همه زنان فضا نورد ناسا از یاسمین مقبلی تا انوشه انصاری

انتشار این فهرست و نام «یاسمین مقبلی»، بار دیگر موضوع حضور زنان در عرصه به شدت مردانه فضا و فضانوردی را مطرح کرد. واقعیت این است که تاکنون بیش از ٥٣٠ نفر به فضا رفته‌اند که از میان آنها ٥٦  نفر زن  بوده‌اند. این آمار به‌وضوح کم‌بودن نسبت زنان به مردان را نشان می‌دهد.

از میان آنها، از کشورهای چین، هند، فرانسه، بریتانیا، کره‌جنوبی و ایران فقط یک زن، از کشورهای کانادا و ژاپن دو زن و از روسیه (شوروی) سه زن به فضا رفته‌اند و بقیه فضانوردان زن، آمریکایی بوده‌اند (البته انوشه انصاری هم که ایرانی است، از سوی ایالات متحده به فضا سفر کرده است). اما نامدارترین زنان فضانورد عبارت‌اند از:

«والنتینا ترشکوا»: درباره  اینکه چرا «ترشکوا» را دو سال بعد از «یوری گاگارین» به فضا فرستادند، حدس‌های مختلفی مطرح می‌شود؛ ازجمله اینکه مدیران برنامه‌های فضایی می‌خواستند توانایی زنان را برای تحمل وضعیت دشوار فضا بسنجند یا اینکه مقامات شوروی می‌خواستند با اعزام اولین زن به فضا، رکورد دیگری را برای خود ثبت کنند و در فضای جنگ تبلیغاتی، موضوع دیگری برای بیان برتری‌های خود مطرح کنند.

دلیلش هرچه که باشد، سال ١٩٦٢، «والنتینا ترشکوا» برای پیوستن به گروه پنج‌نفره‌ زنان فضانورد، از میان بیش از ٤٠٠ داوطلب انتخاب شد. شرایط پذیرش آنها این بود که چترباز باشند و سن‌شان کمتر از ٣٠ سال، قدشان کمتر از ١٧٠ سانتی‌متر و وزن‌شان کمتر از ٧٠ کیلوگرم باشد. «والنتینا» که در آن زمان ٢٥ساله و دارای گواهی‌نامه‌ چتربازی بود، پذیرفته شد.

سرانجام هم خود «نیکیتا خروشچف»، نخست‌وزیر وقت شوروی، انتخاب نهایی را انجام داد و از میان دو نفر برگزیده از‌ گروه پنج‌نفره‌ زنان، «والنتینا» را برای سفر به فضا برگزید زیرا با وجود اینکه هم‌گروهی‌اش در آزمایش‌های عملی بهتر از او بود، «والنتینا» التزام خود را به حزب کمونیست نشان داده بود! «والنتینا» ١٦ ژوئن ١٩٦٣، سوار بر فضاپیمای وستوک شش، به مدار زمین رفت و نخستین زن و نخستین فرد غیرنظامی فضانورد در جهان شد.

«والنتینا» پس از بازگشت از سفر فضایی، به تحصیل مهندسی فضایی در دانشکده ژوکُوْسکی نیروی هوایی پرداخت و در سال ۱۹۷۷ مدرک دکتر‌ایش را دریافت کرد. «ترشکوا» بعدها وارد دنیای سیاست نیز شد. «والنتینا» پس از سفرش قهرمان اتحاد جماهیر شوروی لقب گرفت و عناوین و مدال‌ها و جوایز بسیاری نیز از کشورش و کشورهای دیگر و همچنین سازمان ملل متحد دریافت کرد، درمجموع ١١ عنوان افتخاری، ٢٠ مدال و ٢٠ نشان افتخار به وی اعطا شد. همچنین او شهروند افتخاری ١٨ شهر دنیاست.

«اسوتلانا ساویتسکایا»: «ساویتسکایا» به دلیل اینکه دومین زن فضانورد جهان پس از «ترشکوا» و اولین زنی است که در فضا راهپیمایی کرده است، شهرت بسیار یافت. «اسوِتلانا» از کودکی به پرواز علاقه داشت و هنگامی که دانش‌آموز بود، مخفیانه و دور از چشم والدینش، آموزش چتربازی می‌دید.

تا ١٧سالگی، ٤٥٠ پرش با چتر در کارنامه داشت و در همان سن پرشی از ارتفاع ١٤هزارو ٢٥٢متری انجام داد و تا حدود ١٤ کیلومتر نخست سقوط، چترش را باز نکرد و به‌این‌ترتیب رکوردی در پرش با چتر ثبت کرد. «اسوتلانا» در ١٨سالگی وارد مؤسسه هوانوردی مسکو شد و به یادگیری خلبانی پرداخت و تا سال ١٩٧٢ گواهی‌نامه‌ پرواز با ٢٠ نوع مختلف هواپیما را دریافت کرد.

