١٠ سال است كه سران كميسيون‌هاي جهاني مبارزه با مواد مخدر، بدون هيچ افشاگري و در سكوت كامل، به رصد دقيق آخرين وضعيت كشت خشخاش در عراق مشغولند. ژانويه ٢٠٠٨ روزنامه اينديپندنت گزارشي درباره كشت خشخاش در استان‌هاي جنوبي عراق منتشر كرد. «پاتريك كاكبرن» خبرنگار اين روزنامه در گزارش خود به نقل از منابع محلي نوشته بود كه براي اولين‌بار، كشت غيرقانوني خشخاش در استان «دياله» (جنوب شرقي بغداد) آغاز شده و شهر ديوانيه (جنوب شرقي عراق) به عنوان يكي از مناطق كشت غيرقانوني خشخاش، نزديك به مسير ترانزيت قاچاق هرويين افغاني به عربستان سعودي و كشورهاي حاشيه خليج فارس است، ضمن آنكه بيشترين وسعت كشت هم نزديك شهر «بوهريز» (جنوب شرقي عراق) مشاهده شده، آن هم در حالي كه كشاورزان، از ترس ماموران امنيتي عراق، بوته‌هاي خشخاش را در ميان درختان پرتقال پنهان كرده‌اند.
كاكبرن از خبرگزاري‌هاي عراقي اينچنين نقل كرده بود كه «كشت خشخاش در اطراف شهرهاي خاليص (شمال غربي بعقوبه و نزديك به نواحي مركزي عراق)، سعديا (شهر مرزي واقع در شرق عراق) و بلادروز (شمال غربي دياله و نزديك به مركز عراق) كه محل قدرت و استقرار القاعده است همچنان رو به افزايش است» و تاكيد داشت كه امنيت مزارع خشخاش، توسط القاعده تامين مي‌شود و هيچ فردي اجازه ورود به مزارع خشخاش را ندارد اما با اين حال در «بوهريز»، ارتش امريكا موفق به تخريب مزارع خشخاش شده است.
كاكبرن، وسعت مزارع خشخاش واقع در دياله را، بسيار كمتر از مزارع واقع در اماره (جنوب شرقي عراق و در حاشيه شط العرب) و مجرالكبير (جنوب اماره) برآورد كرده بود و توضيح مي‌داد كه با افزايش حضور نيروهاي ناتو در اطراف دياله، قاچاقچيان ناچار شده‌اند ترياك توليد شده از خشخاش به دست آمده از مزارع دياله را به رمادي (واقع در مركز عراق و در جوار فرات) منتقل كنند.
با وجود آنكه بنا بر مشاهدات خبرنگار اينديپندنت، سال ٢٠٠٨، استان دياله همزمان، پايگاه القاعده بود و توسط نيروهاي امريكايي و ارتش عراق هم محاصره شده بود اما تحليل كاكبرن اين بود كه اختلافات مذهبي و قوميتي بين اقوام سني، شيعه و كرد و همچنين بروز خشونت افراطي توسط مخالفان دولت مركزي، توان دولت محلي را براي مقابله با توليد و ترانزيت مواد مخدر و روانگردان‌ها تضعيف كرده آن هم در حالي كه از يك سو كشت خشخاش توسط كشاورزان عراقي با سرعت در حال افزايش است و از سوي ديگر، بخش‌هاي زيادي از اين كشور تحت كنترل عناصر خشونت‌طلب است.
