ملـخ‌هـای مـهاجـم چـطور زمـین گـیر مـی‌شوند؟

چند روزی از انتشار خبر حمله ملخ‌ها به چند استان ایران می‌گذرد. این اولین‌باری نیست که با حوادثی از این دست مواجه می‌شویم و آخرین‌بار هم نخواهد بود؛ پس چه بهتر با راهکاری اصولی احتمال حمله ملخ‌ها به مزارع و علاوه بر آن آفت واردشده به محصولات را کاهش دهیم. البته هجوم ملخ‌ها فقط در کشور ما مساله حادی تلقی نمی‌شود بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا بحران‌زا بوده و حجم گسترده‌ای از مزارع کشاورزی را به نابودی کشانده است.

ملخ‌ها گونه‌های مختلفی دارند اما گونه‌ای از آنها به‌عنوان ملخ‌های مهاجم شناخته می‌شوند. آنها در حالت عادی به‌تنهایی زندگی می‌کنند و در این فاز کاملا بی‌آزارند و هیچ‌ضرری را به بخش کشاورزی وارد نمی‌کنند، اما در شرایط خاصی، رفتاری متفاوت از خود نشان می‌دهند و وارد فاز زندگی گروهی می‌شوند. در محیط‌هایی که شرایط برای تولید گیاهان سرسبز و تخم‌گذاری ملخ‌ها مهیا باشد، این حشرات به شکل گروهی به مزارع حمله می‌کنند.

با مشاهده مزارع سرسبز و محصولات پربار آنها، در سیستم عصبی مغز ملخ‌ها ماده‌ای شیمیایی به نام «سروتونین» ترشح می‌شود که تحولاتی را به دنبال دارد و پیش‌زمینه هجوم‌شان به مزارع کشاورزی را فراهم می‌کند. درواقع، رفتار تهاجمی ملخ‌ها را می‌توان نوعی واکنش طبیعی نسبت به افزایش جمعیت ملخ‌ها دانست. تعداد آنها که در یک منطقه زیاد می‌شود، تماس‌شان با هم افزایش پیدا می‌کند و همین امر، ماده سروتونین را در مغز آنها ترشح می‌کند.

ترشح این ماده در مغز ملخ‌ها تغییراتی را برایشان ایجاد می‌کند که از آن جمله می‌توان به تغییر رنگ و خوراک بیشتر اشاره کرد. علاوه‌براین، آنها به‌سرعت و به مقدار زیادی تخم‌ریزی می‌کنند و همین امر باعث افزایش بیش از حد تعداد ملخ‌ها در یک منطقه می‌شود. به‌مرور با رشد ملخ‌های نوزاد شمار آنها به‌حدی زیاد می‌شود و در قالب گروه ملخ‌ها به یک منطقه زراعی هجوم می‌برند که نتیجه آن، آسیب جبران‌ناپذیر به محصولات کشاورزی است.

ملخ‌های بالغ، حشرات بسیار توانمندی هستند و برای تغذیه از سبزیجات مزارع مسافتی‌ طولانی را پرواز می‌کنند. در یک هجوم عظیم ملخ به یک منطقه حدودا چند هزار کیلومتر مربعی، می‌توان با جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون ملخ به ازای هر یک کیلومتر مربع روبه‌رو شد. با گذر زمان، فاصله ملخ‌ها با هم کمتر شده و در منطقه‌ای کوچک‌تر گردهم می‌آیند. طی سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۶۹، در مناطقی از آفریقا، خاورمیانه و آسیا، شمار ملخ‌ها به دو تا ۳۰ میلیارد هم رسیده‌اند. ملخ صحرایی که معروف‌ترین گونه ملخ به شمار می‌رود در این مناطق بیشتر دیده می‌شود.

حمله ملخ‌ها در دنیا

به گزارش «نشنال‌جئوگرافیک» ملخ‌ها معمولا در حال حرکت هستند و گاهی مسافت‌های بسیار طولانی را طی می‌کنند. از سوی دیگر، هجوم ملخ‌ها در دنیا سابقه طولانی دارد و رکوردهایی را هم برجا گذاشته است. به گزارش nowiknow، در سال ۱۸۷۵ میلادی در نبراسکا، حمله ملخ‌ها به این منطقه مزارع کشاورزی را به کلی نابود کرد. تعداد ملخ‌ها آنقدر زیاد بود که آسمان را تاریک کرد و سایه‌ای سیاه بر فراز شهر کشیده شد. در این حادثه که وسعت ۲۹۰۰ در ۱۸۰ کیلومتر را دربرگرفت، حدود ۱۲ میلیارد ملخ به این منطقه هجوم بردند که از آن به‌عنوان یکی از پرتعدادترین حمله ملخ‌ها در تاریخ نام برده می‌شود.

