دشواری‌های زندگی در انزوای فضا

١٧ خردادماه گذشته (هفتم ژوئن ٢٠١٧)، سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا)، نام ١٢ نفر از برگزیدگان نهایی شرکت در دوره فضانوردی دوساله ناسا را اعلام کرد. این متقاضیان از میان بیش از ١٨‌ هزار نفر انتخاب شده‌اند.

یکی از منتخبان این دوره، «یاسمین مقبلی» است که با داشتن کارنامه‌‌ای درخشان، بخت پرواز به فضا را دارد.

مقبلی که هم‌اکنون ساکن آمریکاست، از خانواده‌ای ایرانی در آلمان به دنیا آمده است. انتخاب وی به‌عنوان یکی از ١٢ داوطلب نهایی سفر به فضا که دوره آموزشی خود را در ناسا می‌گذرانند، برای بسیاری از ایرانیان جالب بود.

به هر صورت با اعلام اسامی افرادی که قرار است با گذراندن دوره دوساله آموزش فضانوردی، در آینده اکتشاف در فضا را آغاز کنند، موضوع سفر به فضا، دشواری‌های زندگی در فضا و همچنین فعالیت‌های روزانه فضانوردان یک‌بار دیگر مطرح شده است. در ادامه این موارد به‌اختصار بررسی شده است.

اگر از سفرهای کوتاه به فضا بگذریم، فضانوردانی که می‌خواهند مدت طولانی در فضا بمانند، باید در مکانی مستقر شوند که امکانات لازم برای یک زندگی طبیعی در آن فراهم باشد. مکانی که این امکانات در آن فراهم باشد، ایستگاه فضایی یا پایگاه مداری نام دارد. آمریکا و شوروی پیش از این چندین ایستگاه فضایی ساخته بودند که عمرشان به سر آمد و اکنون فقط ایستگاه فضایی بین‌المللی فعال و پذیرای فضانوردان است. ایستگاه فضایی بین‌المللی، همان‌گونه که از نامش پیداست،  با همکاری بین‌المللی چندین کشور ازجمله آمریکا و روسیه ساخته شده است. ایستگاه فضایی در ارتفاع ٣٥٠کیلومتری سطح زمین مستقر است. هرچند ممکن است تعداد ساکنان ایستگاه فضایی به ١٠ نفر هم برسد یا در برخی اوقات دو، سه نفر ساکن آن باشند،  ولی معمولا شش نفر در آن زندگی می‌کنند.

 فعالیت‌های پژوهشی در ایستگاه

ایستگاه فضایی بین‌المللی کارش را از سال ٢٠٠٠ میلادی آغاز کرد و در این مدت، تعداد زیادی فضانورد ساکن آن بودند و مأموریت‌هاي علمی زیادی انجام دادند که بسیار متنوع و مختلف هستند. برای مثال گاهی فضانوردان، گیاهانی را پرورش می‌دهند و گاهی هم به مشاهده زندگی جانوران می‌پردازند. چندی پیش هم با استفاده از دستگاه چاپ سه‌بعدی، تولید ابزار در فضای بدون جاذبه را بررسی کردند. ارزیابی توانایی‌های ربات‌ها برای کمک به فضانوردان از دیگر فعالیت‌های آنان بود. بررسی تأثیر اقامت طولانی‌مدت بر بدن انسان و کارکردهای اندام‌های مختلف آن، یکی دیگر از موضوعات پژوهشی فضانوردان مقیم ایستگاه است. برای مثال افراد مقیم ایستگاه فضایی بین‌المللی با سرعت زیادی، تراکم استخواني خود را از دست می‌دهند و دچار پوکی استخوان می‌شوند. با بررسی وضعیت نمونه خون و ادرار فضانوردان می‌توان اين فرایند را بهتر درک کرد.

 توجه به سلامت روان

اقامت طولانی‌مدت در محیطی کوچک و بسته در کنار تعداد کمی انسان، علاوه بر وظایف دشوار مأموریت‌های فضایی، باعث می‌شود که فشار روانی زیادی بر فضانوردان وارد شود. به همین دلیل است که در انتخاب فضانوردان، بسیار دقت می‌کنند. به بیان دیگر برای انتخاب فضانوردان فقط به این موضوع اکتفا نمی‌کنند که بدن‌شان سالم باشد،  بلکه به سلامت روانی افراد نیز توجه می‌کنند زیرا احتمال بروز مشکل در فضا زیاد است و نمی‌توان این مشکلات را به‌سادگی حل کرد. با توجه به این نکته می‌توان گفت  فضانوردان از لحاظ روانی نیز انسان‌های بسیار سالمی هستند که توانستند آزمون‌های دشوار مراحل انتخاب را طی و انواع فشارها را تحمل کنند.  فضانوردان نباید انسان‌هایی حسود یا بدبین باشند، نگاه‌شان به دنیا نباید تیره باشد و علاوه بر اینها بايد توانایی زندگی در محیط کوچک را داشته باشند.