خشخاش جايگزين برنج شده است
اگر به نقشه عراق نگاه كنيد، مسير مزارع خشخاش، حاشيه شرقي رود فرات و منطقه وسيعي در اطراف بغداد است كه براي امنيت پايتخت سياسي همسايه غربي يك خطر بالقوه به شمار مي‌رود. از سوي ديگر، حاشيه شرقي رود فرات، براي مدت‌هاي مديد، كشتزارهاي برنج را در خود جا داده بود و مرغوبيت برنج حاشيه دجله، سهم مهمي در اقتصاد داخلي عراق داشت اما اكنون، گزارش‌هاي رسمي حاكي از آن است كه عراق، در گذر از اين دهه ناامني و منازعات داخلي، به يكي از بزرگ‌ترين خريداران برنج اروگوئه و امريكا تبديل شده و در صورت كاهش تعرفه صادرات برنج ايراني، در آينده نه چندان دور دسترنج شاليكاران خطه خزر هم به سفره عراقي‌ها راه پيدا خواهد كرد كه علت اين اتفاق در دهه اخير، بايد به جايگزيني شقايق به جاي نشاي برنج و تفاوت درآمد حاصل از فروش ترياك در مقايسه با برنج ربط داده شود.
پس از انتشار گزارش اينديپندنت، اخبار تاييد نشده‌اي درباره كشت خشخاش در جنوب‌غربي ديوانيه (نزديك به فرات) و شهرهاي حوالي اين منطقه همچون الشاميه و الشنافيه منتشر شد و درپي آن، نگراني محافل جهاني نسبت به ناتواني دولت عراق در ممانعت از كشت خشخاش در اين مناطق، به دليل استقرار نيروهاي مخالف دولت مركزي و القاعده و همچنين، منازعات داخلي رو به‌شدت در شهرهاي شيعه‌نشين همچون بصره، ناصريه و كوت (واقع در جنوب شرقي بغداد) به عنوان آبشخور توسعه كشت خشخاش در حاصلخيز‌ترين زمين‌هاي كشاورزي مركزي رو به افزايش گذاشت چرا كه بازگشت به عقبه ٤ هزار ساله كشت وسيع خشخاش در منطقه بين النهرين، همچون فرارسيدن رستاخيز، براي كميسيون‌هاي بين‌المللي مبارزه با مواد مخدر هولناك بود.
با اين حال، تا سال ٢٠١٦، درباره خطر بالقوه توسعه كشت خشخاش و توليد ترياك در عراق، سكوت برقرار بود اما اتفاقاتي پيش از انتشار اين گزارش، از جمله كشته شدن ابومصعب زرقاوي، فرمانده يكي از مهم‌ترين سلفي‌هاي جهادي در عراق سال ٢٠٠٦ و گسست فكري در القاعده كه تولد گروه ديگري از خشونت‌طلبان افراطي را به دنبال داشت، در سالهاي بعد درهم‌پيچيدگي هرچه بيشتر جنگ‌هاي داخلي عراق را سبب شد تا امروز، توليد ترياك در عراق و نحوه مقابله با روند رو به رشد تجارت سياه، يك معادله چند مجهولي باشد كه اين‌بار، با حروف درشت روي ميز كميسيون‌هاي جهاني مبارزه با مواد مخدر آمده است.
٥ اكتبر ٢٠١٦ «عمر ابراهيم»، خبرنگار عراقي گزارش داد كه نيروهاي امنيتي عراق، ١٦ هكتار مزرعه خشخاش تحت كنترل داعش واقع در شرقاط (شمال غربي بغداد) را آتش زده‌اند. ابراهيم در گزارش خود اشاره كرده بود كه داعش در نيمه سال ٢٠١٤، از آزمايشگاه‌هاي دانشگاه موصل (كه در زمان تهيه اين گزارش تحت سيطره داعش بود) براي توليد هرويين مشتق از ترياك استفاده كرده است.
نكته قابل توجه در گزارش ابراهيم اين بود كه داعش، تلاش مي‌كند رقابت با تجارت ترياك افغانستان را به نفع توليدات خود در عراق پيش ببرد اما مرفين، هرويين و ترياك توليدي عراق، هنوز كيفيتي نازل‌تر از توليدات سلطان ترياك جهان دارد و همچنان محصولات بازار ٩٠درصدي ترياك و هرويين دنيا ممهور به مهر افغانستان است؛ مهري كه سالانه در داخل كشور افغانستان حدود ٧ ميليارد و ٣٠٠ ميليون دلار امريكا، براي شبكه قاچاق سود مي‌سازد (افغانستان، سالانه حدود ٩٠٠ تن هرويين و ٨ هزار تن ترياك صادر مي‌كند كه ميانگين قيمت هر گرم هرويين در داخل افغانستان، حدود ٢/٥ دلار و قيمت هر كيلو ترياك خشك، پاي مزرعه به طور ميانگين حدود ٢٠٠ دلار است.)
