منافع و مصالح ملی یکی از ستون پایه‌های اصلی تصمیم‌گیری در عرصه سیاست داخلی و خارجی هر کشوری محسوب می‌گردد. منافع و مصالح ملی متغیری ثابت است و در این میان دیدگاه‌های گروهی و جناحی نسبت به تعریف این کلید واژه متغیری وابسته است. می‌دانیم که از ابتدای پیروزی انقلاب مردم ایران در سال ۱۳۵۷ تاکنون موضوعات مختلفی مورد اختلاف میان جریان‌های سیاسی کشور بوده و همچنان این روند ادامه دارد.
موضوعاتی از جمله تنش‌زدایی میان تهران-واشنگتن، تنش‌زدایی میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌طور اخص میان تهران-ریاض در عرصه سیاست خارجی و همچنین حضور زنان در ورزشگاه‌ها و مسائل مربوط به مشارکت بانوان در عرصه‌های اجتماعی (هرچند نباید موفقیت‌های بانوان سرزمین‌مان را در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی و ورزشی در طول چهار دهه گذشته نادیده بگیریم)، در طول سال‌های گذشته چالش‌برانگیز بوده است.
درست است که تصمیم‌سازان کشور مشکلی با گفت‌وگو و تعامل ندارند، اما آنچه موجب به محاق رفتن چنین رویکردی بوده نگاه طرف مقابل بوده است. اما به‌طور کلی منافع و امنیت ملی در چارچوب تامین رفاه و امنیت حداکثری مردم عزیز کشورمان قابل تعریف بوده و نه دیدگاه‌های گروهی و جناحی. به منظور بررسی این موضوعات، «آرمان ملی» گفت‌وگویی با فاطمه هاشمی رفسنجانی انجام داده که قسمت اول این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به آنکه مقامات آمريکايي به کرات مدعي شده‌اند که غذا و دارو را در ليست تحريم‌هاي خود قرار نداده‌اند، اين ادعا را در چه چارچوبي مي‌دانيد؟
اين معادله بسيار روشن است؛ به منظور خريد دارو، کشور نيازمند منابع مالي و انتقال بانکي آن است، اما زماني که ايالات متحده فروش نفت ملت ايران را محدود مي‌کند، در درآمد کشور محدوديت ايجاد مي‌شود. همچنين وقتي اين اجازه داده نمي‌شود تا اين منابع مالي از طريق بانک‌ها به شرکت‌هاي توليد‌کننده دارويي به‌صورت مستقيم انتقال يابد سبب مي‌شود تا امکان خريد و انتقال دارو به کشور وجود نداشته باشد. براي خريد مواد اوليه جهت توليد دارو در کشور نيازمند منابع ارزي و انتقال آن هستيم و اگر آمريکايي‌ها به‌صورت مستقيم دارو را تحريم نکرده‌اند، اما با تحريم‌هاي ظالمانه، ابزارهايي را که براي تهيه دارو نياز است، هدف قرار داده‌اند.
هدف ايالات متحده از سناريوي تحريم عليه مردم کشورمان که وزير خارجه کشورمان از آن تحت عنوان تروريسم اقتصادي نام برده است، چيست؟
سردمداران ايالات متحده آمريکا به‌دنبال عاصي کردن مردم هستند. آنها بر اين تصور هستند که با مجموعه اين اقدامات مي‌توانند به‌گونه‌اي به شکل‌گيري اعتراضات خياباني مردمي کمک کنند.
آيا به‌نظر شما قصد آمريکا از فشار اقتصادي به مردم ايران، براندازي و رژيم‌چنج در ايران است؟
آمريکايي‌ها اين سياست را با جديت دنبال مي‌کنند، اما مردم کشورمان طي ۴۰ سال گذشته نشان داده‌اند که منافع و امنيت ملي کشورشان از هر مساله‌اي براي آنها مهم‌تر است. مردم اين را در دوران جنگ و پس از آن و با تحمل سختي‌ها به‌خوبي نشان داده‌اند. سال‌هاي بسيار زيادي است که کشورمان تحت فشار تحريم قرار دارد. البته تحريم پديده خوبي براي مردم نيست. همه اين موانع از جمله تحريم‌ها سبب مي‌شود تا کشور از روند توسعه جهاني عقب بماند. اين موانع و مشکلات به نفع کشور نيست بلکه به ضرر کشور است.
