با رویدادهای تاثیرگذار در تاریخ کره زمین آشنا شویم

سیاره‌ی ما از ۴.۵ میلیار سال پیش وجود داشته و این سال‌ها برای این زمین، سال‌های پرتلاطمی بوده است.

در این مقاله به ۲۵ مورد از بزرگ‌ترین نقاط عطف تاریخ زمین می‌پردازیم. از تغییرات ناگهانی در جهت تکامل گرفته تا برخورد ویران‌گر سیارک‌ها، نقاط عطفی بودند که جهان ما را شکل دادند.

زمین متولد می‌شود

تولد یک سیاره؛ زمین دراثر ابرهایی از گردوغبار و سنگ‌هایی که خوشید جوان را احاطه کرده بودند به‌وجود آمد. زمین زمانی شکل گرفت که برخی از این تخته‌سنگ‌ها با هم برخورد کردند. در نهایت این تخته‌سنگ ها به‌اندازه‌ی کافی غول‌آسا شده بودند تا بتوانند ‌سنگ‌های دیگر را با نیروی جاذبه به سمت خود بکشند و تمام اقلام ریز و درشت نزدیک خود را جارو کند و در نهایت به چیزی تبدیل شوند که امروزه به‌عنوان زمین می‌شناسیم. ماه احتمالا کمی بعدتر شکل گرفته است؛ یعنی زمانی‌که یک تکه سنگ بزرگ به اندازه‌ی یک سیاره، به‌سختی به زمین اصابت کرده و ابر بزرگی از آثار باقیمانده تشکیل داده است. این توده متراکم و سپس تبدیل به کره‌ی ماه شده است.

منشأ حیات

اولین موجود زنده: هیچکس زمان دقیق شروع حیات را نمی‌داند. قدیمی‌ترین فسیل‌های تأییدشده‌، شبه‌میکروب‌های تک سلولی ۳.۵ میلیارد ساله هستند. حیات ممکن است کمی زودتر از آن آغاز شده باشد؛ اما احتمالا نه در زمانی‌که سنگ‌های آسمانی بزرگ در حال بارش به روی زمین بودند. حیات ممکن است در بستر دریا، در آب‌های آزاد یا روی خشکی آغاز شده باشد. از طرفی نمی‌دانیم که اولین موجود زنده چه شکلی بوده است.

حیات، قدرت نور خورشید را به کار می‌گیرد‌

فتوسنتز: تمام موجودات برای ادامه‌ی حیات به انرژی نیاز دارند و خورشید بزرگ‌ترین منبع انرژی برای زندگی روی زمین است. برخی از موجودات زنده اولیه به‌تدریج راهی برای استفاده از انرژی نورخوشید در پیش گرفتند تا از مولکول‌های ساده‌تر مولکول قند بسازند. این پروسه فتوسنتز نامیده می‌شود. اما بر خلاف گیاهان سبزی که امروزه وجود دارند، اولین موجودات زنده‌ای که فتوسنتز می‌کردند اکسیژن را به‌عنوان یک محصول فرعی آزاد نمی‌کردند بنابراین اکسیژنی در هوا وجود نداشت!

آغاز زمین‌ساخت ورقه‌ای

تشکیل قاره‌ها: امروزه سطح زمین به تعدادی ورقه‌ی سنگ‌کره تقسیم شده است، یکی از این ورقه‌ها گاهی به زیر ورقه‌ی دیگر می‌رود و در قلب مذاب این سیاره نابود می‌شود. تصور می‌شود این پروسه که زمین‌ساخت ورقه‌ای نامیده می‌شود حدود سه میلیارد سال پیش آغاز شده باشد. تنها هنگامی که زمین ساخت ورقه‌ای شروع شد اولین قاره که آن را Ur می‌نامند می‌توانست شکل گرفته باشد.