يك سال بعد، دوم ژانويه ٢٠١٧، روزنامه ال‌مانيتور اين تيتر را براي گزارش خبرنگار خود «واسيم باسم» انتخاب كرد: «آيا عراق به توليد‌كننده ترياك تبديل مي‌شود ؟»
باسم در گزارش خود به اظهارات قاضي ويژه عراقي استناد كرده بود كه از كشفيات محموله شيشه و احتمال اجراي تصميمات كارتل‌هاي بين‌المللي براي تبديل عراق به پايگاه ترانزيت مواد مخدر و روانگردان بين همسايگان عراق در ازاي پرداخت سود ناچيزي به كشاورزان فقير خبر مي‌داد. قاضي ويژه، اظهارات خود را به خبر دستگيري چند خرده‌فروش و مصرف‌كننده و احكام صادره براي گروه ٦ نفره هدايت‌كننده ترانزيت مواد مخدر در منطقه ابوغريب (جنوب شرقي بغداد) ضميمه كرده بود.
در اين گزارش، يك مقام محلي دولت عراق هم از محكوميت چند توليد‌كننده روانگردان‌ها در بصره و ميسان (جنوب شرقي عراق) خبر داده و افزوده بود افرادي كه به سمت توليد مشترك روانگردان‌ها رفته‌اند، قاچاقچيان بين‌المللي هستند كه به پيش سازهاي توليد آمفتامين دسترسي دارند اما همين مقام محلي تاييد كرده بود كه مافياي فعال در عراق، در حال حركت به سمت توليد مخدرهاست. فائق ال شيخ علي؛ نماينده مجلس عراق، در اكتبر ٢٠١٧ به خبرنگار ال‌مانيتور گفته بود حشيش به دست آمده از مزارع خشخاش واقع در جنوب عراق، به دليل سود قابل توجه، از حمايت برخي مقامات سياسي بهره‌مند است و از نتايج تحقيقاتي مويد وجود كارخانه‌هاي فرآوري خشخاش در جنوب عراق خبر داده بود.
با وجود آنكه اظهارات اين سياستمدار، توسط يكي ديگر از نمايندگان پارلمان عراق تكذيب شد اما باسم به دنبال انتشار اين تكذيب، اين جملات را هم اضافه كرده بود كه «اين تكذيب نشان از بي‌خبري اين مقام مسوول دارد چرا كه ١٣ اكتبر ٢٠١٧، مقامات امنيتي عراق، در اطراف اربيل اولين مزرعه خشخاش و انبار دپوي مواد مخدر با ارزش يك ميليون دلار را شناسايي و كشف كردند.»
