طرح گردشگری در تنها جزيره ايرانی كاسپين بدون «مطالعات ارزیابی زیست محیطی»

آشوراده، تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین مي‌رود كه به سرنوشت شوم صدها ميراث تاريخي، طبيعي، تالاب‌ها، رودخانه‌هاي كشور دچار شود. برخي نيز نگران تبديل آشوراده به كيش دوم هستند. رويايي كه مجريان طرح در سر مي‌پروانند، كابوسي براي دوستداران اين سرزمين شده است. در روزگاری که بسیاری از ذخایر ارزشمند اکولوژیکی کشور مانند تالاب‌ها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و ... با بحران‌های زیست‌محیطی دست و پنجه نرم می‌کنند، حال آشوراده خو‌ش‌تر از بقیه بود اما قرار است با تصميم‌گيري و عملكرد مسئولان حال اين جزيره ايراني نيز ناخوش شود.

چشم‌انداز زیبا و طبیعت بی‌نظیر آشوراده در این سال‌ها به چالشی برای جزیره تبدیل شده است. سودجویان بسیاری چشم طمع به تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین دوخته‌‌اند. در چند دهه اخیر بارها خبر واگذاری آشوراده به‌ بخش خصوصی، تیتر یک رسانه‌های داخل و خارج کشور شده و جنجال‌های بسیاری را به‌وجود آورده است.

در این میان نیز دولت‌ها برای آرام کردن افکار عمومی از منتفی شدن این واگذاری خبر مي‌دادند، اما سرانجام پس از سال‌ها کشمکش و جنجال، کلنگ طرح گردشگری در آشوراده به زمین خورد. کلنگ‌زنی پرابهامی که موجب نگرانی بسیاری درباره آشوراده شد.کلنگ‌زنی فاز نخست پروژه طبیعت‌گردی و گردشگری جزیره آشوراده با اعتراض‌هاي گسترده‌اي همراه بود. به گفته مسئولان گلستانی در این طرح قرار است راه دسترسی، زیرساخت و اسکله در ۱۳۸ هکتار اراضی پشتیبان طرح در بندرترکمن و آشوراده ایجاد شود و همچنین از مجموع وسعت ۳۸۰ هکتاری جزیره آشوراده، ۲۲ هکتار را به‌عنوان منطقه متمرکز برای اجرای سازه‌های سبک متناسب با ضوابط محیط‌زیست و به‌کارگیری از مصالح بومی درنظر گرفته‌اند. اما يكي از نگراني‌هاي كنشگران و كارشناسان محيط زيست، تبديل آشوراده به كيش دوم ايران است.

با گذشت چهارسال از اعلام موافقت رییس وقت سازمان محیط زیست با واگذاری ۳۸۰ هکتار از اراضی جزیره آشوراده به منظور اجرای طرح گردشگری و شکل‌گیری همزمان ستاد مردمی نجات آشوراده (سمنا)، باوجود درخواست‌های فراوان جامعه مدنی برای شفاف سازی طرح گردشگری و جلب مشارکت مردمی در تهیه طرح، سازمان محیط زیست همچنان از شفاف‌سازی و اطلاع رسانی امتناع مي‌كنند.

طرحي بدون ارزيابي زيست محيطي

آشوراده دوباره به صدر اخبار محيط زيست ايران بازگشت، اين‌بار با خبر عدم انجام « مطالعات ارزیابی زیست محیطی» طرح گردشگري آشوراده؛ مساله‌اي كه نشان‌دهنده ميزان تهعد و پايبندي مجريان طرح است. شايد جالب باشد بدانيد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان، كه خبر کلنگ‌زنی سایت پشتیبان طرح گردشگری آشوراده را اعلام کرده بود؛ خود از انجام نشدن «مطالعات ارزیابی زیست محیطی» اين طرح پرده برداشته است. اما نكته قابل توجه اينجاست كه براساس قوانین صریح محیط زیست ایران، این مطالعات باید پیش از صدور مجوز کلنگ زنی انجام می‌گرفت و هر گونه کلنگ زنی قبل از انجام «ارزیابی اثرات محیط زیستی» خلاف قوانین جاری کشور است.

 باوجود قوانین مربوط به «ارزیابی زیست محیطی»، به موجب ماده يكم و ششم «قانون حفاظت و بهسازی محيط زيست»، وظيفه سازمان حفاظت محيط زيست، حفاظت، پيشگيری و ممانعت از هر نوع آلودگی و اقدام مخربی است كه منجر به از بين رفتن تعادل اكولوژيك طبيعت می شود. امیرعبدوس، مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان درباره طرح گردشگري آشوراده گفت: « هنوز طرحی برای سایت پشتیبان طبیعت‌گردی آشوراده در ساحل بندرترکمن تهیه نشده و ابعاد و مشخصات آن، نهایی نیست؛ صرفا بخشی از اراضی ساحلی بندرترکمن در طرح تفصیلی این شهر برای این کاربری در نظر گرفته شده است. بدیهی است پس از تهیه طرح و قبل از صدور مجوز محیط زیست باید مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی آن، انجام و به تایید کارگروه زیربط برسد. نظارت بر اجرای این طرح هم با اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان است».

