچک) روبرو می‌شود ولی مسلما اگر ترکیه مجبور به خروج از قطر شود بحران روابط ترکیه با کشورهای خلیج فارس بحران بزرگتری خواهد شد. "

باوند با بیان اینکه صدور این شروط ۱۳ گانه می‌تواند ایران، ترکیه و قطر را در یک مثلث متحد در مقابل کشورهای خلیج فارس قرار دهد، گفت: ترکیه از لحاظ نظامی و ایران هم از لحاظ راه ارتباطی و تبادلات کشاورزی و بازرگانی، یک دلگرمی برای قطر است، قطر دو نگرانی عمده دارد، یکی از لحاظ تهدید نظامی عربستان و امارات علیه این کشور که حضور ترکیه عامل بازدارنده این اتفاق است، نکته دوم راه‌ها‌ی ارتباطی قطر است که ایران آن را تامین می‌کند. "

باوند گفت:"اما به هر حال، قطر برای آینده اش بخش‌ها‌یی از این شروط ۱۳ گانه را باید بپذیرد ولی از سوی دیگر اگر تمام و کمال ۱۳ شرط را بپذیرد دچار اشتباه بزرگی خواهد شد. "

وی درباره اینکه آیا پذیرش بخش‌ها‌یی از این شروط (با توجه به آنکه شورای همکاری خلیج فارس بر پذیرش هر ۱۳ مورد پافشاری دارد) می‌تواند روابط دو طرف را بهبود بخشد،پاسخ داد:« قطر پیش از این هم رابطه نامطلوبی با عربستان داشت. آن هم به‌دلیل نقش‌ها‌ی فرامرزی بود که قطر در پیش گرفت تا یک رقابت اعلام نشده با عربستان انجام دهد. ولی قطر سعی می‌کند همواره راه‌ها‌ی مختلف و نگاه‌ها‌یی به دو طرف (ایران و عربستان) داشته باشد تا دچار مشکل نشود. ضمن آنکه کویت و عمان نیز در کنار قطر از جمله کشورهایی هستند که حاضر به پیروی کامل از عربستان و امارات نیستند، همین موضوعی است که می‌تواند قوت قلبی برای قطر باشد. "

جدی ترین خواست عربستانی‌ها‌

اما عباس خامه یار معاون بین‌الملل سازمان فرهنگ و رایزن فرهنگی سابق ایران و قطر در باره این شروط ۱۳ گانه به آفتاب یزد گفت: "این شرایط جدید با بندهای ۱۰گانه پیشین عربستان، تفاوت چندانی نمی‌کند. اما جدی‌ترین خواست عربستانی‌ها در شروط جدید ۱۳ گانه (شورای همکاری خلیج فارس) بند پایانی آن یعنی دریافت مبالغ بسیار زیاد مالی از قطر است، اساسا عربستان برای پرداخت ۴۰۰ میلیارد دلاری به دونالد ترامپ بابت خرید تسلیحات و تشکیل ائتلاف کذایی علیه ایران آنقدر تعجیل کرد که اکنون پس از پرداخت قسط اول ۱۱۰ میلیارد دلاری به آمریکا، برای پرداخت مابقی اقساط دچار مشکل و تحمل فشار بسیار شده است.

از همین رو عربستان هم اکنون به دنبال سهم خواهی از کشورهای خلیج فارس است تا این مبلغ بدهی را سرشکن کند، طبیعتا بحرین و عمان و.... برای این کار چندان مناسب نیستند اما قطری‌ها به عنوان یک منبع مالی خوب برای سرشکن کردن این بدهکاری بسیار حائز اهمیت اند و بهانه‌ها‌ی کافی برای اعمال فشار بر این‌کشور نیز پیدا می‌شود. "

وی درمورد بندهای دیگر این شروط گفت:" شبکه الجزیره قدرت نرم قطری‌ها به شمار می‌آید. الجزیره تنها یک شبکه نیست، یک امپراطوری مورد توجه قطری‌هاست، قطع رابطه این کشور با اخوان‌المسلمین و یا خروج پایگاه نظامی ترکیه از قطر نیز به عنوان خلع سلاح کامل قطری‌ها به شمار می‌آید. بنابراین بعید می‌دانم قطر به این شروط تن دهد. "

خامه یار اضافه کرد: باید در ادامه دید که قدرت‌های منطقه‌ای چگونه پا پیش می‌گذارند؟ کشورهای مصر و امارات تا کجا با عربستان هستند و ایران به عنوان یک کشور مستقل چگونه عمل می‌کند؟همه اینها در تصمیم آینده قطر بسیار مهم است.

