دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده مي‌گويد اوضاع در خاورميانه از زماني كه وي از توافق هسته‌اي با ايران در اوايل ماه مه خارج شد، بهتر شده است. همزمان جرد كوشنر، داماد رييس‌جمهور نيز پس از بازگشت از تور خاورميانه‌اي ادعا مي‌كند كه جزييات طرح صلح ميان اسراييل- فلسطين موسوم به معامله قرن به زودي افشا خواهد شد و فلسطيني‌ها نيز بايد آن را با يا بدون محمود عباس بپذيرند.
دونالد ترامپ عاشق انجام كارهاي بزرگ يا تظاهر به انجام اين قبيل كارها است. وي از نخستين هفته‌هاي حضور در كاخ سفيد با كمترين اطلاعات درباره جزييات سياسي و امنيتي مناقشه اسراييل- فلسطين، سوداي حل اين مناقشه را در سر داشت و با همين سودا عنوان معامله قرن را به طرح صلح خود براي پايان دادن به اين مناقشه داد. جزييات آنچناني درباره اين معامله قرن منتشر نشده اما سوال اساسي درباره تحقق عزم ترامپ اين است كه واشنگتن چگونه مي‌تواند ميان دو خصمي صلح برقرار كند كه يكي از آنها مشروعيت و مقبوليت كاخ سفيد براي اين ميانجي‌گري را زير سوال برده است.
در جريان سفر كوشنر به منطقه، مقام‌هاي فلسطيني حاضر به ديدار با وي نشدند و از زمان انتقال سفارتخانه امريكا از تل‌آويو به قدس، فلسطيني‌ها به صراحت اعلام كرده‌اند كه ديگر امريكا را ميانجي صادق و بي‌طرف نمي‌دانند. در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه ترامپ براي پيشبرد معامله قرن بايد فلسطيني‌ها را تحت فشار قرار دهد و يكي از ابزارهاي وي براي اين تحت فشار قرار دادن تطميع كشورهاي عربي است كه در نيم قرن گذشته حداقل در ظاهر به هر خواسته ضدفلسطيني دولت‌هاي متفاوت امريكا پاسخ مثبت نداده‌اند.
كوشنر در يك سال و نيم گذشته از عمر دولت پدرهمسرش هربار به منطقه آمده ادعا كرده كه جزييات معامله قرن را به زودي منتشر خواهد كرد و البته كه اين وعده به تاريخ پيوسته و همچنان مهر و موم اين متن بازنشده است. دونالد ترامپ درحالي اميدوار به شكل‌گيري معامله قرن است كه براي رضايت خاطر اسراييل دست به هر خوش رقصي زده و اين دلبري‌ها به دلخوري عميق فلسطيني‌ها منتهي شده است. پشت پا زدن به استراتژي نيم‌قرني دولت‌هاي پيشين امريكا براي عدم ورود به مساله قدس، حمايت‌هاي بي‌قيد و بند از اسراييل حتي به قيمت خروج از شوراي حقوق بشر سازمان ملل و سكوت در برابر كشتار بي‌سابقه فلسطيني‌ها در چندماه اخير عملا دونالد ترامپ را در چشم فلسطيني‌ها به دشمن شماره يك بدل كرده است.
اشتباهي بزرگ به اسم معامله قرن
فارن پاليسي در تازه‌ترين تحليل خود از وضعيت معامله قرن و تلاش‌هاي واشنگتن براي جوش دادن اين معامله مي‌نويسد: دونالد ترامپ سرمست از ديدار با كيم جونگ اون در سنگاپور، توجه آتي خود در حوزه بين‌الملل را به معامله قرن بخشيده است. جرد كوشنر، مشاور ارشد وي در امور خاورميانه هفته گذشته به خاورميانه سفر كرد تا هم درباره معامله قرن صحبت كند و هم به قول امريكايي‌ها درباره وضعيت انساني در غزه چاره جويي كرده باشد.
