طرح مجلس برای مهاجران مغایر قانون است/ طرح تاسیس سازمان ملی اقامت، بحران اقتصادی و اجتماعی با خود به همراه دارد

روزنامه پیام ما نوشت: صبح یکشنبه ۲۲ آبان، ۱۴۱ نماینده مجلس یازدهم با کلیات طرح تاسیس سازمان ملی اقامت موافقت کردند. طرحی که با قوانین موجود کشور از جمله قانون دریافت تابعیت برای فرزندان اتباع مادر ایرانی که در مجلس دهم تصویب شد، مغایرت دارد. قانونی که پس از تلاش‌های فراوان فعالان حوزه مهاجرت و کارزارهای مختلف پایش به مجلس باز شد حالا در طرحی که کلیات آن از سوی مجلس یازدهم تصویب شده، لغو می‌شود. این طرح که با هدف ساماندهی به بیش از ۵ میلیون مهاجر طبق آمار رسمی به میان آمده، نگرانی برای آینده مهاجران و فرزندان آنها را به شدت افزایش داده است. طیبه سیاوشی، نماینده مجلس دهم در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «تعیین تکلیف اقامت مهاجران نباید با قانون مدنی کشور، برنامه ششم توسعه و قانون خدمات کشوری مغایرت داشته باشد. زیرا با این وضعیت، طرح فعلی اگر به مرحله اجرا برسد، بدون شک با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهد شد.»

خانم سیاوشی، کلیات طرح بحث‌برانگیز تاسیس سازمان ملی اقامت به تصویب رسیده است. نظر شما درباره تصویب این طرح چیست؟

مردم و دولت همگی بر سر سازماندهی مهاجران توافق دارند. اتباع افغانستان و پاکستان تحت عناوین مختلفی چون پناهجو، اتباع مجاز و غیرمجاز شناخته می‌شوند. از آنجایی که تعداد اتباع غیرمجاز بر اتباع مجاز غلبه دارد و در اکثر موارد نیز آنها در کشور زاد و ولد کرده‌‌اند؛ آن زمانی که فرزندان این افراد به سنین ثبت‌نام در مدارس می‌رسند بحران مشخص می‌شود. بر اساس آمار رسمی ما ۵ میلیون و آمار غیررسمی ۸ میلیون مهاجر یا پناهجو در داخل ایران داریم که بیشتر آنها نیز از افغانستان به ایران پناه آورده‌اند. از آنجایی که ما در همسایگی این کشور قرار داریم و با توجه به جنگ چهل ساله در افغانستان که آن را تبدیل به یکی از پنج کشور مهاجر‌فرست در سازمان ملل کرده، طبیعی است که بیشترین سرریز مهاجران به داخل ایران از افغانستان باشد. اما مجلس یازدهم متاسفانه در طی دو سال اخیر، بدون توجه به تقدم لوایح به طرح‌ها عمل کرده است. این در حالی است که در همه مجالس قانون‌گذاری دنیا لایحه مقدم بر طرح است. به علاوه منبع تامین اعتبار این طرح، مشخص نیست. از آنجایی که لوایحی که از سوی دولت پیشنهاد می‌شود، منبع اعتبار مشخص دارد. هرچند چنین طرحی مشمول اصل ۷۵ است که معمولاً از طرف شورای نگهبان مطرح می‌شود. همچنین وقتی در باب مسئله‌ای که برای آن یک لایحه وجود دارد، طرح‌هایی آماده شود که با قوانین دیگر مغایرت داشته باشد؛ مشکلات متعددی ایجاد می‌شود. در این دوره مجلس نیز بارها دست به تصویب‌هایی از این دست زده شده و طرح‎‌هایی به تصویب رسیده که با قوانین در تناقض‌های جدی بوده و به همین دلیل تصویب چنین طرح‌هایی نواقص خود را در کمتر از یک سال نشان می‌دهد. این طرح نیز که کلیات آن در هفته جاری به تصویب رسیده، پیش از این در قالب لایحه‎ای کارشناسانه تحت عنوان «لایحه پیشنهادی تشکیل سازمان ملی مهاجرت» از سوی دولت به مجلس ارائه شده بود اما گویا مجلس موادی از این لایحه را برداشته و با طرح مد نظر خود ادغام کرده است. هرچند این طرح ۴۲ ماده‌ای برای ساماندهی مهاجران مزایایی دارد اما کفه معایب آن سنگین‌تر است.

