در آستانه سالگرد درگذشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به سراغ یکی از رهبران برجسته و مهم اهل سنت ایران رفتیم که نقشی بی‌بدیل میان مردم اهل سنت و سیستان و بلوچستان دارد. مولوی عبدالحمید بیش از دو دهه امام جمعه مسجد مکی زاهدان و رئیس دارالعلوم مکی است. تعاملات و روابط پر فراز و نشیبی با حاکمیت داشته و برآیند این روابط، تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز مردم شیعه و سنی منطقه است. مولوی عبدالحمید خاطرات زیادی از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را بازگو کردند که حاصلش گفت‌وگویی جذاب شد. در این گفت و شنود، زوایای پنهانی از آیت‌الله هاشمی از نگاه یکی از بزرگان اهل سنت آشکار می‌شود که تاکنون زیاد به آن پرداخته نشده است.
برای شروع کلام می‌خواهیم خاطره‌ای از مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برایمان بگویید؟
خاطره به یادماندنی من از ایشان به زمانی بازمی‌گردد که با مرحوم رفسنجانی برای شرکت در کنفرانس گفتمان ادیان در کشور عربستان سعودی همسفر بودم. در افتتاحیه این کنفرانس ملک عبدالله پادشاه عربستان، رئیس دانشگاه الازهر و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی سخنرانی کردند. سخنان جالب و مؤثر مرحوم رفسنجانی علیه اسرائیل و آمریکا مورد پسند تمامی مهمانان کنفرانس قرار گرفت. ایشان در این کنفرانس به ظرفیت‌های دین مبین اسلام و اشتراکات تمامی ادیان اشاره کردند و به پرداختن بر اشتراکات به جای اختلافات که هیچ سودی از آن تاکنون نبرده‌ایم، تأکید کردند.
از نظر شما مزیت‌های اخلاقی مرحوم رفسنجانی چه بود و چه انتقاداتی به رفتار و عملکرد ایشان داشتید؟
اعتقاد من با استناد به حدیث «اذکروا موتاکم بالخیر» این است که گذشتگان را به خیر یاد کنیم. به ایشان انتقادی ندارم گرچه هیچ انسانی از انتقاد و عیب مبری نیست. جدای از انسان‌های خاص مانند حضرت رسول اکرم(ص) که جایگاه خاصی نزد خدا و مردم داشته‌اند، همه انسان‌ها نقاط ضعف و قوت دارند و از قانون انتقاد مستثنی نبوده و نیستند.
سیاست مرحوم رفسنجانی پس از دوران ریاست جمهوری به نحوی بود که باعث شد در انتخابات مجلس شورای اسلامی تهران رأی نیاورند و علت این امر انتقاداتی بود که مردم به ایشان داشتند. مرحوم هاشمی رفسنجانی با تیزهوشی و وسعت نظر، سیاست خود را تغییر دادند و تغییر سیاست، ایشان را به جایی رساند که در انتخابات مجلس خبرگان رهبری رأی اول تهران را آوردند و این چرخش سیاسی که کار انسان‌های باهوش است، سبب شد که محبوبیت کسب کنند. محبوبیت ایشان به حدی رسید که حضور گسترده مردم در مراسم تشییع جنازه ایشان را به همراه داشت که این حضور نشان از تیزهوشی وی به عنوان یکی از مطرح‌ترین سیاستمداران تاریخ معاصر دارد در حالی‌که بسیاری از انسان‌ها با نقاط ضعف از دنیا می‌روند بدون اینکه تغییری خاص در رویه آنها ایجاد شود.
از نظر شما بارزترین ویژگی مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی چه بود؟
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به آزادی مردم در چارچوب قانون اساسی و شریعت اسلام تأکید داشتند و معتقد بودند نباید جلوی آزادی‌ها گرفته شود. ایشان با کوته‌نظری و تنگ‌نظری مخالف بودند و معتقد بودند باید به مردم آزادی بیان، آزادی قلم و آزادی‌های مذهبی در چارچوب دین مبین اسلام داده شود.
