جنگل خـواری با تله کابین!

کاهش پنجاه درصدی جنگل های هیرکانی طی نیم قرن اخیر در سطح و عمق، آماری بود که چندی پیش از سوی«موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور»عنوان و منتشر شد. به زعم کارشناسان، علت اصلی این کاهش، الگوی توسعه ناپایداری است که به نام پیشرفت مناطق و ایجاد اشتغال کلید می خورد؛ اما نه باعث پیشرفت می شود و نه درمان بیکاری. تنها منابع آب و خاک و هوا را از بین می برد و منطقه را با چالش‌های جدید و غیرقابل درمان مواجه می‌کند.

اکنون نیز قرار است تله کابین گرگان به نام جذب گردشگر و سرازیر شدن پول به منطقه، جنگل‌های چندمیلیون ساله هیرکانی را در استان گلستان به چالشی جدید بکشد. این در حالی است که سیل، نزدیک به دو دهه به علت کاهش پوشش جنگلی-مرتعی، همه ساله خسارات جانی و مالی فراوانی را به استان می‌زند و شهروندان را عزادار و بیکار می‌کند. مسوولان منابع طبیعی می‌گویند که هنوز مجوزی برای ساخت تله کابین در مکان ناهارخوران صادر نکرده اند و مساله در دست مطالعه ژئوتکنیک است اما شهرداری گرگان اعلام آغاز فاز اجرایی عملیات را کرده و دو روز گذشته نیز روابط عمومی این تشکیلات خبر از بازديد و بررسي مديرعامل تله كابين ايران از مسيرهاي مطالعه شده تله‌كابين گرگان به منظور ارزيابي و تاييد نهايي داده است. انگار فراموش کرده اند استقرار هر صنعتی در عرصه‌های جنگلی و ملی، مجوز سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری را می طلبد.

طرحی بدون ارزیابی فنی

هفدهم مردادماه امسال بود که شهرداری گرگان در خبری اعلام کرد که « تله کابین ناهارخوران از امروز با ارائه مطالعات مشاور به صادقلو شهردار گرگان، وارد فاز اجرایی شد. موقعیت این تله‌کابین ۲۵۰ متر بالاتر از «مجتمع باباطاهر» از یال غربی به سمت جنوب بوده و با نصب ۱۴ پایه دکل در طول مسیر، ۴۸ کابین را به ارتفاع ۹۰۰ متری از سطح زمین می رساند». پس از آن و در اخباری ضد و نقیض درباره عملیات اجرایی و ورود ماشین های سنگین به جنگل و همچنین قطع دو اصله درخت در منطقه موردنظر مطرح شد که با وجود تماس های مکرر خبرنگار« قانون» با روابط عمومی شهرداری گرگان، هیچ توضیح و پاسخی درباره آن داده نشد. درهمین حال در بازدید میدانی از منطقه، علاوه بر دو اصله درخت که نماینده شهرداری در محل آن را تایید کرد ،چندین اصله درخت زخمی شده در مسیر حرکت ماشین حفاری شهرداری مشاهده شد که ریشه هایش از خاک بیرون بودند و به زودی از دست می رفتند.

منابع طبیعی: موافقت کلی داده ایم

تمام این اتفاق ها در حالی افتاده که به گفته مسوولان اداره کل منابع طبیعی گلستان، هنوز مجوز انجام احداث تله کابین در منطقه فوق داده نشده و سازمان متولی تنها با اصل موضوع موافقت کرده است. «سیدهاشم موسوی نژاد» معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری گلستان دراین باره به «قانون» گفت:«ریاست سازمان جنگل‌ها با کلیت موضوع تله‌کابین در گرگان موافقت کرده و ما نیز در نتیجه با اصل این طرح موافقت کرده ایم اما این موافقت، مشروط به نتیجه مطالعات «مکان سنجی» ، «امکان سنجی» و «ارزیابی مطالعات زیست محیطی» در مرحله «مطالعات ژئوتکنیک» است که باید بررسی شود». او در ادامه با تاکید بر اینکه اگر نتیجه این مطالعات نشان بدهد که منطقه فوق، از نظر فنی و ساختار خاک و دیگر فاکتورهای قانونی و علمی، برای اجرای این طرح مناسب نیست باید نقطه دیگری انتخاب شود.