ايران در محاصره دو قطب كشت خشخاش
امروز كشت خشخاش در عراق و ظرفيت بالقوه توليد ترياك در اين كشور، از قالب علامت سوال بيرون آمده و به يك نگراني جدي براي نهادهاي بين‌المللي سياستگذار در مبارزه با مواد مخدر تبديل شده است. اما حجم نگراني سران محافل جهاني درباره فعال شدن توليد‌كننده جديد ترياك در درگاه ورود به قاره گان اروپا، آفريقا و امريكا، آنقدر اهميت ندارد كه اگر فكر كنيم با تحقق اين احتمال و دسترسي مافياي مواد مخدر در عراق به جايگاه دومين توليد‌كننده ترياك منطقه خاورميانه، وضعيت ايران از بابت محاصره شدن بين دو توليد‌كننده ترياك چگونه خواهد بود؟
رشد تجارت ترياك در هر كشور، وابسته به چند مولفه است؛ شرايط اقتصادي كشور، شرايط طبيعي مناطق مورد نظر براي كشت خشخاش، امنيت حاكم بر مناطق كشت خشخاش و قدرت دولت مركزي براي مقابله با قاچاقچيان.اقتصاد تك‌محصولي و وابستگي ٩٥ درصدي كل درآمدهاي عراق به فروش نفت، حيات اين كشور را به‌شدت در معرض خطر قرار داده است. تحريم ٨ سالهاي كه پس از صدور قطعنامه ٩٨٦ شوراي امنيت ملل متحد و به دنبال حمله اين كشور به كويت، به عراق تحميل شد و اصطلاح «نفت در برابر غذا» را سر زبان ديپلمات‌هاي جهان انداخت، چشم‌انداز روشني بود از آينده نابسامان اقتصاد اين كشور.
اقليم عراق، در هر منطقه‌اي غير از نواحي كوهستاني، مساعد كشت خشخاش است به شرط آنكه امنيت لازم براي خواب بذر فراهم باشد. اما نبايد فراموش كرد كه در تمام ماه‌هاي حكمراني داعش در ايالات عراق، ارتزاق اين گروهك تروريستي از درآمد ترياك انتقال يافته به كريدور منتهي به اروپا و آفريقا، سببي بوده كه «جهاد» براي حفظ مزارع خشخاش در ايدئولوژي داعش، حتي از نسل‌كشي مخالفان خشونت‌طلبي و افراطي‌گري هم مهم‌تر باشد و به همين سبب، در طول سالهاي گذشته، چه در زماني كه القاعده در عراق جولان مي‌داد و چه تا اين ماه‌هاي اخير، نيروهاي داعش از مزارع خشخاش مانند گنجي ارزشمند حراست مي‌كردند و به همين سبب، تلاش‌هاي دولت مركزي عراق براي انهدام مزارع خشخاش و ممانعت از قدرت گرفتن خرده پاهاي فعال در كشت و فراوري محصول نهايي، معمولا ابتر ماند و بايد ديد از اين پس كه مافياي مواد مخدر، رقيب يك سويه‌اي براي دولت عراق است، اين جنگ نابرابر، چگونه پيش خواهد رفت.
سيد‌حميد حسيني، دبيركل اتاق بازرگاني ايران و عراق، در گفت‌وگو با «اعتماد» در تحليل احتمال فعال شدن عراق به عنوان توليد‌كننده دوم ترياك در منطقه خاورميانه در حالي كه از استان دياله، به عنوان استان همچنان ناامن عراق به دليل حضور حلقه داعش نام مي‌برد و مسير تردد ساير استان‌هاي عراق براي مبادلات تجاري را به سمت سوريه (همسايه غربي عراق) منتهي مي‌بيند، مي‌گويد: «عراق و كشورهاي عربي چندان راغب به مواد مخدر و بخصوص ترياك نيستند و حتي از دخانيات هم استقبال نمي‌كنند و اتفاقا، روانگردان‌ها و بخصوص، شيشه بين اعراب محبوبيت بالايي دارد. اما توسعه تجارت ترياك در عراق قابل پيش‌بيني بود و حتي ممكن است ايران به عنوان يكي از مسيرهاي ترانزيت ترياك عراقي به سمت اروپا انتخاب شده باشد هرچند انتخاب مسير سوريه محتمل‌تر است.
البته عراق هيچگاه از نظر توليد ترياك، افغانستان دوم نمي‌شود چون اولا عراق بر‌خلاف افغانستان، از نظر اقتصادي كشور ثروتمندي است و سالانه بيش از ١٠٠ ميليارد دلار نفت مي‌فروشد كه درآمد حاصله هم در كشور هزينه مي‌شود و مردم عراق در تنگناي مالي نيستند. دليل دوم، اين است كه قاچاق مواد مخدر، كار دشواري است و عراقي‌ها اگر اهل كار و تلاش بودند، به زمين‌هاي حاصلخيز و كشاورزي رها شده‌شان رسيدگي مي‌كردند.