پدیده بزرگ اکسیداسیون

هوای قابل تنفس: در اولین نیمه‌ی تاریخ زمین، مقدار اکسیژن بسیار کمی در هوا وجود داشت. اما کمی بعد باکتری‌ها شروع به استفاده از نور خورشید برای تولید مولکول قند از آب و دی‌اکسید کربن کردند، دقیقا همان کاری که امروزه گیاهان سبز انجام می‌دهند. این میکروب‌ها اکسیژن را به‌عنوان محصول فرعی آزاد می‌کردند و باعث می‌شدند اتمسفر غنی از اکسیژنی شود که امروز در اختیار ما است. اما اولین حضور اکسیژن ممکن است با خالی کردن هوا از گاز گلخانه‌ای متان، باعث یخ زدن کل زمین و تبدیل آن به یک زمین‌گوی برفی شده باشد!

درون هم‌زیستی (سیمبیوژنز)

سلول‌های پیچیده: اولین موجودات زنده سلول‌های ساده بودند همچون باکتری‌های جدید اما برخی از آن‌ها از درون پیچیده‌تر شدند. این یوکاریوت‌ها (در زیست‌شناسی به جانداری که سلول‌های آن هسته واقعی دارند یوکاریوت گویند) از الحاق پروکاریوت‌ها منشأ گرفته‌اند. آن‌ها منبع جدیدی از انرژی داشتند: اندامک‌های کالباسی شکل به نام میتوکندری که احتمالا باکتری‌ هوازی بوده‌‌اند، اما در فرایندی که درون همزیستی نامیده می‌شود، به‌وسیله‌ی سلول هسته‌دار بلعیده شده‌اند. تمام گیاهان و حیواناتی ک می-بینید یک یوکاریوت هستند.

اولین تولید مثل جنسی

منشأ جفت‌گیری: بین ۱.۸ میلیارد تا ۸۰۰میلیون سال پیش، ثبت فسیل‌ها تا حدودی کند پیش رفت به همین خاطر این دوره را به اصطلاح Boring Billion یا به‌تعبیری یک میلیارد سال ملال‌آور می‌نامند. در این دوره اکسیژن به اندازه‌ی کافی برای رشد جمعیت جانداران وجود نداشته است؛ اما رشد متوقف نشده بود. گفته می‌شود در این دوره تولیدمثل جنسی برای اولین بار بین موجودات صورت گرفته است. مشخص نیست که چرا یا چه هنگام برخی موجودات زنده فرایند تقسیم شدن را متوقف کرده و به تولیدمثل جنسی روی آوردند. اما این شیوه‌ی مطمئنا ۱.۲ میلیون سال پیش اتفاق افتاد، نمونه‌ی آن، فسیل‌های جلبک‌های قرمزی است از آن زمانی که نوع خاصی از اسپرم‌ها مثل هاگ را تشکیل می‌دادند.

زندگی چندسلولی

موجودات زنده بزرگ: برای اولین بار، زندگی تنها از تک سلولی‌ها به‌ وجود نیامد. اکنون سلول‌ها به یکدیگر ملحق شدند تا موجودات زنده بزرگ‌تر با اعضایی چون دهان، دست و پا و اعضای حسی را به‌ وجود آورند. صحبت در مورد زمان دقیق این اتفاق کمی مشکل است. فسیل‌هایی از موجودات زنده بزرگ وجود دارد که به ۲.۱ میلیارد سال پیش برمی‌گردند؛ اما این‌ها ممکن است صرفا کلونی‌هایی از باکتری‌ها بوده باشند.

زمین‌ همانند گوی برفی

یک جهان منجمد: زمین برای بار دوم با فاصله دویست میلیون سالی از یخ‌زدگی اول مجددا منجمد شد. از دوقطب شمال و جنوب تا خط استوا پوشیده از یخ بود. این گلوله برفی دوم احتمالا آغازگر سیر تکامل اولین حیوانات پیچیده بوده است. اولین موجودات زنده پیچیده، چیزهای برگی شکل و لوله‌مانند به نام ادیاکاران‌ها که نرم تن نیز بودند کمی بعد نمایان شدند.