تعجیل شهرداری برای اجرای پروژه

اما تعجیل شهرداری گرگان برای اجرای پروژه‌ها از جمله تله‌کابین آن‌قدر زیاد است که پیش از انجام مطالعات قانونی فوق، هم در رسانه ها و هم در بنرهای تبلیغاتی خبر از آغاز فاز اجرایی عملیات در جنگل ناهارخوران گرگان داده شد. شهرداری گرگان در سال‌های اخیر با تحرک فراوان در حوزه‌های شهری، رضایت شهروندان را به خود جلب کرده است. با گردشی سطحی در این شهر، تغییر مدیریت شهری گرگان مشهود است و اتمام پروژه های عقب افتاده بسیار موفقیت آمیز بوده و معضلات زیادی را در گرگان حل کرده است. با این همه برخی نقدهای جدی نیز به الگوی مدیریت شهری جدید در گرگان وارد است که از جمله مهم ترین آن‌ها نگاه صرفا کالبدی به شهر و بی توجهی به روح آن و عدم رعایت برخی فاکتورهای توسعه پایدار شهری است.

خطرات امنیتی جدی برای شهروندان

کارشناسان خاک بر این باورند که مکان انتخاب شده برای تله کابین گرگان می تواند بسیار خطرآفرین بوده و سستی خاک منطقه پروژه، بدون ارزیابی فنی می تواند خطرات جدی و غیرقابل جبرانی را برای امنیت مردم و حیات طبیعی آن به بار آورد. یک کارشناس خاک که نخواست نامش فاش شود در این باره به «قانون» گفت:«مجری، بدون انجام ارزیابی فنی از قبیل بحث مهمی مثل مکانیک خاک، اصرار بر اجرای این طرح دارد. برای تحمل وزن پایه ها، به هیچ وجه نمی‌توان بدون مطالعه با این طرح موافقت کرد؛ بلکه باید نتایج فنی مثل مطالعات خاک وجود داشته باشد؛ مضاف براینکه «سری هشت زیارت» که اعلام شده این پروژه در آن‌جا انجام می شود، سابقه رانش خاک دارد و آثار رانشی که سال گذشته مقابل هتل جهانگردی ناهارخوران رخ داده هنوز هم باقی است». وی تاکید کرد:«نکته بعد اینکه در خود کتابچه طرح جنگل‌داری سری هشت زیارت که از سوی سازمان جنگل ها تهیه می شود ذکر شده که دو دامنه مشرف به رودخانه زیارت از لحاظ هیدرولوژیکی باید با کمترین مداخلات و با رعایت بیشترین احتیاط در آن صورت بگیرد، چرا که از نظر فرسایش خاک بسیار حساس هستند».

گزینه های دیگر غیراز ناهارخوران

کارشناسان محیط زیست نیز اعتقاد دارند که مکان انتخاب شده برای تله کابین گرگان از اساس اشتباه است و چالشی جدی و چندجانبه را برای جنگل‌های منطقه پدید می آورد. «مزدک دربیکی» دکترای محیط زیست از دانشگاه علوم و تحقیقات در این باره به «قانون» گفت:«به نظر من هیچ اشکالی ندارد که در استان گلستان تله کابین داشته باشیم؛ چون مناطقی هست که این پتانسیل را دارند. ولی با طرح درست، مکان‌یابی صحیح و نظارت قانونی کامل دستگاه‌های متولی بر مطالعه طرح و نحوه اجرای صحیح آن. چه عیبی دارد؟ مردم هم استفاده می‌کنند و درآمدش هم برای شهر خرج می‌شود. اما سوال من به عنوان یک متخصص محیط زیست این است که چرا جنگل های ناهارخوران برای این کار انتخاب شده است؟».وی می‌گوید:«معمولا تله کابین را جایی می زنند که فاصله بین نقطه مبدا با مقصد آن، چشم انداز بسیار متفاوتی را در اختیار مخاطب قرار دهد. اگر مردم تله کابین نمک‌آبرود را سوار می شوند به این دلیل است که از جنگل می روی بالا و چشم اندازهای متفاوتی را از آن بالا تماشا می‌کنی. الآن این سوال مطرح است که تله‌کابین گرگان، قرار است چه چشم اندازی را به بیننده بدهد؟