در گذشته نه‌چندان دور، عراق بزرگ‌ترين توليد‌كننده خرماي دنيا بود و امروز، واردات خرما دارد و بازار داخلي را هم از دست داده. ما نبايد نگران ترانزيت ترياك از مسير ايران باشيم اما واردات مواد اوليه توليد شيشه از عراق به ايران نگران‌كننده است. البته اين مواد هم در عراق ساخته نمي‌شود چون عراق، فاقد فرهنگ توليد و صنعت است و اين مواد به صورت قاچاق به عراق مي‌آيد و نظارت بر گمركات عراق هم چندان قدرتمند نيست كه مانع از واردات غيرقانوني اين مواد شود و محتمل است كه قاچاقچي ايراني هم خريدار اصلي مواد اوليه توليد شيشه باشد و مسير عراق به ايران را امن‌تر از انتقال مستقيم مبدا توليد به ايران ديده باشد.»
١٤٥٨ كيلومتر؛ مرز بحران
مقامات ايران، پشت پرده و در گفت‌وگوهاي غيرعلني، درباره مخاطرات توليد ترياك در عراق صحبت مي‌كنند اگرچه در ظاهر، وانمود مي‌كنند كه چنين اتفاقي اصلا مورد تصور نيست. سكوت مسوولان وزارت امور خارجه در قبال پرسش «اعتماد» دليلي بر اين ادعاست كه افزايش توليد ترياك در عراق، ضامن نارنجكي است كه هنوز كشيده نشده و هر واكنش مثبت يا منفي، مي‌تواند اتاق فكر مافياي خاورميانه را به اتخاذ تصميمات جديد يا ويرايش سياست‌هاي پيشين وادارد.
منابع آگاه به «اعتماد» مي‌گويند كه يكي از مهم‌ترين دلايل حضور مسوولان نظامي ايران در عراق، رصد بي‌واسطه آخرين وضعيت استان‌هاي امن و ناامن و تاثير هر تحرك مثبت و منفي در وضعيت ايران است كه توليد مواد مخدر يا روانگردان هم بخشي از اين ماموريت است.
بسيار طبيعي است كه وقتي ٥ استان استراتژيك كشور در راسته يك‌هزار و ٤٥٨ كيلومتر مرز مشترك با عراق قرار گرفته باشند و فاصله زميني مناطق مورد ظن توليد ترياك و كشت خشخاش، تا پر‌جمعيت‌ترين شهرهاي اين ٥ استان، كمتر از ٢٥٠ كيلومتر باشد، «عراق» در دستور كار متوليان حفاظت از امنيت ملي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي ايران، يك «مورد بسيار ويژه» خواهد بود و كوچك‌ترين اهمال درباره اين مورد بسيار ويژه، مي‌تواند از غرب ايران، زابل دومي بسازد كه به گفته بومي‌هايش، اگر يك روز كاروان حمل «تلخي» (ترياك در گويش محلي استان شرقي كشور) از دامن «تفتان» و ارتفاعات «خواجه» رد نشود، آن روز، به شب نمي‌رسد.
اما موضع متوليان سياستگذاري مبارزه با مواد مخدر در اين باره چيست؟ محمود بيات، مديركل روابط بين‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد مي‌كند كه ذرع به ذرع زمين‌هاي عراق، مستعد كشت خشخاش است اما شرايط امروز تجارت مواد مخدر از مرزهاي عراق، فعلا براي ايران خطرساز نيست.
