آیا پستانداران می‌توانند به طور طبیعی تنوع زیستی خود را احیا کنند؟

انقراض ششم در حال رخ دادن است و این بار انسان‌ها مسبب اصلی آن هستند. یک تیم تحقیقاتی محاسبه کرده است که گونه‌های جانوری به سرعت به سمت مرگ پیش می‌روند چرا که ساز و کار دفاع موجود در طبیعت نمی‌تواند آنها را دوباره احیا کند و اگر تلاش‌های حفاظتی فعلی از جانوران بهبود نیابد، بسیاری از گونه‌های پستانداران در طی پنج دهه آینده منقرض می‌شوند و در بهترین سناریو طبیعت به ۳ تا ۵ میلیون سال زمان نیاز دارد تا به سطوح مختلف تنوع زیستی برسد.

ما انسان‌ها به سرعت حیوانات و گونه‌های گیاهی را منقرض می‌کنیم. یک تیم تحقیقاتی در ارگونس به این نتیجه رسیده که اگر تلاش‌های حفاظتی از حیوانات و گیاهان که اکنون به کار گرفته می‌شود بهبود نیابد، بسیاری از گونه‌های پستاندار در طی پنج دهه آینده منقرض خواهند شد، گونه‌هایی که طبیعت برای بازیابی و احیای آنها نیاز به ۳-۵ میلیون سال دارد.

در طول ۴۵۰ میلیون سال پیش، ۵ رویداد رخ داده است، وقتی که محیط زیست سیاره ما به طرز چشمگیری تغییر کرده است و اکثر گونه‌های گیاهی و حیوانی آن منقرض شده است. پس از انقراض جمعی این گونه‌های گیاهی و جانوری، سیر تکامل به آرامی این شکاف را با گونه‌های جدید پر کرده است.

انقراض دسته جمعی ششم در حال حاضر در حال رخ دادن است اما این بار دست طبیعت نیست که با فرستادن بلایای طبیعی آن را به وجود آورده بلکه این بار مسبب انقراض بزرگ انسان‌ها هستند.

گروهی از محققان دانشگاه آرگوس و دانشگاه گوتنبرگ محاسبه کرده‌اند که انقراض گونه‌ها به سرعت در حال پیشرفت است.

اگر پستانداران با نرخ طبیعی خود تنوع یابند، هنوز هم ۵ تا ۷ میلیون سال طول می‌کشد تا به سطح تنوع زیستی خود پیش از ظهور انسان‌های مدرن برسند و ۳ تا ۵ میلیون سال زمان لازم است تا فقط به سطح تنوع زیستی فعلی بازگردند.

برخی گونه‌ها متمایزتر از دیگران هستند

محققان از پایگاه اطلاعاتی گسترده خود در مورد پستانداران استفاده می‌کنند که فقط شامل گونه‌های امروزی نیست، بلکه شامل صدها گونه‌ای می‌شود که در گذشته در سراسر جهان زندگی می‌کردند و منقرض شده‌اند، داشتن این مجموعه گسترده اطلاعاتی به این معنا است که محققان می‌توانند آثار مخرب گونه انسانی را بر سایر پستانداران مطالعه کنند.

با این حال، همه گونه‌ها اهمیت یکسانی ندارند. برخی از حیوانات منقرض شده مانند (Thylacoleo) گونه‌ای از گوشتخواران که جثه‌ای شبیه شیر داشته و در استرالیا می‌زیسته یا (Macrauchenia) گونه‌ای شبیه به لاماها (شترسان اهل بومی آمریکای جنوبی) با خرطومی کوتاه‌تر از فیل، سیر تکاملی متفاوتی از سایر دودمان خود داشته‌‌اند و تعداد خانواده‌ آن‌ها محدود بوده‌اند. هنگاهی که این حیوانات منقرض شدند، شاخه درخت تکاملی زندگی (درخت تبارزایی) را با خود از بین بردند.

اما پستانداران بزرگ نظیر تنبل غول پیکر و ببرهای دندان شمشیری (چاقو دندان‌ها) که حدود ۱۰ هزار سال پیش منقرض شدند، بسیار از نظر تکاملی متمایز بوده‌اند. از آنجایی که این گونه‌ها چندین خویشاوند نزدیک داشتند، انقراض آنها به این معنا بود که کل شاخه درخت تکاملی آنها از بین رفت و تبعات انقراض آنها برای حیات وحش بسیار مهم بود. تنها چهار گونه از ببرهای دندان شمشیری در دنیا وجود داشتند که همه آنها منقرض شدند.

حالا بسیاری از متخصصان بر این باورند که ششمین انقراض بزرگ زمین شروع شده که با تخریب حیات‌وحش توسط انسان شدت یافته و ۸۳ درصد از گونه‌های پستاندار وحشی از بین رفته‌اند.

انتظار طولانی برای کرگدن‌های جایگزینی

احیا کردن ۲.۵ میلیارد سال تاریخ تکامل به اندازه کافی سخت است، اما پستانداران امروز نیز با افزایش نرخ انقراض مواجه هستند. گونه‌ای از پستانداران مانند کرگدن سیاه و سفید در معرض خطر انقراض در ۵۰ سال آینده هستند. فیل‌های آسیایی یکی از تنها گونه باقی مانده از ماموت‌ها کمتر از ۳۳ درصد احتمال زنده ماندن تا پایان این قرن را دارند. محققان با توجه به این پیش‌بینی‌ها و محاسبه تاریخ تکاملی حیوانات به دنبال پاسخ این سوال هستند که آیا پستانداران موجود می‌توانند به طور طبیعی این خساراتی که بر تنوع زیستی ایجاد می‌شود را احیا کنند؟

محققان با استفاده از رایانه‌های قدرتمند، شبیه‌سازی‌های پیشرفته و اطلاعات جامع درباره رابطه سیرتکامل و اندازه بدن پستانداران موجود توانسته‌اند میزان زمانی را که موجودات لازم دارند تا تنوع زیستی را احیا کنند، بدست آورده‌اند. کارشناسان می‌گویند: حتی درصورتیکه تخریب حیات‌وحش، شکار گونه‌های جانوری و آلودگی منابع در مدت ۵۰ سال پایان پیدا کند و سرعت انقراض گونه‌های جانوری به سطح طبیعی خود بازگردد باز هم پنج تا هفت میلیون سال زمان لازم است تا جهانِ طبیعت به روند بازیابی و احیای خود بازگردد.

اولویت بندی اقدامات حفاظتی

یکی از دانشمندانی که این تیم را رهبری کرده می‌گوید: «اگرچه روزگاری ما در دنیای غول‌ها یعنی دنیایی با ببرهای ‌غول‌پیکر، جنگل‌های وسیع با درختان عظیم الجثه و گوزن‌های ‌غول‌پیکر زندگی می‌کردیم اما اکنون در جهانی زندگی می‌کنیم که از گونه‌های پستاندار بزرگ وحشی پُر است و تنها حیوانات غول‌پیکر به جای مانده فیل‌ها و کرگدن‌ها هستند که با سرعت بسیاری در حال انقراضند.»

با این حال این تیم تحقیقاتی تنها اخبار بد برای ما ندارند. داده‌ها و روش‌هایی که آنها به کار بسته‌اند به سرعت می‌تواند حیوانات در خطر با تکامل متمایز را شناسایی کند و اقدامات حفاظتی را برای آنها در اولویت قرار دهد.

زهرا داستانی