راز تبدیل لبخند به اشاره‌ای دوستانه

در غالب جانوران، مخصوصا نخستیان، نشان دادن دندان به معنای تهدید فرد مقابل یا به رخ کشیدن زور است، اما موضوع جالب‌ این است که آیا فرهنگی در دنیا وجود دارد که لبخند یک انسان (که در جریان آن دندان‌‎ها نمایش داده می‌شود) نشانه‌ای خصمانه تلقی شود؟

آنتونی استاکس، رئیس و استاد انسان‌شناسی دانشگاه ایالتی آیداهو می‌گوید: قضیه فرگشت لبخند بسیار مبهم و مانند بسیاری نظریه‌های فرگشتی دیگر بر اساس گمانه‌زنی استوار است، اما میان بچه‌های انسان، دندان نشان دادن بیشتر به ترس پهلو می‌زند تا دوستی. بعضی‌ها معتقدند این واکنش با دندان نشان دادن بابون‌ها ارتباط دارد. از طرف دیگر، لبخندی که نه دندان نمایش بدهد نه زیاد پهن باشد، برای بچه انسان لذت از نشان دارد. چیزی که به نظر می‌آید، این است که ما لبخند ترس و تهدیدآمیز خود را در ارتباط با غرایب به شکل یک لبخند دوستانه درآورده‌ایم، اما این داستان از رندی تهی نیست.

تمام فرهنگ‌های انسانی، انواع حرکات دهانی را به عنوان عناصر نمایانگر احساسات درونی پذیرفته‌اند، اما حتی در فرهنگ خود ما، لبخندها انواع و اقسام دارد و همه آنها به نظر دوستانه نمی‌آید. فرانک مک‌اندرو، استاد روان شناسی دانشگاه ناکسِ گِیلزبِرگ، تحقیقات مبسوطی روی اظهارات نمایی چهره انجام داده است. وی می‌گوید: دندان نشان دادن همیشه دال بر خطر نیست. مثلا در نخستی‌ها، نشان دادن دندان، مخصوصا اگر دو ردیف روی هم قرار بگیرند، تقریبا همیشه نشان از تسلیم دارد. بعید نیست لبخند انسان از چنین جایی نشات گرفته باشد.

وقتی خطری در نخستیان نمود کند، لب‌ها به اطراف کشیده می‌شود و دندان‌ها فاصله می‌گیرند و در اصل آماده گاز گرفتن می‌شوند،‌ اما اگر دندان‌ها روی هم فشرده شوند و لب‌ها شل باشند، نیتی برای حمله وجود ندارد. این بروزهای بصری با دیگر خصایص چهره همراه می‌شوند ـ مانند آنچه با چشمان می‌کنید ـ تا جاندار بتواند محدوده وسیعی از عواطف را به نمایش بگذارد. در خیلی از موارد، انسان در فضای عمومی لبخند می‌زند، اما لزوما احساس دوستانه‌ای را منتقل نمی‌کند. برای مثال، سیاستمداران را تصور کنید که دائما مقابل دوربین لبخند می‌زنند.

آنچه واقعا جالب است این که نیاز نیست اینها را یاد بگیریم. این رفتار غریزی ماست. کودکانی که نابینا به دنیا می‌آیند، نمی‌توانند لبخند دیگران را ببینند، اما تحت شرایط مشابه با افراد بینا، لبخندی شبیه آنان نشان می‌دهند.