«طبق نتايج گزارش مشترك وزارت بهداشت عراق و دفتر بين‌المللي كنترل مواد مخدر امريكا در سال ٢٠١٦، دولت عراق، از ترانزيت ترياك از مسير عراق به سمت ساير كشورها ابراز نگراني كرده اما اين هشدار هم مطرح شده كه مصرف ترياك، داروها و روانگردان‌ها در عراق افزايش يافته و ٣/٧ درصد جمعيت ١٥ تا ٦٤ سال عراقي، مصرف‌كننده مواد مخدر هستند. طبق نتايج اين گزارش، مصرف داروي مخدر فنتانيل در عراق رو به افزايش است كه البته ماموران انتظامي عراق، كشفيات محموله‌هاي قاچاق اين دارو در مسير ترانزيت به سمت خاورميانه را هم گزارش كرده‌اند.
بنا بر گزارش دولت عراق، هرويين، ترياك، شيشه و حشيش مصرفي در عراق، محصول افغانستان بوده كه از مسير ايران به عراق ترانزيت شده. علاوه بر اين، شواهد و قراين، قاچاق مواد مخدر از عراق به سمت مسيرهاي مختلف ترانزيت را تاييد مي‌كند چون گروه‌هاي تروريستي مستقر در عراق، از درآمد تجارت مواد مخدر براي بقاي خود استفاده مي‌كنند و يكي از مسيرهاي ترانزيت، تركيه به سمت بالكان (اروپاي شرقي) است.
البته آنچه تا امروز گزارش شده، اين بوده كه ترياك مكشوفه در گمركات و مبادي خروجي عراق، توليد افغانستان است كه به دليل ناامن شدن مرزها، از ايران به عراق رسيده تا از عراق به سمت تركيه و سپس، اروپا ترانزيت شود. اما كشت خشخاش براي توليد ترياك در عراق هم مي‌تواند به عنوان يك فرضيه مطرح باشد و همان‌طور كه ركود اقتصادي و حضور تروريست‌ها مي‌تواند مشوق كشت خشخاش باشد، عكس آن هم ممكن است. خشخاش، گياهي است كه در فصل بهار سبز مي‌شود و خاك چندان حاصلخيزي هم نمي‌خواهد.
كافي است كشاورز عراقي، بذر خشخاش را در منطقه امن و دور از دسترس پليس و نيروهاي امنيتي بپاشد و به شكل سنتي و حتي بي‌نياز از فرآوري، برداشت كند. اما حتي در صورت تاييد اين فرض، عراق هيچگاه نمي‌تواند توليدي با مقياس افغانستان داشته باشد چون فاقد امنيت و درگير جنگ است و در هيچ نقطه از عراق، فرصتي براي كشت و برداشت در سطح وسيع وجود ندارد. كشت محدود، مصرف محدود و درآمدزايي محدود هم دارد و بنابراين، حتي در صورت توليد ترياك در عراق، فعلا خطري متوجه ايران نيست.»
دنيا تصميم گرفته در مقابل اين تهديد جدي، هيچ واكنشي نداشته باشد با اين فرض كه هر واكنشي مي‌تواند دست‌هاي موثر در افزايش ميدان توليد ترياك عراق را فعال كند. هرچند نمي‌توان تصور كرد كه مافياي مواد مخدر، از اين تصميم بي‌خبر است و اتفاقا بايد هراس داشت از اينكه ممكن است سكوت امروز دولت‌ها، سال‌ها بعد، فرصت از دست رفته‌اي تلقي شود. آن زمان كه قيمت ترياك عراق، موفق شده بازار پاكستان و ميانمار را به كسادي بكشاند و نرخ ترياك افغانستان؛ بزرگ‌ترين توليد‌كننده ترياك جهان را هم بشكند.