در سال ۱۹۵۴ یک هجوم طولانی ملخ‌ها از شمال غربی آفریقا تا بریتانیای کبیر را دربرگرفت. در حمله دیگری هم که در سال ۱۹۸۸ رخ داد، حجم بالایی از ملخ‌ها غرب آفریقا تا دریای کارائیب را مورد هجوم قرار دادند. علاوه‌بر این، در ژانویه ۲۰۱۶ هم اتفاق نسبتا مشابهی در آرژانتین رخ داد که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین هجوم ملخ‌ها طی ۶۰ سال گذشته در دنیا یاد می‌شود. این هجوم، منطقه‌ای به وسعت «دلاور» در آرژانتین را دربر‌گرفت. رفتارهای تهاجمی ملخ‌ها در مقایسه با قرن بیستم میلادی کاهش داشته اما به‌رغم نظارت‌های مدرن و روش‌های کنترلی که در سال‌های اخیر انجام شده، هنوز هم گاه‌گاهی شاهد هجوم ملخ‌ها به برخی مزارع کشاورزی در نقاط مختلف دنیا هستیم. در این میان، طبق شواهد به دست آمده، مصر و خاورمیانه بیش از هر نقطه دیگری با این مشکل رو‌به‌رو می‌شوند، به‌طوری که در بیشتر مواقع شاهد هجوم ۳۰ میلیونی این حشرات به مزارع کشاورزی بوده‌اند.

ملخ‌ها در دل ایران

این نخستین‌باری نیست که ایران مورد هجوم ملخ‌ها قرار گرفته است. سابقه حمله این حشرات به ایران به حوالی سال‌های  ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۲ برمی‌گردد که با نابودی حجم بسیار زیادی از محصولات کشاورزی خسارت‌های فراوانی را به کشور وارد کرد. امسال هم ایران میزبان ملخ‌های ناخوانده‌ای شده است که از عربستان راهی کشورمان شده‌اند. آنها همراه با جریان‌ باد‌های مرطوبی که از عربستان به سمت ما می‌وزند، به ایران وارد شده‌اند. طبق برآوردها، چیزی حدود ۵۰ میلیون ملخ به ۶ استان کشور هجوم برده‌اند که بخشی از مزارع کشاورزی و زراعی را نابود کرده‌اند و بسیاری از آنها نیز در معرض نابودی هستند. ملخ‌ها قدرت پرواز زیادی دارند به‌طوری که قادرند روزانه بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر پرواز کنند، بنابراین گستره زیادی را دربرمی‌گیرند و می‌توانند در طول یک روز وسعت زیادی را شامل شوند.

هجوم ملخ‌ها در طول تاریخ آشفتگی‌های زیادی را دامن زده است، به‌طوری که گاهی حتی ۲۰ درصد سطح کره زمین را پوشانده و با مصرف روزانه ۲۰۰ تن سبزیجات، زندگی ۱۰ درصد از جمعیت زمین را به‌شدت تحت تاثیر خود قرار داده، به‌گونه‌ای که گاه موجب بروز قحطی در منطقه‌ای وسیع شده است. شواهد حاکی از آن است که تغییرات آب و هوایی یکی از عمده دلایل هجوم ملخ‌ها به یک منطقه محسوب می‌شود. این دلیل را می‌توان از دلایل اصلی هجوم ملخ‌ها به چین و حتی بخش‌هایی از آفریقا در سال‌های گذشته عنوان کرد. با توجه به بارش‌های سیل‌آسایی که در ابتدای سال جدید در ایران داشتیم، می‌توان یکی از عوامل حمله ملخ‌ها از عربستان به سمت ایران را بروز همین تغییرات آّب و هوایی دانست.

هجوم را بشکنید

یکی از موثرترین راه‌ها برای شکستن هجوم ملخ‌ها، کاهش تمایل آنها به پیوستن گروه‌های ملخ‌ به یکدیگر با تامین منابع غذایی جایگزین است. ایجاد سر و صدا یا برهم زدن تعادل جوی یکی از موثرترین راهکارهایی است که می‌تواند به جلوگیری از تجمع ملخ‌ها کمک کند. استفاده از هواپیماهایی که برد کوتاهی دارند، در ایجاد نوسانات جوی به‌منظور اختلال در تجمع ملخ‌ها بسیار موثر است. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که تجمع بیش از حد ملخ‌ها هم می‌تواند مانعی برای این کار باشد.