وي در گفت‌وگوي تفصيلي با يك رسانه فلسطيني ادعا كرد كه متن نهايي معامله قرن به زودي آماده خواهد شد و البته كه در همان مصاحبه به‌شدت از محمود عباس انتقاد كرد و صلح ميان اسراييل و حماس را هم ناممكن ندانست. با اين وجود مي‌توان گفت كه سخن گفتن از يك طرح صلح جديد در اين مقطع زماني مي‌تواند اشتباه بزرگي باشد كه تنها به وخيم‌تر شدن اوضاع منتهي خواهد شد. كاخ سفيد بايد به جاي كلنجار رفتن با اين معامله اين توافق و جزييات آن را هر آنچه هست به حاشيه رانده و تمركز خود را روي تثبيت اوضاع در غزه بگذارد.
نمي‌توان در حالي كه يكي از دو طرف مخاصمه حاضر به گفت‌وگو با واسطه نيست به ميانجي‌گري تحميلي ادامه داد. رهبران فلسطيني در شش ماه گذشته با هيچ يك از مقام‌هاي ارشد امريكا ديدار نكرده‌اند و تا زماني كه ترامپ همچنان به سياست حمايت بي‌قيد و شرط از اسراييل ادامه مي‌دهد، فلسطيني‌ها دست او را رد مي‌كنند. طرح دولت امريكا مي‌تواند تاثيرهاي منفي ديگري در دراز مدت داشته باشد كه در دو شكل قابل بروز است.
در سناريويي كه كمتر خطرناك به نظر مي‌رسد، اين احتمال وجود دارد كه امريكا طرح جامعي را روي ميز بگذارد كه با درك بين‌المللي از شرايط در فلسطين و همچنين سياست‌هاي امريكا در قبال اين مساله در دولت‌هاي گذشته همخوان باشد. در چنين شرايطي، زمين‌هاي در اختيار فلسطيني‌ها در بخش‌هاي اعظم كرانه باختري و نوار غزه خواهد بود و همزمان تبادل زمين‌هايي صورت خواهد گرفت تا اكثريت جمعيت يهودي را در اسراييل نگاه دارد. در اين طرح شرق قدس به عنوان پايتخت فلسطين اعلام خواهد شد و در مقابل نيز اسراييل از توافقنامه‌هاي امنيتي برخوردار خواهد بود تا اطمينان خاطر پيدا كند كه حماس يا ديگر گروه‌هاي مخالف اسراييل نتوانند كنترل كرانه باختري را در دست بگيرند.
درمورد آوارگان نيز مكانيسم بين‌المللي تعريف خواهد شد تا جبران خسارت پناهندگان فلسطيني را بكند اما از حق بازگشت خبري نخواهد بود و تنها در حركتي سمبليك تعداد محدودي از فلسطيني‌ها حق بازگشت خواهند داشت و اكثريت ديگر از حق بازگشت به سرزمين‌هايي كه در اختيار فلسطيني‌ها قرار خواهد گرفت برخوردار خواهند بود و مي‌توانند ميان ماندن يا استقرار در كشور ثالث يكي را انتخاب كنند. مساله اينجاست كه ديگر دليلي براي دوباره روي ميز قرار دادن اين طرح وجود ندارد.
بيل كلينتون در سال ٢٠٠١ ميلادي اين طرح را روي ميز گذاشت، جان كري در ماه‌هاي پاياني دولت اوباما اين طرح را مطرح كرد و امروز نيز هم فلسطيني‌ها به دليل شك و شبهه‌اي كه به ترامپ دارند اين طرح را نخواهند پذيرفت و هم دولت راستگراي فلسطين آن را به دليل امتيازهايي كه به فلسطيني‌ها مي‌دهد، نمي‌پذيرد. اما در سناريوي خطرناك‌تر كه محتمل‌تر هم به نظر مي‌رسد دولت ترامپ طرحي را روي ميز قرار خواهد داد كه بيشتر به نفع اسراييل است. به عنوان مثال در اين طرح از نيروهاي دفاعي (جنگي) اسراييل خواسته مي‌شود كه براي چندسال ديگر به حضور در كرانه باختري ادامه دهند و همچنان ٦٠ درصد از كرانه باختري را كه امروز هم در اختيار دارند، در دست نگه دارند. براي فلسطيني‌ها نيز مقر حكومتي در غزه در نظر گرفته خواهد شد. اين مساله مي‌تواند براي فلسطيني‌ها بسيار گران تمام شود اما همين طرح براي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير (رژيم) اسراييل بسيار خوشايند خواهد بود و احتمالا بي‌بي با اندكي تحفظ اين طرح را مي‌پذيرد تا بتواند فضا براي مذاكره بيشتر را نيز براي خود نگه دارد.