از نحوه تصویب این طرح که بگذریم، در محتوا به نظر شما مزایا و معایب این طرح چیست؟

ببینید، بر کسی پوشیده نیست که اتباع غیرمجاز به‌ویژه افغانستانی‌ها و پاکستانی‌ها از مرز شرقی کشور بدون سخت‌گیری وارد و در شهرها و حتی پایتخت ساکن می‌شوند بدون اینکه کسی از آنها نحوه ورود و اسکان و … را جویا شود و عمدتاً از امکانات بهداشتی محروم هستند. از این رو نیاز به سازماندهی وجود دارد و قانون سال ۱۳۱۰ پاسخگوی زمان حال ما نیست. زیرا مسئله مهاجرت امروز بر‌ اساس تغییر اقلیم، جنگ، آزادی‌های سیاسی، اجتماعی و غیره به طور کامل دگرگون شده و به همین دلیل شکی نیست که باید سازماندهی جدیدی ایجاد شود. اما بحث این است که آیا این سازماندهی در قالب این طرح، می‌تواند این خواسته‌ها را در بر گیرد؟ به گفته نماینده دولت در صحن مجلس، این طرح با تعداد زیادی از قوانین دائمی کشور یا مغایرت دارد و آنها را نقض می‌کند و یا تغییر می‌دهد. چنین طرحی با این وضعیت توانایی پوشش خلاهای موجود را ندارد.

پس با این حساب مواد این طرح ایراداتی دارند…

بله؛ به طور مثال در ماده ۲۱ و ۲۵ این طرح، بازگشت به عقب داشته است. ما در مجلس دهم، به فرزندان مادر ایرانی، تابعیت دادیم. در حالی که این طرح در این دو ماده تابعیت را به اقامت مدت‌دار تغییر داده است. همانطور که در قانون یک فرزند پدر ایرانی می‌تواند از تابعیت بهره‌مند شود، هیچ مانع قانونی در ارائه تابعیت به فرزندان مادر ایرانی وجود ندارد. از این رو ما این نکته را در مجلس دهم، رسمیت بخشیدیم که فرزندان مادر ایرانی نیز بتوانند تابعیت ایرانی را بگیرند اما با این طرح، قانون مذکور به طور مستقیم زیر سوال می‌رود. به علاوه برخی مخالفان این طرح با دامن زدن به مهاجرستیزی، معتقد بودند که تعداد مهاجران با طرح مجلس افزایش پیدا می‌کند. اما به نظر من این رویکرد قابل قبول نیست و تعداد مهاجران افزوده نخواهد شد اما قطعاً دادن سریع اقامت‌های سه و هفت ساله، مشکلاتی را به وجود می‌آورد. همچنین تعیین تکلیف اقامت مهاجران نباید با قانون مدنی کشور، برنامه ششم توسعه، قانون خدمات کشوری مغایرت داشته باشد. زیرا با این وضعیت، طرح فعلی اگر به مرحله اجرا برسد، بدون شک با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهد شد. به‌ویژه از آنجایی که بیش از ۱۵ دستگاه در حوزه اتباع خارجی متولی هستند، با این نقض قوانین و پیشبرد شتاب‌زده طرح‎‌ با مشکلات زیادی در اجرا مواجه می‌شود. به علاوه درباره مهاجران بحث اخذ مالیات و استفاده از یارانه‌های پنهان مطرح می‌شود ولی با توجه به اینکه کشور در حال حاضر در شرایط عادی نیست، چنین سیاست‌گذاری عجولانه‌ای می‌تواند خسارات بیشتر و بحران اقتصادی و اجتماعی با خود به همراه داشته باشد. از این رو بازگشت آن به کمیسیون و بررسی و مداقه بیشتر از ضروریات است.

شما به ساماندهی مهاجران به عنوان یک مزیت اشاره کردید، چه نکات مثبت دیگری در این طرح می‌بینید؟

خلاء نظارتی بر ورود مهاجران با ایده ساماندهی آنها مشابه آنچه در سایر کشورها رخ می‌دهد، مهم‌ترین نکته است. این سازمان می‌تواند منبع معتبری برای ارائه آمار مهاجران در داخل ایران شود تا وضعیت آمار ضد و نقیض تعداد مهاجران رفع شود. به علاوه مثل سایر کشورها اختصاص اقامتگاه‌هایی به اتباع غیرمجاز برای آموزش و امکانات بهداشتی تا رسیدن به مرحله‌ای که آمادگی ورود به کشور را داشته باشند، بسیار مهم است.

رویکرد طرح مجلس به نظر تشویق به مهاجرت معکوس است. به نظر شما چه رویکردی را در قبال مهاجران باید پیش می‌گرفت؟

اخراج مهاجران همیشه به دلیل مسائل حقوق بشری، واکنش‌برانگیز است و بازخوردهای بین‌المللی بسیار منفی با خود به همراه دارد. از این رو نباید در تصویب طرح‌هایی با رویکردهایی از این دست، عجله کرد. در حال حاضر، انجمن‌های بسیاری هستند که برای مهاجران خدمات آموزشی و حقوقی فراهم کرده و ظرفیت آنها را افزایش می‌دهند. ما نیز بهتر است مثل سایر کشورها نه با نگاه امنیتی، بلکه با رویکرد بهره‌مندی از ظرفیت مهاجران از آنها استقبال کرد. مهاجران می‌توانند ظرفیت و سرمایه‌ای برای بهره‌برداری باشند و بهتر است که نگاه تهدید‌آمیز نسبت به آنها نداشته باشیم.