اما مردم کشورمان نشان داده‌اند که در برابر زورگويي‌ها و يکجانبه‌گرايي ايالات متحده، کمر خم نخواهند کرد. سردمداران کاخ سفيد بايد بدانند آن اهداف و تصورات اشتباهي را که در مورد مردم ايران دارند تحقق نخواهد يافت. آنها بايد بدانند درست است که مردم کشورمان متحمل سختي و مشکلات فراواني هستند اما اين روند به خيال خام مقامات کاخ سفيد که همانا اعتراضات گسترده خياباني باشد منجر نخواهد شد.
از ديدگاه شما پاسخ مردم ايران به دونالد ترامپ چه خواهد بود؟
به‌نظر مي‌رسد عدم تحقق و خواست سردمداران کاخ سفيد، بهترين پاسخ به دونالد ترامپ رئيس‌جمهور ايالات متحده و مشاوران افراطي اش همچون جان بولتون برکنار شده و مايک پمپئو خواهد بود.
در حوزه داخلي اخيرا حضور و يا عدم حضور زنان در ورزشگاه‌ها، به يکي از مسائل چالش‌برانگيز کشور مبدل شده است. البته اين مساله موافقان و مخالفاني نيز دارد. ديدگاه شما در خصوص حضور بانوان در ورزشگاه‌ها چيست؟
با توجه به موضع‌گيري چند تن از مراجع قم از جمله آيت‌ا... مکارم شيرازي صلاح نمي‌دانم سخناني مطرح شود که سوءتفاهم ايجاد کرده و حساسيت مراجع را در پي داشته باشد. به‌نظر مي‌رسد اين موضوع را مي‌شد با رايزني و ايجاد زيرساخت‌هاي مناسب حل کرد اما درمجموع مي‌توان گفت درباره اين موضوع نوعي بدسليقگي صورت گرفته که متاسفانه در ميان عده‌اي وجود دارد. اين عده همچنين در پي آنند تا اين بدسليقگي‌هاي خودشان را همچنان ادامه دهند. از سوي ديگر از اين مساله بدتر آن است که اين عده به خواست مردم کشورمان توجه نمي‌کنند.
به اين مهم توجه نمي‌شود که زنان و دختران کشورمان علاقه‌مند هستند که در ورزشگاه‌ها حاضر شوند، اما در عين حال فشار فيفا را پذيرفته و اجازه مي‌دهيم زنان در ورزشگاه‌ها حضور يابند.
اين مساله نشان‌دهنده آن است که هم بر اين تصميم عجيب اصرار داريم و هم تحت تاثير فشار خارجي تن به پذيرش چنين مسائلي مي‌دهيم. سوالي که اينجا مطرح مي‌شود اين است که چرا از ابتدا خودمان اين کار را انجام نمي‌دهيم تا با فشار رسانه‌هاي بيگانه، سازمان‌هاي بيگانه و با بهانه دادن به دست آنها کار مورد نظر را انجام دهيم تا آنها هم مدعي شوند ايران تحت فشار خارجي به خواست زنان ايراني تن داد؟ در کنار همه اينها افرادي مي‌گويند مکان‌هاي ورزشي جاي مناسبي براي خانم‌ها نيست. چنين سخناني مي‌تواند توهين به آقاياني تعبير شود که در ورزشگاه‌ها حضور مي‌يابند. به اين دليل که به آساني آنها را بي‌اخلاق مي‌ناميم. بايد بدانيم که اين مشکل از ابتداي انقلاب در موارد زيادي تاکنون وجود داشته است.
به ياد دارم روزي با خانم مرحوم شهلا حبيبي که مسئول حوزه زنان سازمان تبليغات بودند نمايشگاهي تحت عنوان تشخص و منزلت زن برگزار کرديم. اين نمايشگاه اين امکان را به تمامي زنان ايراني که در حوزه‌هاي مختلف هنري، فرهنگي، علمي و... شاخص بوده و داراي آثاري بودند آنها را در قالب گردهمايي معرفي کرديم. يکي از مسائلي که به نمايش گذاشته شد لباس زنان ايراني بود. به‌گونه‌اي که اين لباس‌ها را که سابقه‌اي تاريخي داشته بر تن مجسمه‌هايي کرده و به نمايش گذاشتيم. آيت‌ا... جنتي که در آن زمان رياست سازمان تبليغات را بر عهده داشتند روز قبل از افتتاحيه بازديدي از اين نمايشگاه داشته و مطرح کردند اين مجسمه‌ها چيست؟
اين مجسمه‌ها را جمع کنيد. هر چند من ضمن احترام به سخنان ايشان تن ندادم و صراحتا استدلال کردم که اين سخن شما غيرمنطقي است، اما امروز مانکن‌هايي پشت ويترين‌هاي مغازه‌ها ديده مي‌شود که حتي حجاب هم ندارند. حال بايد اين پرسش مطرح شود که اگر آن روز آن مجسمه‌ها مشکل داشت اما امروز مانکن‌هاي آنچناني پشت ويترين‌هاي مغازه‌ها چگونه حلال شده‌اند؟ اينگونه نظرها از سوي برخي ديده شده و کار را امروز به اينجا کشانده‌اند.
