آیا روسیه از شکست در سوریه می‌ترسد؟

به نظر می رسد که مبارزه با داعش در عراق و حضور این گروه به پایان رسیده باشد. اگرچه نیروهای مسلح هنوز ناپدید نشده اند اما کنترل نیروهای تروریستی بر مناطق مختلف به طورکامل پاکسازی شده و دو پایتخت اصلی این گروه یعنی موصل و رقه در عراق و سوریه آزاد شده است. در سوریه استان ادلب با عملیات مشترک روسیه، ایران و ترکیه حوزه نفوذ داعش نابود شد.

بقیه سوریه نیز در کنترل حکومت دولتی سوریه یا کردهای تحت حمایت ایالات متحده است. بخش عمده مسلحان کنترل شده و دوره فعالیت های هجومی آنها به پایان رسیده است. مساله صلح و ثبات حالا به اولویت اصلی در سوریه تبدیل شده و تقسیم قدرت در نظام سیاسی آینده به موضوع بحث تبدیل شده است. سوریه وارد فاز جدیدی از درگیری شده و نقش سوریه حالا زیر سوال است. به زودی حکومت سوریه نیازی به نیروی نظامی نخواهد داشت و مساله مورد نیاز آنها حمایت مالی است که روسیه قادر به فراهم کردن آن نیست.

استراتژی پس از جنگ روسیه در سوریه

امروز بشار اسد به لطف حمایت روسیه و مداخله نظامی می تواند خود را «برنده» جنگ داخلی بنامد. اگرچه حضور راحت مسکو در دوران پس از جنگ لزوما تضمین شده نیست. در زمینه جنگ مسلحانه، ارزش مسکو برای دمشق به کمک های نظامی و استقرار فعال نیروهایش بود که نقشی اساسی در پیشرفت نیروهای دولتی در جنگ داشت. اما با انتقال به دوران پس از جنگ ارزش فاکتور نظامی به آرامی کاهش پیدا کرده و جنبه های مالی و همکاری های اقتصادی ارزش پیدا می کند.

ایران هم اکنون اعلام کرده که از نظر مالی به سوریه کمک خواهد کرد. در مکالمه تلفنی که اخیرا میان حسن روحانی و بشار اسد انجام شد، رئیس جمهور ایران به همتایش در سوریه اطمینان داد «که آماده است تا به طور فعال در بازسازی سوریه شرکت کند.» روسیه اگرچه از توان مالی لازم برای سرمایه گذاری سنگین در سوریه در دوران پس از جنگ برخوردار نیست. در این زمینه، جایگاه این کشور در سوریه دیگر تضمین شده نیست. این مساله مسکو را مجبور کرده تا همکاری هایش با تهران و آنکارا در سوریه را حفظ کرده تا احتمالا بتواند در آینده از مزایای چنین همکاری هایی در دوران پس از جنگ بهره ببرد. در نتیجه، دولت روسیه تلاش هایش را برای نگه داشتن کنترل پروسه مذاکرات بیشتر کرده تا اطمینان یابد از جایگاه سرنوشت ساز خود در سوریه پایین نخواهد آمد.

آنها تمایل دارند تا انحصار و غیرقابل جایگزین بودن خود را حفظ کرده تا آخرین طرح خود در سوریه را نیز دیکته کنند: از بیانیه ولادیمیر پوتین درباره نیاز به برگزاری کنگره برای مردم سرویه در سوچی تا یک سلسله نشست ها که رئیس جمهور روسیه هفته گذشته با رهبران کشورهای خاورمیانه برگزار کرد. در این زمینه به خصوص حضور بشار اسد در سوچی «ترفندی غیرمنتظره» بود. این دومین سفر اسد به این کشور از سال ۲۰۱۱ بود.

در سال ۲۰۱۵ او به روسیه برای ملاقات با پوتین رفت. رئیس جمهور سوریه برای مسکو به نوعی سرمایه روان است که رهبر روسیه تلاش دارد آن را در صندوق موفقیت های خود ذخیره کند. ملاقات او به این معنی بود که پرونده ای دیگر برای تقویت انحصار روسیه باز شده است. این پیامی آشکار به جامعه بین المللی است که مسکو کلیدهای دمشق را در دست دارد و تنها حامی دولت روسیه برای اعمال فشار در میز مذاکرات است. بلافاصله پس از این دیدار، پوتین نتایج را با رهبران عربستان سعودی، مصر، اسرائیل و ایالات متحده درمیان گذاشت. دو روز بعد در ملاقات با حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه او نقش «رهبری و هدایت» خود را در مثلت روسیه، ایران و ترکیه اعلام کرد.

با وجود نقش حیاتی در روند مذاکرات سوریه منابع و قابلیت های آنها برای نگه داشتن این نقش به وضوح کافی نیست. روسیه نیاز به شرکای دیگری در سوریه دارد تا بتواند در زمینه تامین منابع مالی برای دوران بازسازی پس از جنگ موفق ظاهر شود. شرکا باید مایل باشند که سیر این جریان های مالی از طریق مسکو انجام شود. مشکل بزرگ تر این است که روسیه زمان زیادی برای این کار ندارد. حکومت اسد حالا سر پاتر از گذشته شده و حتی برای مسکو سخت تر می شود که بتواند فشار لازم را برای مذاکرات اعمال کند. مشاوران رئیس جمهور، بثینه شعبان و معاون وزیر امور خارجه، فیصل المقداد هم اکنون بیان کرده اند که شک های خود را درباره مذاکرات تحت نظارت سازمان ملل دارند. امتناع اولیه دمشق برای شرکت در مذاکرات ژنو نشانه دیگری است که نشان می دهد حکومت سوریه بازی انتظار را آغاز کرده است.

حکومت سوریه به دنبال این است که مذاکرات را تا زمانی که مخالفان به طور کامل سلاح را زمین بگذارند و از این مطمئن شوند که در امور داخلی کشور دخالت نمی کنند، متوقف کند. اساسا این مخالفان هستند که باید به دنبال توقف مذاکرات و انتظار بیشتر باشند. خطر برای مسکو این است که دمشق ممکن است تا حدودی به فشار مسکو واکنش نشان دهد و این می تواند شکستی بزرگ برای روسیه باشد.

روزبه آرش