گزارش ٢٠١٧ سازمان ملل متحد درباره آخرين وضعيت توليد مواد مخدر در منطقه خاورميانه حكايت از آن دارد كه «توليد ترياك در حال افزايش است و در سال ۲۰۱۶، توليد جهاني ترياك در مقايسه با سال گذشته (٢٠١٥) يك‌سوم افزايش يافت كه اين افزايش در درجه اول، به دليل توليد بيشتر خشخاش در افغانستان بود. اگرچه تمام گروه‌هاي تروريست وابسته به سود حاصل از مواد مخدر نيستند، ولي برخي همچنان به آن وابسته‌اند. بدون عوايد حاصل از توليد و قاچاق مواد مخدر، كه تقريبا نيمي از درآمد سالانه طالبان را تشكيل مي‌دهد، احتمالا دسترسي و نفوذ طالبان آن چيزي نبود كه امروز شاهد آن هستيم. حدود ۸۵ درصد از كشت ترياك در افغانستان در مناطقي انجام مي‌شود كه تحت نفوذ طالبان است.»
توليد مواد مخدر در عراق، خطر جدي براي ايران است
سعيد صفاتيان، رييس كارگروه كاهش تقاضاي مواد مخدر در مجمع تشخيص مصلحت نظام، درباره تهديد بالقوه توسعه كشت خشخاش در عراق براي ايران با تاييد شواهد مرتبط با كشت خشخاش در عراق، به «اعتماد» مي‌گويد: «اگر مي‌گوييم عراق، افغانستان نيست چون عراق، از درآمد فروش نفت ارتزاق مي‌كند، توجه داشته باشيم كه نفت، اقتصاد دولتي است اما كشت مواد مخدر، اقتصاد غيرقانوني است و كشت خشخاش فقط در صورتي توسعه مي‌يابد كه براي توليد‌كننده، سودآور باشد و اين اتفاق، در عراق و سوريه؛ دو كشور جنگزده حتما خواهد افتاد چنانكه در افغانستان هم شاهد بوديم.
دولت افغانستان قادر به تامين معيشت مردم نبود و در كشت جايگزين هم موفق نشد. ٤٢ كشور دنيا در افغانستان حضور دارند و امريكا مدعي است كه براي مبارزه با مواد مخدر، در افغانستان ٨ ميليارد دلار هزينه كرده اما با اين همه هزينه، هيچ اتفاقي در افغانستان نيفتاد و توليد ترياك هم افزايش يافت. حالا سوريه يا عراق را در نظر بگيريد؛ گروه‌هاي تروريستي در اين كشورها حضور دارند و دولت هر دو كشور، از نظر اقتصادي ضعيف است.
اين شرايط، احتمال توليد مواد مخدر يا روانگردان در هر دو كشور را افزايش مي‌دهد. حالا بايد ببينيم آيا براي قاچاقچي داخل عراق، ترانزيت مواد به ايران و انتقال از سمت ايران صرفه اقتصادي دارد يا خير؟ و آيا پس از رشد توليد ترياك در عراق، شاهد ارتباط مافياي ايراني و عراقي خواهيم بود يا خير؟ پاسخ من به اين سوال، وقوع پولشويي مواد مخدر بين دو كشور همسايه است اگر، نظارت‌ها بر مقابله با توليد مواد مخدر يا روانگردان در عراق افزايش پيدا نكند چرا كه فعاليت گروه‌هاي تروريستي در عراق و سوريه، ضامن تداوم توليد مخدرها و روانگردان‌هاست چون از درآمد فروش اين مواد، ارتزاق مي‌كنند و حتما به دنبال مسيرهاي ترانزيت خواهند بود و ايران مي‌تواند يكي از مسيرهاي ترانزيت باشد به اين صورت كه ترياك يا شيشه عراقي، از مرزهاي غرب ايران وارد شده و به سمت تركمنستان و گرجستان برود براي انتقال نهايي به روسيه يا اروپا.
