بعد از ٦٠سال رصد آسمان حالا دیگر پدر نجوم آماتوری ایران لقب گرفته است. ستاره‌ها و سیارات از همان زمان که شب‌های تابستان را در حیاط خانه پدری‌اش می‌خوابید تا امروز که به ٨٢ سالگی رسیده، راهی بوده تا او در مسیر کشف رمز و راز آفرینش قرار گیرد. پروفسور «احمد دالکی» بنیان‌گذار مرکز علوم و ستاره‌شناسی تهران، مرد دنیادیده‌ای است که آسمان را از عجیب‌ترین و دورترین نقاط کره‌زمین رصد کرده؛ از خط استوا و کوه‌های کلیمانجارو تا آمریکا و مکزیک و حتی قطب‌شمال. او ٣٠سال پیش ساختمانی در محله دزاشیب را که قبل از انقلاب خانه اسدالله علم بود و بعد از انقلاب مخروبه و جای خواب کارگران، به نخستین رصدخانه علمی و تخصصی ایران تبدیل کرد.
برای گفت‌وگو با او به این مرکز رفتم، ساختمانی چندطبقه که پروفسور طبقه به طبقه‌اش را با عشق و علاقه و سلیقه خودش طراحی کرده است. از آسمان‌نمایی که روی سقف سالن کنفرانس طراحی کرده تا ماکت آدم‌فضایی که برای آوردنش از آمریکا مجبور شد ٣ تا چمدان دست بگیرد تا آدم‌فضایی سالم به مقصد برسد. پدر نجوم آماتوری ایران که سال‌ها زندگی‌اش را صرف این کار کرده یکی از کسانی است که به‌طور قطع پاسخ خیلی از سوال‌های نجومی ذهن‌مان را می‌داند و اگر می‌خواهید بدانید که آدم‌فضایی‌ها چه زمانی به زمین می‌آیند یا عجیب‌ترین پدیده‌های آسمان چیست یا اصلا آن آسمان پر از ستاره کودکی‌هایمان کجا رفته است؟ گفت‌وگوی ما را بخوانید.
سن برابر است با تعداد دفعاتی که به دور خورشید چرخیده‌ایم؛ پروفسور دالکی چند بار دور خورشید چرخیده است؟
من متولد سال ١٣١٥ هجری‌شمسی هستم و با این حساب ٨٢بار دور خورشید چرخیده‌ام.
شما در رشته مهندسی کشاورزی تحصیل کردید و مدرک مهندسی نقشه‌برداری هوایی و مهندسی تفسیر عکس‌های هوایی از هلند دارید، بنابراین تحصیلات آکادمیک شما ارتباطی با نجوم ندارد. به ستاره‌شناسی علاقه‌مند بودید یا اتفاقی افتاد که شما را در این مسیر قرار داد؟
من قبل از این‌که وارد رشته مهندسی شوم، به نجوم علاقه‌مند بودم، یعنی از همان دوران کودکی آسمان برای من نقطه جذاب جهان بود؛ از همان دوران که در حیاط خانه می‌خوابیدیم و شب وقتی سرمان را روی بالش می‌گذاشتیم آسمان تیره را با نورهای کوچک و بزرگ می‌دیدم، راز شب و ستاره‌هایش برایم جالب بود.
از آسمان کودکی‌هایتان حدود ٨٠سال می‌گذرد، آسمان آن موقع چه تفاوتی با الان پیدا کرده است؟
آن موقع خیلی چیزها را نمی‌دانستم و تشخیص نمی‌دادم و وقتی از اطرافیان هم راجع به آسمان و ستاره‌ها سوال می‌پرسیدم، کسی جوابی برایش نداشت، ولی حالا که به آسمان نگاه می‌کنم علت هر چیزی را می‌توانم تشخیص دهم.
راستش آسمان کودکی‌های ما با آسمان الان خیلی فرق کرده است. یادم هست در زمان کودکی وقتی تابستان‌ها روی پشت‌بام می‌خوابیدیم، پدرم دب اکبر و اصغر را به من نشان می‌داد و من هر شب نور این ستاره‌ها را دنبال می‌کردم، اما حالا که به آسمان نگاه می‌کنم، خبری از آنها نیست. آیا دب اکبر و اصغر از آسمان رفته‌اند؟
مرغوبیت ستاره‌شناسی نسبت معکوس به نور محیط دارد. هر چه نور محیط بیشتر باشد، ستاره‌شناسی نامرغوب‌تر می‌شود، بنابراین امروز اگر شما در شهرهای بزرگ مثل تهران و مراکز استان‌ها دب‌اکبر و اصغر یا ستاره‌های دیگر را نمی‌بینید، دلیلش این است که نورشهرها خیلی زیاد است و این نورها نمی‌گذارند آسمان را ببینید.