او از سال ١٩٧٤ به بعد، ١٨ رکورد جهانی در پرواز با میگ و سه رکورد در پرش گروهی با چتر برجا گذاشت که یکی از آنها ثبت رکورد نخستین زنی بود که با سرعت بیش از دوهزارو ٦٠٠ کیلومتر بر ساعت با میگ ٢١ پرواز کرد. او در دو مأموریت شرکت کرد که هر دو مأموریت او در ایستگاه فضایی سالیوت هفت بود و در دومین مأموریت، نخستین زنی شد که راهپیمایی فضایی انجام داد. او که سه ساعت و ٣٥ دقیقه را خارج از ایستگاه فضایی سپری کرد، تا امروز تنها زن روس است که راهپیمایی فضایی انجام داده است.

«سالی راید»: او نخستین آمریکایی بود که به فضا رفت. وی یکی از هشت هزارنفری بود که پس از دیدن آگهی ناسا در روزنامه برای جذب داوطلبان برنامه‌های فضایی، ثبت‌نام کرد. از این میان ٣٥ نفر، ازجمله شش زن، پذیرفته شدند. او در ابتدای خدمتش جزء گروه خدمه زمینی بود و در سِمَت برقرارکننده‌ تماس با فضاپیما، در مأموریت‌های دوم و سوم خدمت کرد و در توسعه‌ طرح بازوی رباتیک شاتل نیز همکاری داشت.

سرانجام در ١٨ ژوئن ١٩٨٣ در مقام نخستین زن آمریکایی و جوان‌ترین فضانورد، سوار بر شاتل فضایی چلنجر به فضا رفت و شش روز را در فضا گذراند. او در سال ١٩٨٤ برای بار دوم و باز هم با شاتل چلنجر عازم فضا شد و این بار هشت روز در فضا بود. «سالی راید» درمجموع ٣٤٣ ساعت در فضا بوده است. او سال ٢٠٠١ شرکتی را تأسیس کرد که هدفش تشویق و ترغیب دختران و زنان برای مشارکت در علم، فناوری و ریاضی بود. او تنها کسی بود که در کمیسیون تحقیق هر دو حادثه شاتل فضایی حضور داشت.

«انوشه انصاری»: او اولین ایرانی فضانورد، اولین زن گردشگر فضایی، اولین زن مسلمان فضانورد و چهارمین نفری است که هزینه سفر فضایی خود را پرداخت کرده است. فضاپیمای سایوز حامل «انوشه انصاری»، صبح روز دوشنبه ١٨ سپتامبر سال ٢٠٠٦ از پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان به فضا پرتاب شد و به‌این‌ترتیب مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-٩ آغاز شد. دو روز پس از قرارگرفتن در مدار زمین، فضاپیمای سویوز در ٢٠ سپتامبر با موفقیت به ایستگاه بین‌المللی فضایی ملحق شد و اقامت ٩روزه «انوشه انصاری» در ایستگاه فضایی آغاز شد.

وی ٢٩ سپتامبر به زمین بازگشت. او در مدت اقامت در ایستگاه فضایی، پژوهش‌های زیادی را برای سازمان فضایی اروپا انجام داد؛  از جمله درباره علل کم‌خونی، تأثیر تغییرات ماهیچه‌ای بر کمردرد و تأثیر تشعشعات فضایی روی فضانوردان ساکن در ایستگاه بین‌المللی فضایی و گونه‌های میکروبی پرورش‌یافته در ایستگاه. هرچند  «انوشه انصاری» مثل دیگر گردشگران فضایی، با پرداخت پول به ایستگاه فضایی سفر کرده است و فضانورد واقعی نیست، اما دوست دارد  از او با عنوان «فضانورد همراه» یاد کنند نه «گردشگر فضایی».

او تاکنون افتخارات زیادی کسب کرده و برنده جوایز بسیاری شده است؛  ازجمله در سال ٢٠١٢ دکترای افتخاری علوم از دانشگاه جورج میسون را دریافت کرد و سال ٢٠١٥ به پاس خدماتش به جامعه فضایی، جایزه ملی پیشگامان فضای ایالات متحده به او اهدا شد. کتاب زندگی‌نامه خودنوشت او «رؤیاهای من برای ستارگان» نام دارد که به فارسی هم ترجمه شد.

فاطمه کاظمی