نوبل ریاضی ۲۰۱۸ به میراث‌دار اینشتین رسید

به گزارش خبرآنلاین، «جایزه آبل» (Abel Prize) که هرسال از سوی فرهنگستان علوم نروژ به یک یا چند ریاضیدان برای دستاوردهایشان اهدا می‌شود، امسال به «رابرت لنگلندز» (Robert Langlands) ریاضیدان ۸۱ ساله کانادایی برای ارتباط دادن شاخه‌های مختلف ریاضیات اهدا شد. «رابرت لنگلندز» هم‌اکنون استاد بازنشسته «انستیتو مطالعات پیشرفته پرینستون» در نیوجرسی است.

این جایزه به افتخار ریاضیدان نروژی قرن نوزدهم «نیلز هنریک آبل» (Niels Henrik Abel) نام‌گذاری شده است و از سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) به ریاضیدانان برجسته جهان به‌پاس خدماتشان در این رشته علمی اهدا می‌شود. ارزش این جایزه یک میلیون دلار نقد است و به‌دلیل همین ارزش مالی بالا، نوبل ریاضیات هم خوانده می‌شود.

جایزه امسال به پاس خدمات شایان توجه لنگلندز که منجر به انقلابی در ریاضیات شده است، تعلق گرفت. این دانشمند نظریه خود را در سال ۱۹۶۷ (۱۳۴۶) گسترش داد و ارتباط شاخه‌های مختلف ریاضی را که تا آن زمان تصور می‌شد از هم جدا هستند، به‌خوبی آشکار کرد.

نظریه همه‌چیز در ریاضیات

این نظریه توانسته بود چیزی را که «ادوارد فرنکل» در قالب «کد اصلی تمام ریاضیات» توصیف کرده بود، به دانشمندان بنمایاند. به همین دلیل، حیطه جدیدی از تحقیقات در رشته ریاضی به نام «برنامه لنگلندز» (Langlands Program) به وجود آمده است.

در بیانیه فرهنگستان علوم نروژ برای معرفی جایزه امسال چنین نوشته شده است: «دانشمندان زیادی درزمینه ریاضیات کار می‌کنند، اما هیچ پروژه دیگری در دنیای ریاضیات مدرن تاکنون نتوانسته بود چنین دیدگاه باز و نتایج عمیقی را به ارمغان بیاورد. همین‌طور که عمق و پهنای این تحقیقات گسترش پیدا می‌کند، بیشتر و بیشتر می‌بینیم که دستاوردهای لنگلندز می‌تواند «نظریه متحدکننده بزرگ» در ریاضیات باشد.»

دکتر لنگلندز هم که خیلی اهل جایزه گرفتن و صحبت در این موارد نیست، باکمی تأخیر در مورد آن اظهارنظر کرد. او در پاسخ به ای‌میل خبرنگاران نشریه Star نوشت: «من نمی‌دانم در مورد این جایزه چه باید بگویم. مجبور شدم تا از آقایی که زنگ زد و خبر را به من داد، همه چیز را بپرسم! من پس از مشورت با همسرم «شارلوت»، این جایزه را پذیرفتم، زیرا او به من گفت که احتمالا یک یا چند نفر حسابی حواسشان به تو (رابرت) بوده است. البته هنوز در مورد این اتفاقات نظری ندارم، اما از نظریات مثبت مردم در مورد کارهایم، احساس قدردانی می‌کنم.»

لنگلندز حقیقتا یکی از غول‌های حیطه تخصصی خودش است. او از سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱) در انستیتو مطالعات علوم پیشرفته به تدریس مشغول بوده است. دفتر محل کار او، همان دفتری است که آلبرت اینشتین تا زمان مرگ خود در سال ۱۹۵۵ (۱۳۳۴) در آن مشغول به کار بود.

فرنکل که ریاضیدانی روس‌تبار و از اساتید دانشگاه کالیفرنیا- برکلی است، لنگلندز را «اینشتین دنیای امروز» می‌داند، زیرا او همان کاری را در ریاضیات کرد که اینشتین در فیزیک به انجام رسانده بود.

به نظر بسیاری از ریاضیدانانی که با آثار لنگلندز آشنایی دارند، این تقدیر و جایزه با تأخیر بسیار زیادی انجام‌شده است. «جیم آرتور» (Jim Arthur) از دانشگاه تورنتو که سهم مهمی در پرورش یکی از نظریه‌های مرکزی لنگلندز به نام «فانکتوریالیتی» (functoriality) دارد، دراین‌باره می‌گوید: «ایده‌های او (لنگلندز) آن‌قدر انقلابی و عمیق هستند که مدت زیادی طول کشید تا عموم ریاضیدانان، آن‌ها را درک کردند و پذیرفتند. آن‌ها تا پیش از رسیدن به این نتیجه، نسبت به ادعاهایی که به کارهای لنگلندز وابسته بودند، با دیده شک نگاه می‌کردند.»

لنگلندز، سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) در گفت‌وگویی با نشریه Star گفته بود: «من هنوز هم ریاضی را دوست دارم و با آن بسیار راحت هستم. هرگز به خودم شک نداشتم. هیچ‌وقت موردش پیش نیامد که کسی بهتر از خودم بداند که چه می‌کنم و باوجودآنکه من هم همه چیز را نمی‌دانستم، اما تقریبا همیشه حق با من بود و راه را درست رفته بودم.»

لنگلندز به دست‌یافت‌هایش بسیار افتخار می‌کند، اما در طول این گفت‌وگو گفت: «مطالعات من تا حدی درزمینه اعداد گنگ بود و تنها عده قلیلی از آن سر درمی‌آورند. خودتان فکرش را بکنید. چرا باید یک عدد گنگ برای آدم‌های معمولی مهم باشد؟»

لنگلندز توانست الگوها و محرک‌هایی را در اجسامی غیرعادی به نام «شکل‌های اتومورفیک» (automorphic forms) پیدا کند. این الگوها باعث شدند که ریاضیدانان بتوانند رابطه‌ای بین «نظریه اعداد»، «آنالیز هارمونیک» و «هندسه» پیدا کنند.

دکتر فرنکل که یکی از نیروهای اصلی در پیشبرد برنامه لنگلندز بود، توانست بودجه تحقیقاتی قابل‌توجهی را از «دارپا» (آژانس تحقیقات پیشرفته وزارت دفاع ایالات‌متحده) بگیرد تا روی جام مقدس فیزیک یعنی نظریه همه‌چیز (نظریه‌ای که بتواند تمام قوانین فیزیک جهان را به‌صورت یکجا پوشش و توضیح دهد) کار کند. از دیگر فیزیکدانان مشهور دیگر این آژانس تحقیقاتی که روی این پروژه کار می‌کنند، می‌توان به «ادوارد ویتن» نظریه‌پرداز «ابرریسمان‌ها» اشاره کرد.

دکتر لنگلندز در طول عمر کاری خود، بیش از ده جایزه مختلف را به خود اختصاص داده بود. او در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴)، جایزه مشترکی را با «جان فوربز نش جونیور» دریافت کرده بود.

دکتر لنگلندز قرار است در تاریخ ۲۲ مه امسال (اول خرداد)، جایزه خود را از دست پادشاه نروژ، «هارالد پنجم» (King Harald V) دریافت کند و سپس در روز ۲۳ مه (۲ خرداد)، در دانشگاه اسلو سخنرانی کند.