و آیا قرار است مردم سوار یک تکه آهن شوند و بروند آن بالا و بعد از دیدن تاج پوشش درختان برگردند پایین؟». این پژوهشگر محیط زیست می پرسد:«یعنی گرگان جای دیگری ندارد که می خواهند در آنجا تله کابین بزنند؟ ترافیک وحشتناک ناهارخوران را در ایام عید و تابستان و نیز روزهای آخر هفته در دیگر فصول می‌بینید. الآن مردم این منطقه در هر شرایطی از شادی و غم گرفته تا تفریح و خرید و نمایشگاه، همه می روند ناهارخوران. آیا گزینه های دیگر را بررسی کرده اند؟ گزینه‌ای مانند «تپه هزارپیچ» که حداقل از بالای یک تپه پایین می آیی و بعد به دشت می رسی و چشم اندازهای متنوع را می بینی، خیلی منطقی تر است. چرا این گزینه بررسی نمی شود و هر تاسیساتی در این شهر را می خواهند در ناهارخوران ایجاد کنند؟ مشکل ترافیک ناهارخوران را حل نکرده می خواهیم تله کابین در آنجا مستقر کنیم و جمعیت عظیمی را به آن سو راهی کنیم. یک بار اضافه را چگونه می‌خواهید در حساس‌ترین منطقه جنگلی مدیریت کنید؟ جنگل ناهارخوران دیگر تحمل بار اضافی دیگری را ندارد و از دست می رود. ما سه تفرجگاه کلیدی در گرگان داریم. چرا مکان‌یابی سایت‌های جدید گردشگری نمی‌کنید و نمی روید مثلا «جنگل رنگو» را بهینه سازی کنید؟ این بار ترافیکی باید پخش شود و یکجا متمرکز نباشد. هر منطقه‌ای وقتی بار اضافه ای را بر آن تحمیل کنید، یک جایی می شکند و دیگر نمی توان آن را احیا کرد».

بالا بردن ارزش افزوده زمین ها

دربیکی با تاکید بر اینکه اشکال از طرح جامع شهری است که چندسال پیش بدون نظرات کارشناسی و توسط مشاور غیرمتخصص در حوزه جنگل ومحیط زیست تهیه شده و تا زیر آبشار زیارت را هدفمندانه و برای بالا رفتن قیمت زمین‌های منطقه، در داخل حریم شهری گرگان آوردند می‌داند و می‌گوید:«بحث تله کابین در گرگان یک شو و نمایش مردم‌پسند است برای اینکه یک پروژه ای را قیچی بزنند و در کارنامه بیاورند. آقایان اگر توانایی دارند همین منابعی را که داریم حفظ کنند به قدر هزار تا از این گونه طرح ها و پروژه ها ارزش دارد. ولی چون حفظ منابع طبیعی چیزی نیست که بتوان به عنوان عملکرد ارایه داد، کسی به آن اهمیتی نمی‌دهد.

به نظر من تله‌کابین ناهارخوران یک شوی پوپولیستی است تا بتواند افزایش ارزش افزوده زمین ها و ویلاهای برخی افراد را در پی داشته باشد. من هیچ تردیدی در این باره ندارم. چرا اصرار دارند همه چیز را در ناهارخوران درست کنند؟ چون ارزش افزوده زمین‌هایشان در زیارت بالا برود. برای همین هم ناهارخوران را در طی ۲۰ سال از جنگل، به بلوار شهری تغییر داده اند».

گول نخورید!

این استاد دانشگاه آزاداسلامی در ادامه می‌گوید:«تله کابین فقط یک ایستگاه و چند تا کابین نیست که آقایان می‌گویند تنها ۶ درخت قطع می شود و یا در مقدار مشخصی از جنگل فضا اشغال می کند. گول نخورید! تله‌کابین فقط یک ایستگاه ۵۰ یا ۱۰۰ متر مربعی نیست. حداقل به یک هکتار زمین احتیاج است که تاسیسات فنی طرح تله کابین را بزنند. پارکینگش را کجا می خواهید تعریف کنید؟ حتما چند تا فروشگاه هم می خواهید؛عرصه ای که ایستگاه تله کابین اشغال می کند به این سادگی نیست.

دکل را کجا می گذارند؟ دکل یک حریم هم دارد. پایه های بتونی را مثلا نمی‌شود دو متر در نظر گرفت. در واقع یک تخریب و اشغال سطح زمینی دارد که اصلا غیرقابل باور است. پارکینگ هم می خواهد برای ماشین های شهروندان مراجعه کننده و سطح جنگل و زمین ها همین طوری اشغال می شود». دربیکی در ادامه یادآور شد:«جنگل را قرار است برای کدام مسافر در اختیار مجری تله‌کابین بگذارند؟ مسافرانی که به استان می‌آیند همین حالا هم هتل و حتی مسافرخانه نمی روند و کنار پیاده‌روهای ناهارخوران می‌خوابند. حالا چگونه انتظار دارید بلیط تله کابین بخرند؟ من از مجری می پرسم آیا بازار مخاطب‌تان را دیده اید؟ قیمت تمام شده پروژه و همچنین قیمت بلیط برای سوار شدن به تله‌کابین را محاسبه کرده اید؟ مسافری که حاضر نیست برای امنیت و آسایش خودش در سفر پول هتل بدهد و در پیاده رو یک بلوار با تمام مخاطره‌هایش می‌خوابد، چقدر حاضر می‌شود برای سوار شدن به تله‌کابین هزینه کند؟ شهروند گرگانی و گلستانی چند بار حاضر است این وجه را بپردازد و سوار شود؟ آیا این ها محاسبه شده و یا اینکه قرار است باز یک طرح بدون محاسبه مانند پتروشیمی را روی دست استان بیندازند و ده ها آسیب بر جای بگذارند؟».