به چه دليل آيت‌ا... هاشمي به‌رغم آنکه اعلام کرده بودند قصد ورود به رقابت‌هاي انتخابات رياست جمهوري سال ۱۳۹۲ را ندارند. به صحنه انتخابات ورود کردند؟
يکي از دلايل مهم اين بود که همسر حضرت امام(ره) از آيت‌ا... هاشمي درخواست کردند که به منزل ايشان بروند. چون به‌صورت مرتب هر چند وقت يکبار آيت‌ا... هاشمي به منزل حضرت امام(ره) رفت و آمد کرده و جوياي احوال همسر حضرت امام(ره) بودند. ايشان گفتند من شنيده‌ام شما (آيت‌ا... هاشمي) نمي‌خواهيد در انتخابات شرکت کنيد. آيت‌ا... هاشمي هم صراحتا گفتند من قصد شرکت در انتخابات را ندارم. ايشان گفتند شما چطور نمي‌خواهيد در انتخابات شرکت کنيد. شما اين انقلاب را مي‌خواهيد به دست چه کساني بسپاريد؟ مگر امام(ره) انقلاب را به شما نسپرد. اينجا بود که آيت‌ا... هاشمي به درخواست همسر حضرت امام(ره) تصميم گرفتند وارد صحنه رقابت‌هاي انتخاباتي شوند. البته سيل درخواست‌هاي مردمي، دانشگاهي و نخبگان و حتي مراجع در قم، مشهد و... شرايط روز کشور نيز از ديگر دلايل است.
آيت ا... هاشمي يکي از کساني بودند که مساله تنش‌زدايي و بهبود روابط با سعودي‌ها را در زمان حياتشان کليد زدند، استراتژي مشخص ايشان در مواجهه با رياض چه بود؟ آيا امکان به‌کارگيري همان رويکرد وجود دارد؟
به‌خاطر دارم اين مساله را يک بار از آيت‌ا... هاشمي سوال کردم که چگونه يخ روابط ميان تهران-رياض شکسته شد؟ شما چه کاري انجام داديد؟ ايشان گفتند تواضع در عين اقتدار، ايشان تعريف کردند که در آن زمان من رئيس‌جمهور و امير عبدا... وليعهد عربستان بود. در حاشيه اجلاس‌ها و کنفرانس‌هاي بين‌المللي مقامات کشورهاي مختلف با يکديگر بر اساس عرف رايج ديپلماتيک ديدار مي‌کنند. اجلاس کشورهاي اسلامي در سنگال برگزار شد. امير عبدا... گفته بودند که آيت‌ا... هاشمي مي‌بايستي به اتاق من بيايند.
آيت‌ا... هاشمي به اتاق ايشان مي‌روند با اينکه گفته مي‌شد از نظر پروتکل‌هاي ديپلماتيک بهتر مي‌بود که ايشان نروند. اين تواضع آيت‌ا... هاشمي و اقتدار در استدلال‌ها و مباحث في‌مابين آغازي بر ارتباط ميان تهران-رياض مي‌شود. آيت‌ا... هاشمي گفتند در نتيجه اين مذاکرات هر دو طرف به اين نتيجه رسيديم که در بسياري از موارد هر دو ديدگاه‌هاي بسيار نزديکي نسبت به يکديگر و جهان اسلام داريم.
اين سخنان فتح بابي براي آغاز روابط شد. به‌گونه‌اي که آيت‌ا... هاشمي صراحتا مي‌گفتند که ايران هيچ‌گونه درگيري با همسايگان خود ندارد. آيت‌ا... هاشمي بر روابط بدون تنش با همسايگان مسلمان چه شيعه و سني تاکيد داشتند.