وی اضافه کرد: از طرفی رقابت بین انگلیس و آمریکا را هم باید در نظر بگیریم؛ رقابتی که بر سر چپاول کشورهای خلیج فارس است. "

خامه یار گفت:" شاید آمریکایی‌ها همان مدلی که برای عربستان ایجاد کردند را برای قطر نیز پیاده می‌کنند؛ مدل تهدیدآمیزی که منجر به آن شد تا عربستان دست به امضای قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری با آمریکا بزند، احتمالا این سناریو برای قطری‌ها نیز نوشته شده است تا آنها هم تسلیم پرداخت مبلغ‌های گزاف به آمریکا (مثل آنچه که در عربستان اتفاق افتاد) شوند، قطری‌ها در هفته پیش نیز قرارداد ۱۲ میلیارد دلاری با یک کارخانه تسلیحاتی ورشکسته امضا کردند و یک پیوست هشت میلیاردی دیگر نیز به دنبال آن به آمریکایی‌ها‌ تضمین دادند. اما این حجم و این مبلغ آمریکایی‌ها را ارضا نمی‌کند، آنها به دنبال مبالغ بیشتری هستند."

معاون بین المللی سازمان فرهنگ ادامه داد:" با تحولات جدید عربستان نیز به نظر می‌آید شاهد شرایط غم انگیزی در شورای همکاری خلیج فارس باشیم. شورایی که پیش از این هم اختلافات بسیاری در آن دیده می‌شد، باید دید چه پیمان‌های جدیدی در این کشورها بسته می‌شود و کشورهای آزاد شده از این شورا چه خواهند کرد؟"

رابط فرهنگی پیشین ایران و قطر درباره این سوال که اگر قطر بخشی از این ۱۳ شرط را بپذیرد به عادی سازی روابط دو طرف (قطر و کشورهای شورای خلیج فارس)کمک خواهد کرد؟ پاسخ داد: "پذیرش هر یک از این شروط برای قطر بسیار گران و سنگین است.

بخشی از نیروهای سوری که علیه نیروهای تکفیری در حال جنگ هستند، از همین گروه‌های اسلامی هستند که قطر حامی آن‌هاست و شورای همکاری خلیج فارس خواستار قطع رابطه قطر با آنها شده، حماس و اخوان المسلمین و قطر می‌خواهند تا اعتباری در جهان اسلام پیدا کنند و مطمئنا این قطع رابطه ضربه سنگین به هر سه آن‌ها‌ خواهد زد، همان طور که پیشتر هم گفتم قطع شبکه الجزیره صرفاً قطع یک شبکه رسانه‌ای نیست بلکه خلع سلاح قدرت نرم قطر است و مطمئنا قطع رابطه با ایران و ترکیه هم تیر خلاص به این کشور خواهد بود، حتی پرداخت هزینه‌های گزاف از سوی قطر به عربستان وکشورهای خلیج فارس نیز این کشور ( قطر )را با یک چالش بزرگ روبه‌رو می‌کند."

خامه یار در ارتباط با موضع ایران در قبال این تحولات نیز گفت:" اگرچه برخی اختلافات، اختلافات ریشه دار و عمیقی است اما ایران با همان عقلانیت و روشی که در گذشته داشته است و با عدم مداخله در روابط کشورها و احترام به تمامیت ارضی آنها تلاش خواهد کرد تا به امنیت در منطقه کمک کند و از سویی در چنین شرایطی به قطر یاری می‌رساند و کمک‌های انسانی که تاکنون داشته است را سرلوحه کارخود قرار دهد. "