دیدگاه مرحوم رفسنجانی در رابطه با حضور اقلیت‌های دینی در پُست‌های حکومتی چه بود؟
در دیداری که به همراه جمعی از علمای اهل سنت نقاط مختلف کشور با مرحوم رفسنجانی داشتیم مسأله آزادی مطرح شد. گرفتاری اهل سنت در تبعیض میان اقلیت‌های مذهبی و اقوام به جای اجرای قانون اساسی یکی دیگر از موضوعات مطرح شده در دیدار با مرحوم رفسنجانی بود. ایشان در آن جلسه گفتند: «باید حق و حقوق اهل سنت داده شود و تبعیض نسبت به اهل سنت برداشته شود. ما هرگونه خدمتی که به اقلیت اهل سنت در ایران انجام دهیم این خدمت به اقلیت‌های شیعه در سایر کشورهایی که اکثریت آن اهل سنت است، خواهد شد و گویی این خدمت را به شیعیان جهان کرده‌ایم».
همین تغییرات به وجود آمده در سیاست ایشان و گفتن واقعیت‌ها و حقایق و اینکه برای منافع نظام جمهوری اسلامی ایران، منافع مردم ایران، منافع جامعه شیعه در دنیا و برای مسلمانان چه باید کرد، دلیل محبوبیت مرحوم رفسنجانی بین مردم بود و وفات ایشان مردم کشور را متأثر و نگران کرد.
دیدگاه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در موضوع وحدت بین شیعه و سنی چه بود و آیا تلاشی برای اجرای این موضوع انجام دادند؟
ما در دولت جناب آقای روحانی با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دیدار و ارتباطات فراوانی داشتیم. همیشه به ایشان می‌گفتم با توجه به نفوذی که در این دولت دارند به رئیس جمهور توصیه کنند که به وعده‌های داده شده درباره اقوام و مذاهب رسیدگی و آنها را عملی کنند. حتی در برخی موارد از ایشان درخواست می‌کردم به محضر مقام معظم رهبری برسند و برای اهل سنت واسطه خیر باشند. همواره به مرحوم رفسنجانی تأکید کردم با توجه به جایگاهی که در پیش رهبر معظم انقلاب دارند منشأ خیر شوند. خوشبختانه همیشه نظر و دیدگاه ایشان نسبت به اهل سنت دلسوزانه بود.
دیدگاه‌های این‌چنینی تا چه میزان باید در جامعه نهادینه شود تا دیگر شاهد تکرار ماجرایی مانند سپنتا نیکنام در جامعه نباشیم؟
معتقدم در تمامی شرایط و احوال باید خواسته ملت دیده شود، شرایط ایران و جهان مورد توجه باشد و به نیازهای مردم رسیدگی شود. مرحوم رفسنجانی معتقد بود که نباید بین مذاهب و اقوام تفاوت قائل شویم چرا که این تفاوت‌ها سبب بروز مشکلاتی در آینده خواهد شد. فرمان اخیر مقام معظم رهبری در خصوص عدم تبعیض در مذاهب می‌تواند در تمامی ارکان نظام، حیاتی و تأثیرگذار باشد. اگر این فرمان تاریخی عملی شود کشور از همه آسیب‌ها و آفت‌ها حفظ خواهد شد.
رفتار مرحوم رفسنجانی را به عنوان یک روحانی سیاستمدار چگونه می‌دیدید؟
سعه صدر، تحمل در برابر انتقاداتی که به ایشان می‌شد، صبر همیشگی، تحمل دیگران، خویشتن‌دار بودن و در عین حال واقعیت‌گرا بودن از ویژگی‌هایی بود که ایشان به عنوان یک روحانی دوراندیش و سیاستمدار داشت و همه ما نیز باید این ویژگی‌های رفتاری را داشته باشیم.
آیا خطبه‌های مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه ویژگی منحصر به‌فردی داشت؟
مرحوم رفسنجانی شخصیت بزرگی بودند و انسان همان اندازه که بزرگ باشد سخنش هم بزرگ است. ایشان در سخنان خود همه چیز را می‌دیدند و سخنان مرحوم رفسنجانی برای ملت ایران و مسؤولان تأثیرگذار و راهگشا بود. سخنان ایشان همیشه در خطبه‌های نماز جمعه فراجناحی بود، نگاه به جریان خاصی نداشتند و همه جریان‌ها را می‌دیدند و به آنها توجه می‌کردند.
