دسته بندی زلزله بر اساس مقیاس ریشتر چگونه است؟

تکراتو/ طی هفته گذشته، دو زلزله ۵.۲ و ۴.۲ ریشتری تهران و البرز را لرزاند و موجب ترس در ساکنین این دو استان گشت. در این نوشته نگاهی خواهیم داشت به دسته بندی زلزله ها بر اساس مقیاس ریشتر و این نکته که دو لرزش اخیر در کدام طبقه قرار خواهد گرفت.

بزرگی زلزله بر اساس مقیاس ریشتر (Richter) سنجیده می‌شود. این واحد در دهه ۱۹۳۰ میلادی و توسط چارلز اف. ریشتر (Charles F. Richter) مورد استفاده قرار گرفت. این واحد، میزان انرژی آزاد شده در مرکز وقوع لرزش را بیان کرده که توسط دستگاهی به نام سیسموگراف (seismograph) سنجیده شده و دسته بندی زلزله بر اساس آن صورت می‌گیرد.

مقیاس ریشتر یک واحد لگاریتمی بر پایه ۱۰ بوده و با هر واحد افزایش، میزان قدرت زلزله چیزی در حدود ۳۲ برابر بیشتر خواهد شد. به این معنی که یک زلزله ۶ ریشتری ۳۲ برابر بیشتر از یک زلزله ۵ ریشتری انرژی آزاد می‌نماید.

البته بزرگی مقیاس ریشتر تنها عامل موثر در میزان خسارت زلزله نبوده و عواملی نظیر عمق لایه و گسل، جنس زمین و همچنین تکنولوژی ساخت بنا و آموزش‌های لازم به شهروندان نیز در میزان تلفات و خسارات زلزله تاثیرگذار خواهد بود. با استفاده از این رقم بیان شده در مقیاس ریشتر، می‌توان به دسته بندی زلزله پرداخت.

دسته بندی زلزله بر اساس مقیاس ریشتر

مقیاس ریشتر از لحاظ تئوری حد بالایی نداشته ولی بر اساس میزان و مقایسه زمین لرزه‌های اتفاق افتاده و میزان مقاومت سنگ و خاک‌های زمین، می‌توان زلزله را در ۷ بخش کلی طبقه بندی کرد:

نامحسوس (کمتر از ۳ ریشتر)

خفیف (۳ تا ۳.۹ ریشتر)

سبک (۴ تا ۴.۹ ریشتر)

متوسط (۵ تا ۵.۹ ریشتر)

قدرتمند (۶ تا ۶.۹ ریشتر)

بزرگ (۷ تا ۷.۹ ریشتر)

مهیب (بیشتر از ۸ ریشتر)

نامحسوس (کمتر از ۳ ریشتر)

اولین بخش در دسته بندی زلزله ، زمین لرزه‌های کمتر از ۳ ریشتر است. این دسته از زمین لرزه‌ها معمولا توسط انسان‌ها احساس نشده و تنها توسط دستگاه‌های لرزه نگار مانند سیسموگراف قابل ثبت است. محققین معتقدند که سالیانه نزدیک به ۹۰۰ هزار زمین لرزه با این بزرگی به دلیل جابجایی لایه‌های درونی زمین رخ می‌دهد و موجب بروز هیچ‌ گونه خسارات مالی و یا جانی نمی‌گردد.

خفیف (۳ تا ۳.۹ ریشتر)

دومین رده در طبقه بندی زلزله، زمین لرزه‌های ضعیف یا Minor است. این دسته از زمین لرزه‌ها علاوه بر ثبت توسط دستگاه‌های لرزه‌نگار توسط انسان‌ها نیز احساس می‌شود، اما معمولا خسارات و تلفات قابل توجهی در پی ندارد. بر اساس نظریات دانشمندان و محققین، سالیانه ده‌ها هزار زمین لرزه در این رده از طبقه بندی زلزله ها رخ می‌دهد.

از نمونه لرزش‌های در این گروه می‌توان به زلزله ۳.۵ ریشتری سال ۲۰۱۱ در آلابامای آمریکا اشاره نمود. از نمونه‌های داخلی زلزله های خفیف نیز می‌توان به زمین لرزه سال ۱۳۹۵ در شهر ارومیه و یا زمین لرزه ۳.۵ ریشتری ماه گذشته (آذرماه ۱۳۹۶) در شهر قوچان اشاره کرد.

سبک (۴ تا ۴.۹ ریشتر)

زمین لرزه‌های با بزرگی بین ۴ تا ۴.۹ ریشتر در طبقه بندی زلزله ها در رده سبک یا Light قرار می‌گیرند. مانند زلزله‌های خفیف، این رده از زمین‌لرزه‌ها نیز بارها در طول سال در اقصی نقاط جهان رخ می‌دهد. این زلزله‌ها نیز توسط انسان احساس شده ،ولی معمولا در کشورهای پیشرفته تلفات جانی و مالی زیادی ندارد.