در گذشته عمده را‌هکارهای مقابله با هجوم ملخ‌ها تمرکز روی مناطق ممنوعه بود که معمولا سعی می‌کردند با سوزاندن لاستیک‌هایی، منطقه ممنوعه ایجاد کنند و ملخ‌ها را به دام بیندازند و نابود کنند. نهایت اتفاقی که در این میان رخ می‌داد، جلوگیری از رسیدن ملخ‌ها به مناطق خاص بود که مانع از پیشرفت هجوم ملخ‌ها می‌شد. یکی از معمول‌ترین راهکارهای کنترل‌کننده ملخ‌ها، استفاده از حشره‌کش‌ها در سطح وسیع بود که از زمین و هوا منطقه تحت هجوم را سمپاشی می‌کنند. این کار، در کوتاه‌مدت تمام ملخ‌های مهاجم را مورد هدف قرار می‌دهد، اما از طرف دیگر، نگرانی‌های زیست‌محیطی را به دنبال دارد. با این کار، محققان تلاش می‌کنند پیش از رسیدن نوزادان این حشره به مرحله بلوغ و تولیدمثل، آنها را نابود کنند.»

اما در هجوم‌های کوچک‌تر، استفاده از شکارچی‌های طبیعی مانند پرندگان، گاوها و خزندگان می‌تواند روش موثر و بی‌خطری از نظر زیست‌محیطی برای نابودی ملخ‌های مهاجم باشد. به گزارش weforum، در هجوم‌های سازمان‌یافته‌شده‌تر، استفاده از حشره‌کش‌های زیستی میکروبی می‌تواند شرایط را کنترل کند. در این بین، یکی از موثرترین راه‌ها، جلوگیری از اثرات مخرب حمله ملخ‌هاست تا از تجمع اولیه آنها جلوگیری کرد. در مناطقی که مورد هجوم ملخ‌ها قرار می‌گیرند، ایستگاه‌های کنترلی راه‌اندازی می‌شوند که اطلاعاتی را از آب و هوا، موقعیت‌های اکولوژیکی و تعداد ملخ‌ها جمع‌آوری کرده و زمان و مکان تولیدمثل و تخم‌گذاری ملخ‌ها را مشخص می‌کنند. با وجود تمام این راهکارهایی که صورت گرفته، طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ در غرب آفریقا، یکی از بزرگ‌ترین هجوم ملخ‌ها در تاریخ شکل گرفت. آّب و هوای سرد و خشک زمستانی درنهایت به سازمان‌های کنترل‌کننده کمک کرد تا بتوانند این حمله را با هزینه ۴۰۰ میلیون دلاری و با کمترین حجم خسارات متوقف کنند. در کنار تغییرات آّب و هوایی و الگوهای اقلیمی، بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی و جنگل‌ها مانند قطع جنگل‌ها و درختان نقش مهمی بر سر راه افزایش تعداد ملخ‌ها به شمار می‌رود.

فناوری پیشگیرانه

به گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، محققان برای کنترل و پیشگیری از تجمع بیش از حد جمعیت ملخ‌ها در یک منطقه، دو فناوری GPS و کامپیوتر پرتابل ابداع کرده‌اند که به کنترل جمعیت ملخ‌ها کمک می‌کند. مسئولان کنترل ملخ‌ها از دستگاه GPS برای تعیین موقعیت ملخ‌ها در مساحت ۱۰ متری استفاده می‌کنند. آنها سپس قادرند این دستگاه را به یک کامپیوتر کوچک به اندازه کیف پول متصل کنند که برنامه‌ای موسوم به eLocust را راه‌اندازی می‌کند. در انتهای روز، این کامپیوتر را به رادیویی با فرکانس بالا در وسیله نقلیه خود متصل کرده و اطلاعات حیاتی را به مسئولان منتقل می‌کنند. شمار ملخ‌های صحرایی به‌طور ناگهانی افزایش می‌یابد، بنابراین کلید کنترل آنها، مداخله زودهنگام است که به انتقال اطلاعات سریع و دقیق کمک می‌کند. زمانی که این دستگاه‌ها حضور ملخ‌ها را شناسایی کرد، آفت‌کش‌ها شمار آنها را تحت کنترل می‌گیرند که این کار توسط وزارت کشاورزی صورت می‌گیرد.

به گزارش preventionweb، گروهی دیگر از محققان هم دستگاهی موسوم به eLocust3 را ابداع کرده‌اند که حرکات ملخ‌ها را شناسایی کرده و اقدامات اولیه را آغاز می‌کند. این سیستم دستی، به آنتنی متصل می‌شود که اطلاعات زمینی را از طریق ماهواره انتقال داده و راهکار مناسب مقابله با این حشرات اتخاذ می‌شود. در کنار این دستگاه‌های جدید، استفاده از پهپادها هم توانسته در سال‌های اخیر راه‌گشا باشد و به شناسایی مناطق تحت تاثیر حمله ملخ‌ها بپردازد. این پهپادها به‌طور خودکار تصاویری با رزولوشن بالا از نواحی سرسبز تهیه کرده و حتی می‌توانند منطقه‌ای به وسعت ۱۰۰ کیلومتر را هم پوشش دهند.

مترجم : ندا اظهری