اين طرح مي‌تواند از جنبه‌هايي خطرناك باشد. نخست آنكه مي‌تواند با مخالفت سياستمداران ميانه رو چپ مواجه شود كه اين طرح را غيرواقعي مي‌دانند. با اين وجود آنها در جايگاهي نخواهند بود كه اين طرح را رد كنند چراكه اين طرح براي اسراييل بسيار خوب و مطلوب است. در چنين فضايي يك تفكر سياسي جديد در اسراييل شكل خواهد گرفت تا طرح مطلوب را شبيه‌سازي كند، طرح مطلوب البته طرحي خواهد بود كه فلسطيني‌ها با آن موافقت نخواهند كرد لذا نتيجه پاياني، دو طرف را نه‌تنها به هم نزديك‌تر نخواهد كرد بلكه آنها را بيش از پيش از هم جدا مي‌كند.
به نظر مي‌رسد كه دولت ترامپ براي وادار كردن فلسطيني‌ها به اين طرح روي كمك‌هاي سعودي حساب بسياري باز كرده است. تئوري امريكايي اين است كه كشورهاي عربي از مساله اسراييل و فلسطين عبور كرده‌اند و بيشتر مايل به پرداختن به مساله ايران هستند.
اين نكته درست است كه تمركز سعودي‌ها بيشتر روي مساله ايران است و شايد هم تمايل داشته باشند كه از مساله فلسطين و اسراييل عبور كنند اما هم‌اكنون نيز به مشكل در اين زمينه خورده‌اند. در پاييز سال گذشته ميلادي بود كه خبرهايي رسيد مبني بر اينكه محمد بن سلمان، وليعهد سعودي به نيابت از كوشنر، محمود عباس را به رياض دعوت كرده و وي را براي پذيرش طرح ترامپ در معامله قرن تحت فشار قرار داده است. اين اقدام سعودي‌ها نيز بي‌نتيجه به پايان رسيد و تنها فايده‌اش اين بود كه داستان از پرده برون افتاد و رسانه‌هاي عربي به‌شدت به محمد بن سلمان تاختند.
همچنين در نشست اتحاديه عرب پس از انتقال سفارتخانه امريكا از تل آويو به قدس در بيانيه پاياني اعراب از كلمه‌القدس به جاي جورزاليم (بيت‌المقدس) استفاده كردند و اين مساله نشان داد كه آنها در اين قضيه فعلا در كنار امريكا نخواهند ايستاد. مساله ديگر اين است كه دولت ترامپ در اين قضيه بيش از اندازه روي سعودي‌ها سرمايه‌گذاري كرده و اردني‌ها و مصري‌ها به حاشيه رانده شده‌اند و اين در حالي است كه در مساله فلسطين اردني‌ها و مصري‌ها بيش از سعودي‌ها درگير هستند.
تلاش‌هاي تا اين لحظه ناكام واشنگتن
همزمان الجزيره در نگاهي به تلاش‌هاي امريكا براي جوش دادن معامله قرن نوشته است: كوشنر اين‌بار در تور خاورميانه‌اي خود از اردن، مصر، قطر، اسراييل و عربستان سعودي ديدار كرد و سوال اينجاست كه دليل اين تعداد سفرهاي متنوع وي به منطقه چيست؟ در حالي كه دولت ترامپ به گونه‌اي عمل مي‌كند كه گويا افشاسازي بزرگ نزديك است آنچه اين ديدارهاي گاه و بي‌گاه نشان مي‌دهد اين است كه تيم ترامپ نتوانسته حمايت مد نظر براي طرح خود را جلب كند.
