عراق بر سر دو راهی ثبات یا جنگ داخلی

انتخابات عراق یکی از معدود انتخاباتی است که تمامی قدرت‌های تأثیرگذار منطقه‌ای وجهانی در مورد آن اظهار نظر کرده و بدیهی است با وجود تکرار جمله کلیشه‌ای حمایت از دمکراسی و آرای مردم به دنبال اعمال نفوذ در آن در راستای اهداف خویش بوده و هستند.

گرچه در بسیاری از تحلیل‌ها اهمیت اصلی انتخابات ۲۰۱۸ عراق به دلیل برگزاری آن بعد از پیروزی بر داعش اعلام شده است اما هیچ‌گاه به این مسئله عمیق‌تر پرداخته نشده است که بعد از پایان حیات دشمن مشترک امروز قدرت‌های منطقه‌ای تأثیرگذار در حیات سیاسی و البته اقتصادی و امنیتی عراق، به دنبال تقسیم و شاید به تعبیری واضح‌تر قبضه کردن صحنه عراق از طریق جنگ‌های نیابتی این بار سیاسی هستند.

این امر به وضوح از سردرگمی و سخنان ضدونقیض مقتدی صدر در رابطه با شکل کابینهٔ بعدی عراق کاملاً هویداست اگرچه برخی از تحلیلگران آن را نوسانات معمول مقتدی صدر و جریانش در تصمیم‌گیری‌های مختلف می‌دانند اما هرگز نباید فشارهای فرامرزی وارد شده بر ائتلاف‌های انتخاباتی برای تشکیل ائتلاف‌های پارلمانی همسو را در این رابطه نادیده گرفت.

به گفته کارشناسان عراقی برای کشوری همچون عربستان که میلیون‌ها دلار را در این انتخابات خرج لیست‌های مورد حمایت خود کرده‌اند خروج بی‌سر وصدا از صحنه امری سخت و حتی محال است.

شاید هم به همین دلیل، ساختاری همچون لیست تحت رهبری مقتدی صدر که از پختگی کافی سیاسی برای بازی در این صحنه برخوردار نیست هر چند ساعت یک بار از ویژگی‌های جدیدی برای کابینه پیش روی عراق که طبیعتاً باید خود به عنوان لیست برنده نقش پررنگی داشته باشد، سخن می‌گوید.

این تناقضات به حدی است که سخنگوی ائتلاف نصر به رهبری حیدر العبادی را که مقتدی صدر رقیب و حتی مخالف شدید او محسوب می‌شود هم بر آن می‌دارد تا اعلام کند نزدیکترین لیست به ایده‌ها و افکار ما، لیست مقتدی صدر است.

در این حال امتناع کمیساریای عالی مستقل انتخابات عراق از اعلام نتایج قطعی شمارش آرا و موکول کردن چندبارهٔ آن به روزهای آتی نیز بر ابهامات این انتخابات افزوده است و با توجه به پیشروی قابل توجه لیست العبادی و رسیدن به عدد ۵۲ کرسی و قرار گرفتن در پشت سر لیست سائرون که ۵۵ کرسی را تا آخرین اعلام کسب کرده سناریوهای جدیدی را در صحنه بازی‌های ائتلافی درون و برون‌مرزی عراق به وجود می‌آورد.

سناریوهای تشکیل کابینه در عراق

رسانه‌های مختلف هر یک از منظر خود سناریوهایی را مطرح می‌کنند که پنج سناریو برای سرانجام چهارمین انتخابات پارلمانی عراق معقول‌تر به نظر می‌رسد:

سناریو شماره ۱

یکی از مهمترین سناریوها همسو شدن لیست مقتدی صدر در کنار عبادی و علاوی به همراه احزاب کرد و چند حزب کوچک است تا ائتلافی بزرگ به رهبری عبادی تشکیل و قدرت‌های دیگر حاضر در صحنه عراق به ویژه الفتح و دولت القانون که هر دو از سوی رسانه‌های عربستان به عنوان لیست‌های مورد حمایت ایران توصیف می‌شوند به جرگه مخالفان بپیوندند.

