دانستنی هایی درباره ی جوجه تیغی (خارپشت)

جوجه تیغی بدنی نسبتاً گرد دارد که سطح پشتی آن پوشیده از خار های انبوه است

جوجه تیغی

جوجه تیغی یا خارپشت به جانوران پستانداری گفته می شود که در خانواده خارپشت ها قرار می گیرند. گاه تَشی هم به علت خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی یا خارپشت نامیده می شود ولی تشی جانوری کاملاً متفاوت از راسته جوندگان است، در حالیکه جوجه تیغی ها کوچکتر و همه چیزخوار و از راسته پستانداران حشره خوار هستند. جوجه تیغی های آفریقایی رنگ های گوناگون و متفاوتی دارند و نقطه مشترک تمامی آنان، پوششی از تیغ های کوتاه در پشت و خز نرمی است که شکم این حیوانات را پوشانده است. زمانی که خطری آنان را تهدید نمی کند و آرام هستند تیغ هایی که در پشت خارپشت قرار دارند تقریباً خوابیده هستند. با این حال زمان احساس خطر خود را گلوله کرده و تیغ های آنان به حالت ایستاده قرار می گیرند.

جوجه تیغی ها بدنی نسبتاً گرد دارند که سطح پشتی آنها پوشیده از خار های انبوه، بلند و تیز است، ولی در زیر بدن مو های نرمی دارند. این حیوانات در پهلو ها ماهیچه هایی دارند که به آنها امکان می دهد تا در موقع خطر و یا خواب زمستانی به شکل گلوله ای از خار درآیند و به وسیله صورت، شکم یا پاهای خود را که آسیب پذیرند می پوشانند. پرندگان شکاری به خصوص جغدها، راسو، روباه، گرگ، گورکن و خدنگ من جمله دشمنان طبیعی جوجه تیغی ها به شمار می روند. جوجه تیغی ها ۵ انگشت با ناخن های کوچک در پنجه جلویی دارند و در پنجه عقبی ۴ انگشت با ناخن های بلند دارند.

جوجه تیغی ها پاهای قوی و محکمی دارند ولی دم ندارند

جوجه تیغی ها حقیقتا پر سر و صدا هستند آن ها برای ارتباط برقرار کردن صرفا خر خر یا خس خس نمیکنند بلکه گاهی با صدای بلند جیغ می زنند (که این موضوع هم بستگی به گونه و نژاد آنها دارد). جوجه تیغی باید در دمای ۲۲ تا ۲۹ درجه سانتیگراد نگه داری شود و بطور طبیعی، از دمای سرد دور نگه داشته شود. خارپشت ها پاهای قوی و محکمی دارند ولی دم ندارند. یکی از خصوصیت های غیر معمول خارپشت ها، اتصال قسمت پایینی استخوان های زند زیرین و زبرین آن ها است.

در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می گیرند. نزدیکترین خویشاوندان خارپشت ها حشره خوارها یعنی اعضای خانواده ی Soricidae هستند که ظاهری مثل موش کور دارند ولی مانند جوجه تیغی ها به راسته حشره خوارها تعلق دارند.

اکثر جوجه تیغی ها روی جاده ها که خارهایشان در برابر خودرو ها حفاظی به حساب نمی آیند کشته میشوند. در زمستان می خوابند و در بهار برمی خیزند. در پائیز به جفتگیری و زاد و ولد می پردازند. اغلب در شبهای مهتابی ظاهر میشوند.

تغذیه جوجه تیغی 

جوجه تیغی ها در طول روز می خوابند، عصرها در جستجوی غذا به بیرون میروند، حتی گاهی تا نیم فرسنگ از پی غذا راه طی می کنند. آن ها از حشرات، حلزون ها، لیسه، لارو حشرات و به ندرت قورباغه و مارمولک، «تخم پرندگان»، «میوه جات»، «مار»، «کرم ها»، موش، صمغ درختان و سبزیجات صحرایی، تغذیه می کنند. جوجه تیغی ها غذای خود را اکثرا به کمک حس بویایی می یابند. جوجه تیغی ها در قیاس با اندازه جثه شان زیاد غذا می خورند. در سرمای زمستان زمانی که غذای دیگر به وفور در دسترس نیست زمستان خوابی می کنند و از ذخیره چربی که در فصل فراوانی غذا ذخیره کرده اند استفاده می کنند. بعضی از آن ها مثل خارپشت گوش بلند قادر است به بازه زمانی ۱۰ هفته بدون آب و غذا زندگی کند. 

جوجه تیغی ها در طول روز می خوابند، عصرها در جستجوی غذا به بیرون میروند

تولید مثل و طول عمر جوجه تیغی

با توجه به گونه بطور میانگین دوران حاملگی جوجه تیغی از ۳۵ تا ۵۸ روز طول می کشد و بطور میانگین گونه های بزرگ تر ۳ تا ۴ و گونه های کوچیکتر ۵ تا۶ نوزاد بدنیا می آورند. مثل خیلی از حیوانات این مسئله غیر طبیعی نیست که جوجه تیغی مذکر علاقمند به کُشتن نوزاد های مذکر است.