قرار بود كوشنر و هيات همراه وي بتوانند در اين سفر حمايت سياسي و مالي لازم براي معامله قرن را احراز كنند اما به نظر مي‌رسد كه اين تلاش‌ها ره به جايي نبرده و باز هم درباره اعلام جزييات معامله قرن غلو مي‌شود. در اين ميان به نظر مي‌رسد كه بايد منتظر افزايش فشارها بر مخالفان اين معامله يعني اردن و تشكيلات خودگردان فلسطين باشيم.
برخي منابع مي‌گويند كه در معامله قرن قدس به عنوان پايتخت اسراييل معرفي شده و خبري هم از برداشته شدن شهرك‌سازي‌هاي اسراييلي از كرانه باختري نيست و البته كه فلسطيني‌ها بايد با روياي بازگشت به سرزمين خود نيز وداع كنند. در تاريخ فلسطين هيچ رهبري به اندازه محمود عباس مشتاق مذاكره نبوده اما اين‌بار عباس نه‌تنها به هرگونه مذاكره‌اي نه گفته بلكه واسطه را اخراج هم كرده است.
هرچند كه شايد فلسطيني‌ها در مقام مقايسه نظامي چندان قدرتمند نباشند اما به نظر نمي‌رسد كه معامله قرن بدون تاييد آنها ره به جايي ببرد. آنها قدرت نظامي ندارند اما تنها كساني هستند كه مي‌توانند به اين توافق مشروعيت ببخشند. دولت ترامپ به خوبي به اين مساله واقف است و به همين دليل است كه براي راضي كردن فلسطيني‌ها گاه حتي به اعمال فشار و تهديد هم روي آورده است. صائب عريقات از چهره‌هاي مذاكراتي فلسطين اخيرا افشا كرده كه كوشنر و هيات مذاكره‌كننده امريكايي تلاش مي‌كنند از شر محمود عباس راحت شوند. عريقات همچنين ادعا كرده كه كوشنر به برخي كشورهاي عربي پيشنهاد كمك مالي در ازاي موافقت با معامله قرن كرده است.
كوشنر در تازه‌ترين مصاحبه خود ادعا كرده كه حتي اگر عباس پاي ميز ننشيند هم آنها راه ديگري براي پيشبرد معامله قرن پيدا خواهند كرد. ملك عبدالله اردن نيز در چندماه اخير براي پذيرش معامله قرن به قدر كفايت تحت فشار قرار گرفته است. همزمان به سفر كوشنر به اردن براي ديدار با ملك عبدالله، نتانياهو نيز با شاه اردن ديدار كرد تا دغدغه‌هاي اسراييل براي اجرايي شدن اين معامله را بيان كند. البته عبدالله دوم اخيرا شاهد اعتراض‌هاي مالي شهروندانش بوده و شايد در ازاي دريافت كمك‌هاي مالي از امريكا و رژيم اسراييل تن به حمايت از معامله قرن بدهد.
البته به نظر مي‌رسد كه عبدالله دوم هنوز تن به خواسته‌هاي امريكا و اسراييل نداده و به همين دليل بود كه اندكي پس از ديدار با كوشنر راهي واشنگتن شد تا در كاخ سفيد با دونالد ترامپ ديدار كند. در چنين شرايطي كه اردن هنوز رضايت نداده، فلسطيني‌ها پاي ميز مذاكره نمي‌آيند و وضعيت كمك‌هاي مالي به نوار غزه نيز مشخص نيست مي‌توان گفت كه معامله قرن محكوم به شكست است. تا زماني كه اين شكست براي همگان قطعي شود نيز همين جر و بحث‌ها درباره آن به اندازه‌اي مضر خواهد بود كه احتمال هرگونه صلح قانوني و مشروع ميان دو طرف را به صفر برساند.
تعارف‌هاي ديپلماتيك عبدالله دوم در ديدار با دونالد ترامپ
دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا در ديدارش با عبدالله دوم، پادشاه اردن گفت: كار خوبي در مورد پناهجويان و اردوگاه‌ها انجام داديد. كشورهاي ما روابط خوبي با يكديگر دارند و وظيفه‌اي كه شما براساس اصول انساني انجام مي‌دهيد، بسيار عالي است.