تاييد و تكذيب‌هاي آشوراده

این در حالی است که کلنگ زنی این سایت پشتیبان به تازگی انجام شده و مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست گلستان در نشست خبری «روز هوای پاک» درباره آن خبر نيز توضیح داده است. او در آن نشست گفته بود که « در سایت پشتیبان، فعالیت‌های هتلینگ، پارکینگ، فروشگاه و ... انجام می شود و در آشوراده سازه سنگین و با ارتفاع زیاد نخواهیم داشت».

عبدوس پیش از این، با بیان اینکه «در طرح مصوب طبیعتگردی آشوراده، تمامی ملاحظات قوانین داخلی و استانداردهای جهانی حفاظت، رعایت شده است و تمامی شایعات و شبهه‌افکنی‌ها در خصوص هرگونه واگذاری عرصه‌های ملی، هتل‌سازی و سوءاستفاده‌های اشخاص در این جزیره تکذیب می‌شود». عبدوس همچنين بر این نکته تاکید کرده بود که « سازمان همیاری‌ها هنوز تضمین‌های بانکی را ارائه نکرده و پس از تحویل آن و ابلاغ قرارداد، سازمان همیاری شهرداری‌ها می تواند پروژه را آغاز کند». مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان اما در این میان هیچ اشاره ای به اینکه مطالعات ارزیابی زیست محیطی” این طرح كه هنوز انجام نشده و باید انجام شود نکرده است.

«شبه جزیره میانکاله، خلیج گرگان و آب بندان لپو-زاغمرز که با این نام در کنوانسیون رامسر ثبت شده، با مجموعه ای از شنزارهای ساحلی، اراضی باتلاقی و مناطق جنگلی با پوشش درختچه های گز، جنگل انارستان و بيشه‌زارهای تمشك و پيكره آبی وسيع كه زيستگاه صدهاهزار پرنده مهاجر است در مرداد ١٣٤٨ به عنوان «منطقه حفاظت شده» و سپس چهار سال بعد به «پناهگاه حيات وحش»‌ ارتقا یافت.

آشوراده به عنوان بخشی از این منطقه كه در سراسر دهه های گذشته و در جريان تجاوز روس‌ها به ايران، همواره به عنوان يكی از مناطق استراتژيك خزر بوده كه بلافاصله توسط روس ها تصرف شده و آسيب‌های زيادی ديده بود سرانجام ٤٥ سال پيش در اختيار سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت. اين منطقه بعدها توسط يونسكو و دبيرخانه «كنوانسيون رامسر» در سوييس به عنوان «ذخيره گاه زيست‌كره و تالاب بين المللی» به جهانيان معرفی شد. مسئولان اجرایی دولت‌های مختلف اما این نکته را فراموش می کنند و تقریبا در تمام دولت ها با فشار بر سازمان حفاظت محیط زیست و مدیران کل استانی آن‌ها، به دنبال گرفتن مجوز برای اجرای طرح گردشگری در این جزیره بوده اند. این اتفاق در دولت‌های مختلف رخ داد و بالاخره در دولت یازدهم با انعقاد تفاهم نامه ای بین سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی و گردشگری رسمیت یافت.

زنگ خطر ويراني در آشوراده

اگر چه تهیه «طرح گردشگری آشوراده» بیش از سه سال به طول انجامید و بارها با اصلاحات سازمان حفاظت محیط زیست رو به رو شد و اگر چه مدیران متولی محیط زیست و حتی دیگر مسئولان استان گلستان همواره بر ارزیابی زیست محیطی و رعایت الزام های آن در طرح فوق تاکید کردند، اما فعالان محیط زیست کشور از همان ابتدا نسبت به تخلف‌های احتمالی طرح، هشدار داده و ابراز نگرانی کرده اند.

این فعالان که بخشی از اساس با اجرای این طرح در «پناهگاه حیات وحش میانکاله» مخالف بودند و بخشی دیگر پیش‌بینی می کردند که مانند بسیاری از دیگر طرح ها در مناطق چهارگانه سازمان، نمی‌توان تمام اصول را در اجرا کنترل کرد و نظارت درستی بر آن داشت، بارها از تریبون‌های مختلف مخالفت و یا نگرانی خود را اعلام کردند.

حالا در نخستین قدم هایی که برای اجرای «طرح گردشگری آشوراده» برداشته شدن اولین تخلف‌ها در حال رخ دادن است که این، می تواند زنگ های خطر این طرح گردشگری پرابهام را برای فعالان و مدیران محیط زیست استان به صدا درآورد و آن‌ها را ترغیب کند که از همین ابتدا مراقب کوچک‌ترین تخلف ها در این منطقه باشند.

زمين‌خواري در آشوراده

پیش از این نیز علی محمد شاعری، رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، واگذاری آشوراده را مصداق زمین‌خواری دانسته و در این‌باره گفته است:« اگر روزی آشوراده به بهانه طرح گردشگری یا هر بهانه‌ دیگری واگذار شود، آبروی محیط‌ زیست کشور از بین خواهد رفت.آشوراده باید همچنان مکان امن زیست پرندگان و اکوسیستمی طبیعی برای حفظ محیط‌زیست مازندران و گلستان باشد. نباید به بهانه گردشگری، ایجاد اشتغال یا توسعه، محیط‌ زیست را نابود کنیم.»