زباله و آتش سوزی جنگل

یکی از مهم ترین آسیب های قابل پیش بینی، آتش‌سوزی جنگل توسط گردشگرانی است که با تله‌کابین بالا می روند و ممکن است در جنگل گردشی هم داشته باشند. دربیکی دراین باره می گوید:«شما یک جمعیتی را که قبلا به سادگی نمی توانسته بالا برود با تله کابین می برید و در جنگل قرار می دهید. آیا می توانید این جمعیت را مدیریت کنید؟ زباله های این جمعیت چه می شود. بروید ببینید جنگل های رامسر و نمک آبرود در اطراف تله کابین چگونه به زباله دانی تبدیل شده اند. بحث آتش سوزی را چگونه مدیریت می کنید؟ تابستان و پاییز که برگ های خشک درختان مثل باروت می شود و ما همین الآن در جای جای جنگل‌های در دسترس شهروندان در شمال کشور و استان گلستان، این معضل را داریم.

می توانید این مساله را کنترل کنید؟ الآن به خاطر عبور یک جاده از وسط پارک ملی گلستان که جنگل را در دسترس مسافران عبوری قرار داده، همه ساله معضل آتش را داریم و هزاران هکتار جنگل خاکستر می شود و با وجود مصوبه سه دولت، هنوز نتوانسته ایم جاده را بیرون پارک ملی ببریم؛ حالا باز بیاییم در دل جنگل تله کابین بزنیم؟ آیا این منطقی و علمی است؟».این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در آخر پیشنهاد می‌کند که مشاور تله کابین گرگان یک گزارش مفصل «GIS» و بر اساس پارامترهای علمی مورد تایید تمام کارشناسان بدهد و بگوید که نقطه A.B.C.D مثلا به درد این کار می خورد. بعد می شود روی آن نقاط صحبت علمی و کارشناسی کرد.

آمایش سرزمین

دربیکی تاکید می کند که گلستان یکی از دو استان کشور است که «مطالعات آمایش سرزمین» آن تهیه و آماده شده و طبق قانون باید در چنین مواردی از آن استفاده شود. او می گوید:« با استفاده از آمایش سرزمین می شود به راحتی مکان یابی هر طرح و پروژه ای را انجام داد و اساسا این مطالعات برای همین است و نمی دانم چرا از آن استفاده نمی‌کنند؟ و همه طرح ها را در یک نقطه آن هم ناهارخوران مجوز می دهند».

فعالان محیط زیست مخالف هستند

اغلب انجمن های محیط زیستی گلستان با مکان این پروژه مخالف هستند و بارها نیز آن را اعلام کرده اند. «کیخسرو یزدانی» نماینده انجمن کوهنوردان ایران در این باره به «قانون» می گوید:«جانمایی پروژه تله کابین گرگان مورد اعتراض ماست و مکان آن صدمات جبران ناپذیری را به جنگل های هیرکانی چندمیلیون ساله ایران وارد می‌کند. ما با اصل تله‌کابین مشکلی نداریم و می شود آن را در نقاط دیگر مثل “هزارپیچ” اجرا کرد». او درباره نداشتن توجیه اقتصادی طرح فوق در ناهارخوران یادآور می شود:«علاوه بر مخاطرات زیست محیطی مثل تخریب جنگل و تخلیه زباله گردشگران در آن، آن مکان حتی از نظر اقتصادی هم برای سرمایه گذار سوددهی ندارد؛ چرا که مخاطب چشم انداز خاصی را نمی تواند ببیند.

مگر اینکه انتهای مسیر به دشت و دریا برسد که آنجا نیست». یزدانی تاکید می کند که الآن تله‌کابین نمک آبرود هم که این همه سابقه دارد و در بالای دریا احداث شده به ضرردهی رسیده و سرمایه‌گزار این را اعلام نیز کرده، حالا ما می خواهیم به قیمت از دست رفتن مهم ترین جنگل های منطقه این طرح زیانده را در آن‌جا اجرا کنیم؟ از قدیم گفته اند “آزموده را دوباره آزمودن خطاست». این فعال محیط زیست سیل همه ساله گلستان را تنها یکی از نتایج جنگل تراشی در بالادست ذکر می‌کند که زندگی مردم استان را با مشکلات جدی مواجه کرده است. یزدانی از مسئولان استان تقاضا می‌کند که با همفکری با کارشناسان منابع طبیعی، محیط زیست و تشکل های مردم نهاد گزینه های جایگزین را برای تله کابین گرگان پیدا کنند.