به گزارش ايسنا، عبدالله دوم نيز در مقابل از ترامپ و دولت و مردم امريكا بابت تمامي حمايت‌هايي كه از اردن داشته‌اند، تشكر كرد و گفت: اگر ساير كشورهاي جهان كمي از «تواضع» شما در كمك را داشته باشند ما الان در وضعيت بسيار بهتري بوديم. بلافاصله ترامپ در پاسخ عبدالله دوم اظهار داشت: بسيار خرسندم كه پادشاه اردن از لفظ «تواضع» استفاده كرد. شايد اين زيباترين تعارفي بود كه در طول اين مدت شنيده‌ام.
ترامپ در اين ديدار از پاسخ به سوال عبدالله دوم در مورد زمان ارايه طرح كاخ سفيد در مورد صلح خاورميانه خودداري كرد و گفت: پيشرفت گسترده‌اي در خاورميانه حاصل شده است. رييس‌جمهوري امريكا در ديدارش با پادشاه اردن مدعي شد: شرايط از زمان خروج واشنگتن از توافق هسته‌اي ايران بهتر شده است. دولت امريكا پيشروي بسياري در زمينه طرح صلح خود داشته است و آغاز اين موفقيت پايان دادن به توافق هسته‌اي با ايران بود.
پادشاه اردن نيز در اين ديدار تاكيد كرد: راه‌حل تشكيل دو كشور تنها راه براي پايان دادن به اختلافات ميان دو طرف فلسطيني و اسراييلي بوده و پايه اصلي تحقق امنيت و ثبات در منطقه است.
عبدالله دوم در اين ديدار افزايش تلاش‌ها براي پيشبرد روند صلح از طريق آغاز مذاكراتي جدي و سازنده ميان دو طرف جهت دستيابي به صلحي عادلانه و پايدار را خواستار شد و به نقش مهم امريكا در اين زمينه اشاره كرد.
وخامت حال محمود عباس، آينده مبهم فتح
حال رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني «تعريفي» ندارد و اعضاي فتح طي هفته‌هاي گذشته چندين نشست براي تعيين جانشين او برگزار كرده‌اند. به گزارش فارس، روزنامه «الاخبار» در گزارشي اعلام كرد جنبش فتح فلسطين از بيم نفوذ حماس تلاش دارد تسلط خود بر تشكيلات خودگردان را در صورت عدم استعفاي «محمود عباس» (ابومازن) رييس اين نهاد حفظ كند.
طبق اين گزارش، فتح هم‌اكنون با نگراني‌هايي در صحنه داخلي و سوال‌هايي درباره آينده فلسطيني‌ها و سناريوي مجهول آينده در صورت نبود ابومازن روبه‌رو است. وضعيت سلامتي محمود عباس بر فضاي داخلي جنبش فتح سايه افكنده و اين موضع بر صحنه سياسي فلسطين و سازمان آزاديبخش «ساف» به صورت كامل تاثير مي‌گذارد. وضعيت سلامتي عباس «باثبات» نيست، هفته‌اي دو بار به بيمارستان تخصصي رام‌الله مي‌رود، تحت معاينات دوره‌اي و درمان چند ساعته قرار مي‌گيرد و سپس اين بيمارستان را ترك مي‌كند.
محمود عباس در حال حاضر وظايف خود را در پايين‌ترين سطح انجام مي‌دهد، هر هفته فقط چند ساعت در دفتر خود حضور دارد و فقط در نشست‌هاي مهم‌تر شركت مي‌كند، رام‌الله را ترك نكرده و به هيچ شهر ديگري در كرانه باختري سفر نكرده است، علاوه بر اينكه بسياري از ديدارهايش با سران برخي كشورهاي عربي براي مقابله با سياست امريكا در قبال فلسطيني‌ها و طرح «معامله قرن» (طرح پيشنهادي امريكا براي حل مساله فلسطين) را لغو كرده است. رهبران فتح در اقدامي پيشگيرانه سعي دارند موضوع جانشيني عباس را قانوني كنند، آنها مي‌خواهند با برگزاري شوراي مركزي ساف قوانين جديدي وضع كنند كه به موجب آن اختيارات شوراي قانونگذاري گرفته شود و در صورت خالي ماندن صندلي رييس تشكيلات خودگردان، ساف حق ورود داشته باشد.
سارا معصومي
- 19
- 4