اما حتي اگر ايران، به عنوان مسير ترانزيت انتخاب نشود و صرفا، بخشي از توليدات عراق به ايران قاچاق شود، در نهايت، خطر اصلي در همسايگي ما، توليد مواد مخدر در عراق است. عراق با استان‌هاي آذربايجان و كردستان ايران هم‌مرز است. اگر قيمت مواد مخدر وارد شده از افغانستان و از مرزهاي شرقي، گران‌تر از مواد مخدر وارد شده از عراق و از مرزهاي غربي باشد، يا حتي دسترسي به مواد مخدر عراقي، براي قاچاقچيان و خرده فروشان ايراني، آسان‌تر يا حتي خلوص مواد مخدر عراقي، بيشتر باشد، الگوي مصرف در غرب ايران تغيير خواهد كرد و خطر مهم اينكه، بازار جديدي براي توليدات عراق در غرب ايران ايجاد مي‌شود كه حتما به داخل كشور هم سرايت مي‌كند. اما اين بازار جديد، اولين قربانيانش را در همان استان غربي همجوار مي‌گيرد به اين معنا كه مواد مخدر هم در فهرست كالاهاي قاچاق قرار مي‌گيرد و كولبران غرب كشور، به تدريج به قاچاقچيان مواد مخدر تبديل مي‌شوند.»
آيا «جنگ مواد» جهانگير مي‌شود؟
بيش از ٤٠ سال است كه افغانستان، گوي سبقت توليد ترياك را از مثلث طلايي- ميانمار، تايلند و لائوس- ربوده و اين سه كشور واقع در جنوب شرقي آسيا، از نيمه دوم قرن بيستم، در رده‌هاي پس از افغانستان قرار گرفته‌اند. غير از اين سه كشور، ميزان توليد ترياك در پاكستان، كلمبيا، گواتمالا و مكزيك هم در آن حد چشمگير نيست كه بتوانند وارد رتبه‌بندي‌ها بشوند. آنچه اكنون مي‌تواند نگراني از ماه‌هاي آينده را تقويت كند، توجه به اقدامات شبكه قاچاق مواد مخدر در افغانستان است.
بنا به گزارش سازمان ملل متحد، افغانستان در سال ٢٠١٧، توليد ترياك خود را ٨٧درصد افزايش داده و به ٩ هزار تن رسانده و به گفته پرويز افشار؛ سخنگوي ستاد مبارزه با مواد مخدر، سالانه بطور ميانگين حدود ٣٠ درصد توليد ترياك افغانستان وارد ايران مي‌شود. افت‌و‌خيز قيمت ترياك افغانستان طي ماه‌هاي آينده، نمودار غير‌رسمي اما قابل استنادي از وضعيت شبكه قاچاق مواد مخدر در عراق به دست خواهد داد.
افزايش قيمت ترياك افغاني تا ٦ ماه آينده، بايد به معناي توقف يا ثابت ماندن توليد ترياك در عراق تلقي شود اما هر آنچه به عكس اتفاق بيفتد، زنگ خطر بسيار جدي است براي ايران مگر آنكه شبكه قاچاق در عراق و افغانستان، هر يك انتخاب كنند كه مسير جداگانه‌اي بروند همچون گذشته؛ افغانستان در مسير توليد و قاچاق مخدرها قدم بردارد و عراق به راه خود براي واردات و صادرات غيرقانوني پيش‌سازهاي توليد روانگردان، هموار كردن مسير ترانزيت هرويين افغاني به كشورهاي عربي و حاشيه خليج فارس و اروپا و شمال آفريقا، فعال‌سازي و حفظ حيات كارگاه‌هاي توليد مواد توهم‌زا ادامه دهد.
اينكه مصرف داخلي، كشفيات يا ترانزيت، كداميك دستخوش تغيير خواهد شد هنوز بي‌جواب است اما امسال، نگراني جديدي بايد روي ميز متوليان مبارزه با مواد مخدر قرار بگيرد؛ آيا اين‌بار، ترياك عراقي هم براي بررسي ميزان خلوص به مركز تحقيقات پليس مبارزه با مواد مخدر ارسال مي‌شود؟ و پرسش مهم‌تر؛ آيا جهان بايد خود را براي رويارويي با «جنگ مواد» آماده كند؟
بنفشه سام‌گيس
- 26
- 4