 سختی‌های نفس‌کشیدن

موارد زیادی است که ما در زمین به آن عادت کردیم و هیچ‌گاه تصور نمی‌کنیم که انجام همین کارهای ساده در فضا چقدر دشوار است. یکی از کارهای ساده ما نفس‌کشیدن است. روی زمین مرتب هوا جریان دارد و همیشه هوای تازه به ما می‌رسد. ما هیچ‌وقت تصور نمی‌کنیم  اگر این جریان هوا (که به‌طور مرتب و نامرئی انجام می‌شود)، به مدت دو دقیقه عمل نکند، تمام گازکربنیکی که ما در عمل بازدم بیرون می‌دهیم، دور سرمان می‌ماند و دیگر هوای تازه‌ای برای تنفس نداریم. به همین دلیل اگر فن‌های ایستگاه فضایی کار نکنند، هوا ثابت می‌ماند و فضانورد سردرد می‌گیرد و ناچار می‌شود مرتب با حرکت‌دادن دست‌هایش، هوا را جابه‌جا کند. یا مثلا ما اینجا خیلی راحت، آب می‌خوریم. جاذبه زمین آب را از پارچ به درون لیوان می‌کشد اما اگر جاذبه نباشد، آب درون لیوان نمی‌ریزد. اگر هم بیرون بیاید آب به شکل گلوله‌های بزرگ ژل در هوا معلق و شناور می‌ماند.

 تغذیه در فضا

یکی از مشکلات همیشگی فضانوردان مستقر در ایستگاه فضایی تغذیه است. نوع غذا و نحوه تهیه و آماده‌سازی یکی از مهم‌ترین موضوعات و مشکلات اقامت در فضا است. البته در گذشته، فهرست غذای فضانوردان بسیار ساده و مختصر بود اما امروزه، منوی غذای فضانوردان بسیار مفصل است و آنها می‌توانند غذایشان را از فهرستی شامل ١٠‌ هزار نوع غذا انتخاب کنند. فضاپیماهای پشتیبانی و باربری نیز هر از چندگاهی طبق برنامه، غذاهایی را به مقصد ایستگاه فضایی بین‌المللی می‌برند. معمولا در این محموله‌های غذایی، علاوه بر غذاهای کنسروی و بسته‌بندی‌شده، مقداری میوه و سبزی تازه هم هست. در گذشته معمولا غذاهای فضانوردان را به شکل ماده خشک آماده می‌کردند. زمانی که فضانورد می‌خواست از غذاها استفاده کند، مقداری آب گرم به این پودر خشک اضافه می‌کرد تا ماده‌ای به شکل پوره حاصل شود که البته چندان اشتهابرانگیز نبود؛ اما در سال‌های اخیر، ایستگاه فضایی انواع تجیزات آشپزخانه‌ای را دارد و در نتیجه، فضانوردان بهتر می‌توانند آشپزی كرده و غذای دلخواهشان را آماده کنند.

 بهداشت در فضا

یکی از مهم‌ترین مشکلات اقامت طولانی‌مدت در فضا، رعایت بهداشت فردی است. طبیعی است در جایی که آب شناور باقی می‌ماند، نمی‌توان به‌راحتی زمین استحمام کرد. فضانوردان معمولا برای استحمام از حوله‌های مرطوب استفاده می‌کنند. مسواک‌زدن، یکی دیگر  از دشواری‌های اقامت در فضا است. فضانوردان پس از مسواک‌زدن، کف خمیر دندان را می‌خورند.

 تفریح و سرگرمی

تجربه‌های قبلی از اقامت در ایستگاه فضایی نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین کارها برای تأمین سلامت روانی فضانوردان، این است که هر فضانوردی ساعت‌های آزاد و اوقات فراغت داشته باشد تا در این زمان به کارهای مورد علاقه خود مانند شنیدن موسیقی یا خواندن کتاب، تماس با خانواده یا هر کار دلخواه دیگری بپردازد و در این مدت سرگرمی یا ارتباط‌های اجتماعی داشته باشد. به همین دلیل است که به هر فضانوردی که می‌خواهد به فضا سفر کند، اجازه می‌دهند کالاهایی را با خود به فضا ببرد. محتوای این محموله شخصی را نیز خود فضانورد انتخاب می‌کند.

برنامه کاری معمول فضانوردان در ایستگاه فضایی

فضانوردان مستقر در ایستگاه فضایی، برنامه کاری دقیقی دارند که شامل وظایف روزانه، ورزش، استراحت و تفریحات است.

٧ صبح: بیدارشدن از خواب

٧:١٠: گردهمایی اعضا

٧:٣٠ تا ٨: صبحانه و آماده‌شدن برای کار

٨ تا ١٢ ظهر: انجام فعالیت‌های اکتشافی طبق برنامه

١٢ تا ١٢:٣٠: صرف نهار

١٢:٣٠ تا ٦: ادامه فعالیت‌های اکتشافی

٦ تا ٦:٣٠: برقراری ارتباط با ایستگاه زمینی برای بررسی فعالیت‌های انجام‌شده و تصمیم‌گیری درباره فعالیت‌های روز بعد

٦:٣٠ تا ٧:٣٠: صرف شام و تماشای خبرهای روز قبل که از زمین ارسال شده است.

٧:٣٠ تا ١٢‌شب: مطالعه دستورالعمل‌ها درباره شرح فعالیت‌های روز بعد و فعالیت‌های دلخواه

علاوه بر اینها معمولا فضانوردان پنج تا شش روز در هفته و هر روز دو ساعت ورزش می‌کنند. خواندن کتاب و تماشای فیلم در اوقات فراغت از دیگر برنامه‌های آنان است.

سعيده پوررضا