انفجار کامبرین

تغییرات ناگهانی تکاملی: کمی بعد از این‌که حیوانات تکامل یافتند، فرگشت به دو جهش اصلی در رشد آن‌ها رسید. در این دوره، حیات از شکل ساده خود خارج شد. به‌نظر می‌رسد در انفجار کامبرین تقریبا هر گروه از حیوانات جدید در ده‌‌ها میلیون‌ سال پدید آمده بودند. این انفجار در به‌جا گذاشتن فسیل‌های بهتر از حیوانات نقش داشته است؛ چرا که در این دوره حیوانات دارای اسکلت محکم شده بودند. بعد از آن، ۴۸۹ میلیون سال پیش هر گروه از حیوانات در دوره اردیویسین افزایش یافت و بزرگتر شد.

فراوانی گیاهان در خشکی

بیرون از دریا: برخی حیوانات به خود جرئت دادند و حدود ۵۰۰ سال پیش به‌سوی خشکی آمدند؛ اما این تنها در حدی بود که تنها در جایی دور از چشم حیوانات شکارچی و ایمن از آن‌ها در خشکی تخم‌گذاری کنند. گیاهان جز اولین‌ها بودند که در خشکی سکونت یافتند. اولین ساکنان خشکی از خانواده جلبک سبز بودند و به‌سرعت به گونه‌های مختلف و متنوعی گسترش یافتند.

اولین انقراض دسته‌جمعی

آزمایش سخت اردویسین: دوره اردویسین زمانی بود که حیات رونق یافت و خودی نشان داد. اما در اواخر این دوره دمای جهان به‌طرز چشمگیری کاهش یافت و ورقه‌های یخ از دو قطب شمال و جنوب شروع به گسترش کرد. این یخ‌بندان شدید باعث دومین انقراض دسته‌جمعی بزرگ شد یعنی اردویسین‌سیلورین. بیشتر زندگی ها به دریا محدودشد و ۸۵ درصد از گونه‌های دریازی کاملا از بین رفتند. به‌دنبال این اتفاق ماهی‌ها فراوان‌تر شدند.

ماهی‌هایی که به خشکی قدم نهادند!

از باله تا پا: وقتی گیاهان جای پای خود را روی زمین محکم کردند، قدم بعدی را باید حیوانات برمی‌داشتند و از آب بیرون می‌آمدند. حشرات جزو اولین‌هایی بودند که حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش این گام را برداشتند. کمی بعد از آن‌ها جانوران دارای ستون فقرات چون تیکتالیک که یک گونه‌ی منقرض‌شده از ماهی‌ها و شبیه سمندر هستند، این کار را کردند.. ماهی‌هایی چون تیکتالیک در نهایت چهار دست و پا درآوردند و موجب پدید آمدن دوزیستان، خزندگان و پستانداران شدند. شاید بتوان گفت اتفاق خوشایندی بوده است که این موجودات آب را رها کردند و به خشکی آمدند؛ چرا که انقراض اواخر دوره دوونین بسیاری از موجودات آب‌زی را کاملا از بین برد که در بین آن‌ها تعدادی از ماهی‌های زره‌‌دار که ظاهر ترسناکی هم داشتند وجود داشت.

پیدایش خزندگان

تکامل خزندگان: هنگامی که اولین خزندگان پدیدار شدند، زمین در میانه‌ی دوره‌ی طولانی سرما به نام عصر یخبندان پالئوزوییک قرار داشت. این خزندگان بر خلاف اجدادشان دارای پوستی سخت و پولک‌دار بودند و تخم‌ هایشان پوسته‌ی سختی داشت و لازم نبود در آب تخم‌گذاری کنند. به لطف این مزیت‌ها به‌سرعت به حیوانات غالب و مسلط بر خشکی تبدیل شدند. طول دیمترودون‌ها که شبیه خزندگان بودند به ۴.۵ متر می‌رسید؛ اما برخلاف آن چیزی که شاید شما هم شنیده باشید این موجودات دایناسور نبودند.