مرحوم رفسنجانی اصولگرا بود یا اصلاح‌طلب؟
مرحوم رفسنجانی یک اصولگرای اصلاح‌طلب بودند. معمولاً اکثر علما اصولگرا هستند. اصولگرایی روند خاصی دارد ولی ایشان در اصولگرایی خواهان اصلاحات و تغییر در کشور بودند.
خبر فوت مرحوم هاشمی را چگونه دریافت کردید؟
خبر فوت ایشان برای من اصلاً باورکردنی نبود. نکته جالب اینکه چند روز قبل از وفات مرحوم رفسنجانی از یکی از نزدیکان ایشان جویای احوال شدم و گفتند که پزشکی از خارج به ایران آمده و آیت‌الله رفسنجانی را به لحاظ چشمی معاینه کرده و گفته است هیچ مشکلی ندارد و سالم هستند. خبر فوت را که از طریق رسانه‌های مجازی دریافت کردم با آقای مرعشی تماس گرفتم و خبر را سؤال کردم که ایشان گریه کردند و من متوجه شدم که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درگذشته است.
پس از ردصلاحیت مرحوم رفسنجانی در سال ۹۲ چه واکنشی نشان دادید؟
پس از ردصلاحیت آقای رفسنجانی، در خطبه‌های نماز جمعه انتقاد کردم که ملت ردصلاحیت شخصیتی مانند هاشمی رفسنجانی را نمی‌پذیرد چون ایشان از سرمایه‌های انقلاب اسلامی هستند. در پاسخ به هجمه‌ها علیه ایشان نیز می‌گفتم که ایشان یار امام و رفیق مقام معظم رهبری است و همواره در مسائل مهم کشور به بنیانگذار جمهوری اسلامی مشورت داده و نظرات ایشان مورد توجه بوده است. مرحوم رفسنجانی مشاور خاص رهبر معظم انقلاب نیز بودند، برای انقلاب زحمت کشیدند و به زندان رفتند. انتقادات نسبت به ایشان باید منصفانه باشد و همچنین احترام ایشان باید حفظ شود.
مرحوم هاشمی یکی از منتقدان دولت‌های نهم و دهم بودند. شما در این باره چه نظری داشتید؟
آقای رفسنجانی با دوراندیشی و نظر عمیق نسبت به مسائل، مانند دیگران به دولت نهم و دهم انتقاداتی داشتند که به این نتیجه رسیدیم که ناراحتی و دغدغه ایشان درست بوده و دیگران هم این موضوع را تأیید کرده‌اند.
نقش آیت‌الله در کاهش تنش میان ایران و کشورهای همسایه به خصوص عربستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نقش مرحوم رفسنجانی بسیار خوب و مؤثر بود، به ویژه در زمان حیات ملک عبدالله. ملک عبدالله پادشاه عربستان، روابط دوستانه‌ای با مرحوم رفسنجانی داشتند و این روابط بسیار تأثیرگذار بود. اکنون ملک عبدالله رفته و ما هم آقای هاشمی را از دست داده‌ایم و دیگر شخصیتی در حد هاشمی رفسنجانی که ارتباطی با حکومت عربستان داشته باشد، نداریم. متأسفانه شرایط کنونی هم شرایط مناسبی نیست و جهان اسلام بسیار متفرق است. تنش بین ایران و عربستان مشکلات جدی به وجود آورده است. انشالله خداوند فرجی بیاورد تا این مشکلات حل شوند.
به نظرم ایشان به عنوان یک شخصیت مؤثر و صاحب‌نظر و یک سیاستمدار مطرح می‌توانستند در حل مشکلات بین تهران و ریاض تأثیرگذار باشند.
آیا حرف‌های ناگفته‌ای با مرحوم رفسنجانی داشتید که فوت ایشان مانع گفتنشان شد؟
تمامی حرف‌هایم را در ملاقات‌هایی که با ایشان داشتم، زده‌ام. تمام حرف‌هایی که به صلاح نظام، مردم و کشور ایران می‌دانستم، نه تنها مشکلات اهل سنت، بلکه مسائل و مشکلات جهانی را با ایشان مطرح می‌کردم و ایشان در بسیاری از موارد تأیید می‌کردند و در مواردی اندک هم می‌گفتند معذور هستیم.
- 19
- 5
