نگرانی‌های جهان درباره عمان

اغلب «سوئیس خلیج فارس» شناخته می شود. قطعه ای زیبا، آرام و غنی از نفت با مناظری دلربا که به بی طرفی در عالم سیاست مشهور است. اما بسیاری از ناظران خاورمیانه اکنون نگرانند که عمان نتواند نقطه عطفی در مشکلات کنونی منطقه باشد. عمان مدت هاست که از توانایی خود به عنوان بلوک و رابطی میان دو قدرت بزرگ منطقه ای یعنی عربستان سعودی و ایران بهره برده است همان طور که در اختلافات این دو کشور با دنیای بیرون نیز نقش بازی کرده است.

به عنوان مثال سیاست «دوستی با همه و دشمنی با هیچ کس» نقشی اساسی در توافقنامه سال ۲۰۱۳ ایران و غرب بر سر برنامه هسته ای تهران ایفا کرد. این کشور همچنین در مذاکرات صلح پیشین بین اسرائیل و فلسطین دخیل بود و به آزادی آمریکایی هایی که در ایران و یمن دستگیر شده بودند، کمک کرد.

مهارت دیپلماتیک سلطان عمان، قابوس بن سعید او را به عنوان کارگزاری صادق اثبات کرده است. این مهارت به خصوص با رویکرد کمتر تهاجمی او نسبت به ایران دیده شده است. به همین دلیل است که دونالد ترامپ طی تماس تلفنی در اوایل هفته گذشته با او، مساله دخالت ایران در کشورهای منطقه را مطرح کرد و بر ضرورت مقابله با «فعالیت های بی ثبات کننده» تاکید کرد.

با این حال، در پی افزایش تنش و رقابت بین دو قدرت منطقه ای، توان عمان نیز محدود شده و صبر آنها از حد مجاز گذشته است. عربستان سعودی و ایران در جنگ یمن در برابر هم قرار گرفته اند و عمان اصرار دارد که بی طرف باقی بماند. اما در اوایل سال جاری با پیوستن به ائتلاف نظامی سعودی، ناظران را شگفت زده کرد. اما از سوی دیگر در تنش بالا گرفته میان قطر و عربستان سعودی به خاطر نزدیکی قطر به تهران، عمان موضعی متفاوت را در پی گرفت.

عمان حالا با تامین لوازم ضروری برای قطر از طریق دریا، موضعی شبیه به ایران دارد. سعودی ها نتواننسته اند در گرمای نسبی روابط میان ایران و مسکو خللی ایجاد کنند و این حرکت عمان در کمک به قطر باعث سرخوردگی مضاعف پادشاهی سعودی شده است.  

عمان به ایران نیاز دارد چرا که میلیاردها دلار از سرمایه های بانکی این کشور در اختیار ایران است. ازآنجایی که تحریم ها علیه ایران در دو سال اخیر کاهش یافته، تجارت بین دو کشور نیز به شدت روندی رو به رشد پیدا کرده است. پیش بینی می شود که تجارت بین دو کشور از ۳۷۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۵ به ۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یابد.

بزرگترین شرکت خودروسازی ایران یعنی ایران خودرو، سرمایه گذاری مشترکی را با طرف عمانی برای ساخت کارخانه تولید محصولات در عمان انجام داده است. یک کارخانه فناوری های نانو، مجتمع جدید بیمارستانی و از همه مهم تر خط لوله گاز زیردریایی به طول ۱۲۴ مایل از دیگر پروژه های مشترک دو کشور است. پروژه خط لوله گاز عمان را قادر می سازد تا گاز ایران را به راحتی وارد کند و به عمانی ها اجازه می دهد تا گاز مایع خود را راحت تر به دیگر کشورها بفروشند.

حمایت مالی ایران برای عمان حیاتی است. حدود ۸۰ درصد از درآمد عمان از طریق صادرات نفت تامین می شود اما افت شدید قیمت های نفت در طی سه سال گذشته، تامین بودجه مالی مورد نیاز را برای این کشور مشکل کرده است. در سال ۲۰۱۶، علیرغم کاهش ۸ درصدی هزینه های دولتی، عمان با کسری بودجه ای معادل ۲۱ درصد از تولید ناخالص داخلی رو به رو شد. این عدد دو برابر عمیق ترین بحران مالی رخ داده در بریتانیا است. بنابراین هر گونه تلاش و فشار بیشتر عربستان سعودی و متحدانش برای خدشه وارد کردن به روابط ایران و عمان، اوضاع را بحرانی تر خواهد کرد.

به تمام این عدم اطمینان ها، می توان موقعیت خود سلطان را نیز اضافه کرد. سلطان قابوس که در انگلستان تحصیل کرده، قدیمی ترین رهبر دنیای عرب است که پس از کودتای ۱۹۷۰ با پشتیبانی انگلستان زمام رهبری را در دست دارد. با این حال، او هیچ وارث یا اقوام نزدیکی ندارد. با افزایش نگرانی ها درباره سلامت او و ابتلا به بیماری سرطان، مشخص نیست که چه کسی جانشین او خواهد شد و آینده عمان چگونه خواهد بود. این می تواند منجر به بی ثباتی بیشتری شود.

سلطان قابوس که در ایام جوانی رویکردی اصلاح طلبانه داشت در حال حاضر به شکلی فزاینده استبدادی برخورد می کند و دستگاه های دولتی و مقررات تنظیم شده رسانه ای به شدت از او حمایت می کنند. پلیس می تواند بدون حکم وارد خانه های مردم شود. دولت سانسور روزنامه ها را در دست دارد و می تواند تصمیم بگیرد که چه کسی کار روزنامه نگاری انجام دهد و این کار برای چه کسی ممنوع است. خبرنگار اکونومیست اخیرا پس از دیدارش از عمان درباره فردی که به او زنگ زد گفت: «آن فرد ممکن است تنها به خاطر گفتگو با من بازداشت شود.»

پیش بینی هرج و مرج در عمان با این شرایط  به قدرت تخیل زیادی نیاز ندارد. این وضعیتی است که مورد علاقه گروه هایی مانند القاعده و داعش است که بتوانند با استفاده از هرج و مرج در عمان پس از دوران قابوس، موقعیت خود را در منطقه محکم کنند. این هشداری است که دنیای بیرون درباره عمان می دهد.