پانگه‌آ

ابرقاره: برای آخرین بار قاره‌های زمین کنار یکدیگر آمدند تا یک ابرقاره‌ را تشکیل دهند. اقیانوسی به نام پانتالاسا این ابرقاره که با نام پانگه‌آ شناخته می‌شد احاطه کرده بود. این ابرقاره تا ۱۷۵ میلیون سال پیش وجود داشت تا اینکه در طول ده‌ها میلیون سال چند تکه شد. تکه‌های جداشده از آن قاره‌های امروزی را تشکیل دادند.

مرگ و میر چشمگیر

انقراض پرمین: وقتی خزندگان گسترش یافتند، زندگی روی زمین شاید با بزرگ‌ترین چالش خود مواجه شد. انقراض پرمین بدترین انقراض دسته‌جمعه در تاریخ این سیاره بود که تا ۹۶ درصد از گونه‌های آب‌زی و حدودا همین درصد از جانورانی را که روی خشکی زندگی می‌کردند، از بین برد. کاملا مطمئن نیستیم که چه چیزی باعث این انقراض شد اما فوران‌های آتشفشانی چشمگیر بی‌تأثیر نبوده ‌اند. در پی آن اولین دایناسور‌ها تکامل یافتند.

اولین پستانداران

حیوانات پشمالو: درست در همان زمان که دایناسور‌ها بیشتر می‌شدند و متنوع‌تر، اولین پستانداران تکامل یافتند. اجدادشان خزندگانی به نام سگ‌دندان بودند که صورتان کمی شبیه صورت سگ بود و احتمالا مو یا سبیل داشتند. اولین پستانداران مثل مورگان‌دندان، کوچک و شبیه حشره‌خواران بودند و احتمالا تنها در شب‌ها فعالیت می‌کردند. این احتمالا باعث شد تا این موجودات خونگرم باشند یعنی بتوانند دمای بدنشان را یکنواخت نگه‌دارند.

انقراض تریاس

دایناسور‌ها رها شدند: تعداد دایناسور‌ها روی خشکی گسترش یافت و در دریا خزندگان غول‌پیکری به‌نام ماهی خرنده‌سازان یا ایکتیوسوریا تبدیل به اصلی‌ترین شکارچیان شدند. اینجا بود که فاجعه‌ی دیگری رخ داد. مطمئن نیستیم که چه‌چیزی باعث انقراض تریاس شد؛ اما این انقراض باعث نابودی ۸۰ درصد از گونه‌ها شد. به‌دنبال آن دایناسورها اصلی‌ترین حیوانات روی خشکی شدند و سرانجام به اندازه‌های غول‌پیکر و بسیار بزرگی رسیدند. بزرگ‌ترین گونه‌‌ی آن به نام دریدنوتوس وزنی در حدود ۵۹ تن داشتند.

نخستین پرندگان

پروازکنندگان پردار: پرندگان از دایناسور‌های پوشیده از پر تکامل یافتند. پرندگان امروزی در واقع دایناسوری به نام ولاسیرپتر هستند منتهی به جای پوزه، منقار و به‌جای دست بال دارند. مشهورترین پرندگان اولیه یعنی آرکئوپتریکس‌ها ۱۵۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کردند. اما در سال‌های اخیر فسیل‌هایی کمی قدیمی‌تر مانند شیائوتینگیا و اورورنیس نیز‌ در چین یافت شده است.

گیاهان گل می‌دهند

انقلاب گیاهان: ممکن است عجیب به‌نظر برسد؛ اما گیاهان گلدار یکی از مأخرترین موجودات هستند. گیاهان خشکی ۴۶۵ سال بود که وجود داشتند ولی هنوز به اندازه دو سوم این زمان هیچ گلی وجود نداشت. گیاهان گل‌دار تنها در اواسط دوره‌ی دایناسور‌ها پدیدار شدند. بسیاری از علف‌هایی که امروزه برای ما آشنا هستند حتی در دوره‌ی نزدیک‌تری به ما پدیدار شدند. قدیمی‌ترین فسیل به‌جا‌مانده از علف‌ها تنها ۷۰ میلیون ساله هستند؛ گرچه علف‌ها احتمالا کمی قبل از آن تکامل یافتند.