از نمونه‌های این زلزله‌ها در جهان می‌توان به زمین لرزه سال ۲۰۱۱ هاوایی با قدرت ۴.۵ ریشتر اشاره نمود. اوایل پاییز سال جاری (مهرماه ۱۳۹۶) نیز در عسلویه با بزرگی ۴ ریشتر رخ داد و زلزله ۵ دی‌ماه استان‌های تهران و البرز نیز با قدرت ۴.۲ ریشتر در این بخش از طبقه بندی زلزله‌ها قرار می‌گیرد.

متوسط (۵ تا ۵.۹ ریشتر)

زلزله‌های با بزرگی بین ۵ تا ۵.۹ ریشتر در دسته زمین لرزه‌های متوسط یا Moderate قرار می‌گیرد. این طبقه از زلزله‌ها معمولا با خسارات جزئی به ساختمان‌ها و سایر سازه‌های شهری همراه است. بر اساس اعلام محققین سالانه در حدود ۵۰۰ زمین لرزه با این بزرگی در سرتاسر زمین به وقوع می‌پیوندد.

از نمونه‌ زلزله‌های متوسط می‌توان به زلزله کبک (Quebec) در کانادا اشاره کرد. از زلزله‌های متوسط ایران می‌توان به لرزش ۵.۵ ریشتری کرمان در آذرماه سال جاری اشاره کرد. زمین لرزه هفته گذشته تهران و البرز (آذرماه سال ۱۳۹۶) نیز در این بخش از طبقه بندی زلزله ها قرار می‌گیرد.

قدرتمند (۶ تا ۶.۹ ریشتر)

زلزله‌های قدرتمند یا Strong بزرگی مابین ۶ تا ۶.۹ ریشتر داشته که سالانه نزدیک به ۱۰۰ بار موجب لرزش زمین می‌شوند. این طبقه از زلزله‌ها معمولا با خسارت جانی و مالی به خصوص در شهر‌ها و مناطق پرجمعیت همراه خواهد بود. از نمونه‌ زلزله‌های قدرتمند ایران می‌توان به زمین لرزه ۶.۵ ریشتری شهر بم در سال ۱۳۸۲ اشاره کرد.

زلزله بزرگ (۷ تا ۷.۹ ریشتر)

در طبقه بندی زلزله ها، به لرزشی با قدرت مابین ۷ تا ۷.۹ ریشتر، زلزله بزرگ یا Major اطلاق می‌گردد. زمین لرزه‌های بزرگ در حدود ۲۰ بار در سال اتفاق افتاده که موجب تلفات و خسارات بسیار بالایی بخصوص در شهر‌ها و کشورهای درحال توسعه و جهان سوم می‌شوند.

زلزله ۷.۵ ریشتری سال ۲۰۱۰ در اندونزی با شکل دادن یک سونامی بزرگ، موجب کشته شدن تعداد زیادی و خسارت به ساختمان‌ها و معبر گردید. از زلزله‌های بزرگ ایران می‌توان به زمین لرزه شهر بوئین زهرا در سال ۱۳۴۱ با نزدیک به ۱۰ هزار کشته با قدرت ۷.۲ ریشتر و زلزله شهر منجیل با قدرت ۷.۴ ریشتر با تلفات ۳۵ هزار نفر اشاره کرد.

زلزله ماه گذشته استان کرمانشاه با قدرت ۷.۳ ریشتر نیز در همین دسته قرار گرفته که موجب مرگ تعداد زیادی از هموطنان ایرانی گردید.

زلزله مهیب (بیشتر از ۸ ریشتر)

بالاترین رده در دسته بندی زلزله ها، زمین لرزه‌های با قدرت بیشتر از ۸ ریشتر است که زلزله مهیب یا Great نامیده می‌شود. این زلزله‌ها بسیار نادر بوده و هر چندین سال یک‌بار رخ می‌دهند. با توجه به قدرت بسیار بالا، بیشتر اماکن و ساختمان‌های در نزدیکی کانون زلزله به طور کلی تخریب شده و موجب تلفات مالی و جانی بسیار، حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای جهان می‌شود.

از نمونه زلزله‌های مهیب جهان می‌توان به زمین لرزه ۸.۹ ریشتری ژاپن در سال ۲۰۱۱، زمین لرزه ۹.۱ ریشتری سال ۲۰۰۴ در سوماترا و یا زمین لرزه ۹.۵ ریشتری شیلی در سال ۱۹۶۰ میلادی اشاره کرد.

یاور قاسمی