طول عمر جوجه تیغی ها ارتباط مستقیمی با اندازه انها دارد، گونه های بزرگ تر ۴ تا ۷ سال در دنیای وحشی زندگی میکنند. (رکورد ۱۶ سال هم در بعضی از آن ها دیده شده است) و گونه های کوچکتر ۲ تا ۴ سال در دنیای وحشی و ۴ تا ۷ سال در محیط محافظت شده زندگی می کنند. جوجه تیغی ها هنگام ولادت کور مادرزاد هستند. برخی معتقد هستند که آن ها بدون خار متولد میشوند ولی تنها ساعتی بعد از تولد خارها به آسانی قابل دیدن هستند.

زیستگاه جوجه تیغی

زیستگاه و قلمرو و محیط بیابان های شنی، دره های کوهستانی، دشتها،( پشتخه های) سنگلاخی، منطقه های خاکی و نرم که دارای درختچه باشد. جوجه تیغی لانه أش را در زیر زمین می سازد.

جوجه تیغی عاشق آب و هوای لطیف و آزاد است، بدین ترتیب زمان ساختن لانه زیر زمین دو درب به آن می سازد، یکی رو به طرف شمال و دیگری رو به طرف جنوب، بطوریکه هر وقت باد از طرف شمال باشد به درون لانه وارد شود و از درب جنوبی خارج شود، همچنین اگر هوای جنوبی باشد از سمت شمال خارج گردد، به اینصورت لانه أش همیشه خنک نگه می دارد. بیشتر در شبهای مهتابی و زیر نور ماه به دنبال غذا می رود.

مهمترین کاربرد جوجه تیغی ها کنترل آفات در کشاورزی است

انواع جوجه تیغی

جوجه تیغی سه نوع است نوعی از آن که در باغ ها و صحراها زندگی می کند و به اندازه یک بچه گربه می باشد خارپشت بری نام دارد و مردم این نوع را خارپشت اصلی میدانند. نوع دیگر که اغلب در نواحی کوهستانی زندگی می کند و به اندازه گوسفند کوچکی است و حدود چهل تا شصت کیلوگرم می باشد و خارهای آن ابلق و به بیست و پنج سانتی متر می رسد دلدل نام دارد. نوع سوم جانداری است که قسمت جلو بدن آن شبیه به خارپشت و قسمت عقب یعنی بقیه بدن آن شبیه به ماهی می باشد و در آبها بسر میبرد و خارپشت آبی نام دارد.

مهمترین استفاده ای که میتوان از جوجه تیغی کرد در کنترل آفات در کشاورزی است به طوری که هر عدد جوجه تیغی قادر است ۲۰۰ گرم حشره را در هر شب خورده و بدین گونه به کنترل آفت ها و حشرات در کشاورزی کمک کند.

عوارض و مضرات گوشت جوجه تیغی

در رابطه با خواص گوشت جوجه تیغی نقل شده که در درمان بیماری آسم و بیماری های مفصلی مفید است. آسم آلرژیک بیماری شایعی است که با علائمی مانند سرفه و نفس تنگی و عفونت ریه ها بروز می کند و جدیدا شیوع آن در کودکان به علت تماس با آلرژن ها فزونی یافته است. به علت اثرات جانبی کم تر داروهای گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی داروهای مختلفی در طب سنتی برای درمان آسم آلرژیک وجود دارد. در بعضی از کشورها من جمله ایران مردم محلی معتقد هستند که گوشت جوجه تیغی میتواند بیماری آسم را بطور کامل بر طرف کند ولی باید گفت که گوشت این جانور نه تنها در درمان آسم بی تأثیر است بلکه پروتئینهای موجود در گوشت جوجه تیغی میتواند در افراد حساس به آلرژن ها و مبتلا به آسم شدید، سبب تشدید بیماری و حملات آسم شود.

طول عمر جوجه تیغی ها ارتباط مستقیمی با اندازه آنها دارد

پرورش و نگهداری جوجه تیغی خانگی

چون جوجه تیغی ها گوشه گیر و دارای قلمرو اند، پیشنهاد می شود که آن ها به صورت جدا از هم نگهداری شوند. قفس باید دیوار های نرم و به اندازه کافی بلند (برای جلوگیری از فرار) داشته باشد زیرا خارپشت ها حیوانات چالاکی هستند.

می توان از آکواریم های شیشه ای یا قفس هایی با پلاستیک فشرده استفاده کرد. برای هر جوجه تیغی ۵ در ۷ سانتی متر سطح احتیاج است.

زمین قفس برای جوجه تیغی باید متراکم باشد، کف هایی با شکل توری میتواند سبب صدمه به پا یا انگشتان آن ها شود. سطح بستر باید خشک و تمیز نگهداری شود و مواد جاذب مناسب مانند روزنامه تکه تکه شده، کاه، تکه های درخت صنوبر و چوب ذرت خرد شده برای پوشاندن بستر استفاده شود و باید حدود ۸ سانتی متر عمق داشته باشد.

گردآوری: بخش علمی سرپوش