مرگ دایناسورها

پنجمین انقراض: ۶۵ میلیون سال پیش، تکه سنگ بسیار بزرگی از فضای بیرونی به ناحیه‌ای از زمین برخورد کرد که امروزه با نام مکزیک می‌شناسیم. این انفجار به‌راستی ویران‌کننده بود اما تأثیرات بلند مدت آن به مراتب بدتر بود. این برخورد ابری از گرد و غبار به اتمسفر فوقانی پرتاب کرد و مانع از تابیدن نورخورشید به زمین شد و در تاریکی و سرمایی که در نتیجه‌ی آن به وجود آمد زمین متحمل پنجمین و آخرین انقراض دسته‌جمعی شد. دایناسور‌ها از مشهورترین تلفات ناشی از این انقراض بودند اما پتروسورها یا خزندگان بالدار و خزندگان دریازی نیز نیست و نابود شدند.

اولین پریمات‌ها یا نخستی‌سانان تکامل می‌یابند

زندگی در درختان: تقریبا به‌سرعت بعد از اینکه دایناسور‌ها کاملا از بین رفتند، پستانداران توانایی‌ پرورش فرزندان درون رحمشان با کمک یک جفت را تکامل دادند، درست همانند انسان‌های امروزی. بلافاصله، برخی از این نخستین پستانداران جفت‌دار به نخستین پریمات‌ها تکامل یافتند. آن‌ها سرانجام باعث پدیدار شدن میمون‌ها، بوزینه‌ها و انسان‌ها شدند. اولین دسته‌ها، موجودات کوچکی بودند. قدیمی‌ترین اسکلت پریمات شناخته‌شده از گونه‌ای است به نامArchicebus achilles که وزنش بیشتر از ۳۰ گرم نبوده. این موجودات در جنگل‌های استوایی گرم و مرطوب آسیا زندگی می‌کردند.

گیاهان پربار شده

فتوسنتز گیاهان C4: گیاهان صدها میلیون‌ها سال از نور خورشید برای تولید مولکول قند استفاده می‌کرده‌اند، یعنی همان فرایندی که بدان فتوسنتز می‌گوییم. اما در این اواخر برخی گیاهان راه بهتری برای این کار یافته‌اند. فتوسنتز گیاهان C4 بسیار کارآمدتر از فتوسنتز معمولی است، این فتوسنتز این امکان را به گیاهان C4 می دهد تا ازپس شرایط سخت برآیند. امروزه دانشمندان در تلاشند تا برنجی را پرورش دهند که از این نوع فتوسنتز استفاده کند و از آن برای کمک به تغذیه‌ی جمعیت در حال رشد استفاده کنند.

نخستین انسان‌تباران

مسیری به سوی انسان: اولین بوزینه‌ها یا میمون‌های انسان‌نما حدود ۲۵ میلیون سال پیش در آفریقا پدیدار شدند. یک گروه از آن‌ها اجداد انسان‌های امروز و گروهی دیگر تبدیل شدند به اجداد بوزینه‌های امروزی. صحبت در مورد زمان دقیق این اتفاق مشکل است اما به لطف علم ژنتیک جدید و تعداد زیاد فسیلی که کشف شده، یک تصور ابتدایی داریم. قدیمی‌ترین انسانیان ساحل مردم چادی بودند که حدود ۷ میلیون سال پیش زندگی می‌کردند.

رقابت انسانی

بوزیه‌های بافکر: گونه‌ی ما، انسان خردمند، به طرز مضحکی جوان است! ما تنها یک پنجم میلیون سال است که وجود داریم. در آن زمان، از زادگاهمان آفریقا گسترش یافتیم تا به تمام قاره‌ها و حتی فضای بیرونی برسیم. فعالیت‌های ما به وقوع ششمین انقراض دسته‌جمعی کمک کرد و باعث رویداد سریع‌ترین تغییر آب‌و‌هوا درتاریخ زمین شد. با این حال ما تنها گونه‌ای هستیم که دست به جمع‌آوری تاریخ زمین زدیم!