گرچه احتمال تحقق این سناریو زیاد است اما به همان میزان هم شاخص‌های شکست در آن وجود دارد به ویژه که تاکنون تصوری از همسو شدن عبادی و مقتدی صدر شکل نگرفته و به طور حتم طرف‌های سنی و کرد نیز خواسته‌هایی دارند که احتمال پذیرش آن‌ها توسط صدر و به ویژه عبادی بسیار دشوار به نظر می‌رسد.

با این حال حامیان این سناریو بر این عقیده‌اند که کاتالیزور دلارهای عربستان و کشورهای شورای همکاری می‌تواند به نزدیک شدن این قطب‌ها به یکدیگر کمک شایانی کند.

سناریو شماره ۲

برخی دیگر از نزدیک شدن عبادی به ائتلاف مادر یعنی مالکی و دولت القانون سخن می‌گویند که به همراه الفتح و با جذب چند لیست سنی و کرد ائتلاف پارلمانی به مراتب بزرگتری شکل گرفته و لیست مقتدی صدر به جایگاه مخالفان در پارلمان عراق رانده می‌شود.

گرچه بسیاری شکل‌گیری این ائتلاف پارلمانی را قبضه شدن قدرت در دست شیعیان توصیف می‌کنند اما احتمال نزدیک شدن مجدد عبادی به مالکی از یک‌سو و همسو شدن آن‌ها با گروه‌های حشد الشعبی آن‌هم بعد از جنگ تمام‌عیاری که در دوره انتخابات پارلمانی با یکدیگر داشتند امری غیرقابل باور است.

سناریو شماره ۳

تکرار سناریوی ۲۰۱۴ که در آن با گسست لیست‌های انتخاباتی، ائتلاف پارلمانی تحت عنوان ائتلاف ملی تشکیل شد، این ائتلاف که بزرگترین فراکسیون پارلمان شد موفق به انتخاب نخست‌وزیر شد.

احتمال تکرار این ائتلاف با توجه به تاکید اکثر نمایندگان پارلمان بر گرایش‌های فرا طایفه‌ای و فرامذهبی وجود دارد اما اختلاف بر سر شخص محوری است که قرار است این ائتلاف در کنار وی شکل بگیرد و همین مسئله ما را مجدداً به نقطه صفر باز می‌گرداند.

سناریو شماره ۴

مقتدی صدر به همراه عبادی که هم‌اکنون در عراق به عنوان محور شیعی مورد حمایت عربستان توصیف می‌شوند، حشد الشعبی به رهبری عامری را که اصولاً جزو بلوک مقابل دسته‌بندی می‌شود به سوی خود جذب کرده و با تشکیل ائتلاف بزرگ پارلمانی کابینه را تشکیل دهند.

این سناریو می‌تواند به یکی از پیش‌شرط‌های مقتدی صدر در عدم ائتلاف با مالکی جامه عمل پوشانده و با توجه به حضور عامری در ائتلاف حاکم شرایط تعامل با نیروهای حشد شعبی هم در آینده با نرمش بیشتری انجام شده و هزینهٔ ادغام این ساختار در درون ارتش عراق نیز در صورت همسویی لیست با نگرش عربستان از سوی ریاض و ابوظبی پرداخت می‌شود.

سناریو شماره ۵

با این وجود دغدغه بزرگ تحلیلگران نزدیک به اندیشه‌های عربستان شکل‌گیری ائتلافی متقابل است که با حضور مالکی و عامری و کشاندن پای احزاب اهل تسنن وکردها شکل گرفته و برنامه‌های ریاض را در عراق مختل سازد. اختلالی که ممکن است عراق را مجدداً وارد معضلات امنیتی ناخوشایندی کند.