چون کشورهاي منطقه مسلمان بوده و با يکديگر منافع مشترکي دارند. جالب است که بدانيد، يکي از دستاوردهاي همين تواضع اين بود که در ملاقات آيت‌ا... هاشمي از اميرعبدا... خواستند که موافقت عربستان و کشورهاي همراه، با برگزاري کنفرانس سران کشورهاي اسلامي در تهران اعلام شود که اميرعبدا... هم اين درخواست را مي‌پذيرد و اين موفقيت بزرگ ديپلماسي در اوج فشارهاي دهه هفتاد در سياست خارجي براي ايران به‌دست مي‌آيد، البته اين اجلاس پس از پايان دوره رياست جمهوري آيت‌ا... هاشمي رفسنجاني و در دوره مسئوليت رئيس دولت اصلاحات در تهران برگزار شد اما اميرعبدا... که شخصا در اين اجلاس شرکت کرده بود در مذاکرات و جلسات با مقام معظم رهبري و رياست جمهوري صراحتا اعلام کرد که به‌خاطر آقاي هاشمي، با برگزاري اين اجلاس در تهران موافقت کردم.
اگر آيت‌ا... هاشمي امروز زنده بود با توجه به شناختي که نسبت به مواضعشان در خصوص تنش‌زدايي ميان تهران-واشنگتن داريد چه مي‌کردند؟
ايشان بارها مي‌گفتند که در زمان حيات حضرت امام(ره) خدمت ايشان رفته و ۷ مورد را خدمت ايشان مطرح کرده و گفتم اگر شما اين موارد را در زمان حيات خود انجام ندهيد پس از شما کسي اين موارد را انجام نخواهد داد. يکي از اين موارد گفت‌وگو با آمريکا بود. ايشان مي‌گفتند کسي که منطق و استدلال قوي دارد مذاکره را بد نمي‌داند، اما مهم اين است که از اين مذاکرات چه دستاوردهايي مي‌خواهيد داشته باشيد.
واشنگتن از شکل‌گيري ائتلاف دريايي براي حفاظت از کشتي‌ها در خليج فارس با حضور ۶۰ کشور سخن مي‌گفت اما آن را به ۳۰ کشور تقليل دادند. با توجه به مخالفت برخي از کشورها همچون آلمان و ژاپن، آيا ائتلاف موثري مي‌تواند شکل بگيرد؟
اين اقدام آمريکايي‌ها در ائتلاف‌سازي در خليج فارس آن هم با حضور ۶۰ کشور نشان‌دهنده برتري دفاعي و قدرت ايران در سراسر منطقه است.
آمريکايي‌ها و مشخصا دونالد ترامپ از طرح دوگانه سناريوي مذاکره-جنگ چه استراتژي و هدفي را دنبال مي‌کنند؟
دونالد ترامپ به‌عنوان رئيس‌جمهور ايالات متحده دنبال مذاکره با ايران است، البته به نفع خود. چون شعله‌ور ساختن و يا کليدزدن هر درگيري با ايران نه تنها هيچ نفعي براي آنها دربر نخواهد داشت بلکه براي هيچ‌يک از متحدان غربي و منطقه‌اي واشنگتن مخصوصا رژيم صهيونيستي هم هيچ‌نفعي وجود نخواهد داشت.
آمريکايي‌ها در پي آنند تا اجلاسي ضد ايراني در بحرين تحت عنوان امنيت خليج فارس برگزار کنند. واشنگتن چه هدفي را دنبال مي‌کند؟ آيا بدون حضور ايران چنين ائتلافي مي‌تواند امنيت منطقه خليج فارس را تامين کند؟
اين مساله باز مي‌گردد به تشکيل شوراي همکاري خليج فارس. دو ديدگاه امنيتي در علوم سياسي و روابط بين‌الملل مطرح است، اول ديدگاه درون‌سيستمي و دوم ديدگاه برون‌سيستمي. متاسفانه نگاه کشورهاي منطقه خليج فارس، برون‌سيستمي است و چون اين کشورها چنان که بايد و شايد دربرابر ايران قدرتمند نيستند، چنين ديدگاه‌هايي دارند. يعني هر زمان که تنش‌هايي به‌وجود مي‌آيد با نگاه برون‌سيستمي مي‌خواهند براي خودشان امنيت ايجاد کنند.
حجت سپهوند/ مرتضی رفیعی
- 10
- 4