الان به‌عنوان پدر نجوم آماتوری ایران چه پدیده‌های آسمانی را می‌بینید و می‌شناسید که در دوران کودکی علتش را نمی‌دانستید؟
مثلا این‌که می‌بینیم یک‌مرتبه یک خط نورانی در آسمان عبور می‌کند. این از کودکی برای من سوال بود که این خط نورانی چیست که در آسمان پیدا و بلافاصله ناپدید می‌شود. بعدا کم‌کم فهمیدم که آنها شهاب‌ها هستند. از نظر علمی شهاب‌ها ذرات غباری در فضا هستند که به اتمسفر زمین می‌خورند و می‌سوزند و خاکستر می‌شوند.
وقتی در دوران کودکی درباره رخدادهایی که در آسمان اتفاق می‌افتاد از اطرافیانتان می‌پرسیدید، چه جوابی به شما می‌دادند؟ منظورم این است که باورهای مردم در قدیم نسبت به آسمان چه بود؟
آن دوران معمولا مردم نسبت به رخدادهای آسمانی تعبیرات دینی یا بعضا خرافی داشتند.
نخستین تلسکوپی که خریدید چه بود؟
تلسکوپ زایس که البته نخستین و آخرین تلسکوپی بود که خریدم و هنوز هم همان را دارم. قبل از انقلاب خریدم. سال دقیقش را به خاطر ندارم، حدودا دهه ٥٠ بود.
آن زمان قیمتش چقدر بود؟
٣هزار دلار، البته به نرخ دلار آن روز، نه نرخ دلار امروز!
الان کجاست؟
پایه‌های سنگین تلسکوپم روی پشت‌بام خانه‌مان در طبقه دوازدهم است و در یک قسمت از سقف خانه‌مان هم آسمان‌نمای کوچکی طراحی کردم، بنابراین هر کجا که می‌روم به دور از ستاره نیستم.
شما به‌عنوان پدر نجوم آماتوری ایران لقب گرفته اید. اصلا نجوم آماتوری چیست؟
نجوم را به دو قسمت تقسیم می‌کنند؛ یک قسمت نجوم حرفه‌ای است که یعنی نیاز به تحصیلات آکادمیک دارد و البته عاقبتش هم بعد از فارغ‌التحصیلی کارمندشدن در یک رصدخانه یا دانشگاه است، اما بخش دیگر نجوم آماتوری است، به این مفهوم که هر کسی با ذوق و علاقه خودش می‌تواند روی ماه و ستاره‌ها و سیارات مطالعه کند، بنابراین منجم آماتور کسی است که از این حرفه پول یا حقوق دریافت نمی‌کند، اما به واسطه علاقه‌اش در اوقات فراغت به مطالعه آسمان می‌پردازد.
در ایران برای نجوم و ستاره‌شناسی رشته دانشگاهی وجود دارد؟
برای مقطع کارشناسی خیر و فقط در مقطع کارشناسی ارشد می‌توان در این رشته تحصیل کرد، یعنی باید لیسانس را از یک رشته‌ای اخذ کنیم، بعد برای فوق‌لیسانس نجوم بخوانیم.
تعداد کدام گروه از ستاره‌شناسان در دنیا بیشتر است؟ منظورم این است آماری از تعداد ستاره‌شناسان آماتوری و حرفه‌ای وجود دارد؟
تعداد ستاره‌شناسان آماتور در دنیا به ده‌ها‌میلیون می‌رسد، ولی آخرین آماری که از ستاره‌شناسان حرفه‌ای دارم این است که تعدادشان ٥ هزارنفر است.
در ایران چند ستاره‌شناس حرفه‌ای داریم؟
تعدادشان کمتر از صد نفر است، ولی بیش از ١٠هزار ستاره‌شناس آماتور داریم.
بهترین نقطه ایران برای دیدن آسمان کجاست؟
کویر لوت بهترین و باارزش‌ترین قسمت ایران برای دیدن آسمان است.
اصلا ایران در مقایسه با مکان‌های جغرافیایی کره‌زمین منطقه خوبی برای ستاره‌شناسی هست؟
بله، چون تقریبا نصف کشور ایران حالت کویری دارد برای ستاره‌شناسی خوب است، اما در عین حال متاسفانه امکانات ستاره‌شناسی علمی و حرفه‌ای در کشورما خیلی محدود است.
بهناز مقدسی
- 16
- 3
