مهدی زارع طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در دو دهه اخیر طرح موضوع فرونشست زمین از سمینارهای آکادمیک و انتشارات دانشگاهی به عرصه رسانه‌های عمومی آمده و کمابیش هر از گاهی اخباری از نتایج مطالعات پژوهشگران در این زمینه منتشر می‌شود.
بر اساس یافته‌های اخیر، تقریبا ۵۶ هزار کیلومتر مربع (۳.۵ درصد) از مساحت ایران عمدتا به دلیل برداشت شدید آب‌های زیرزمینی با فرونشست زمین مواجه است.
البته توجه کنیم که تخمین زده می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل مساحت ایران به عنوان شهری طبقه‌بندی شده است. این بدان معناست که تقریبا بین ۱۶ هزار کیلومتر مربع (۱۰ درصد) تا ۲۵ هزار کیلومتر مربع (۱۵ درصد) از مساحت ایران شهرنشین هستند.
از آنجا که پهنه‌های فرونشست عمدتا همان‌جا هستند که مردم زندگی می‌کنند، می‌توان گفت که حدود ۲۳ تا ۳۵ درصد از مناطق شهری ایران در معرض فرونشست زمین هستند.
این پدیده خطرات قابل توجهی را برای زیرساخت‌ها از جمله خطوط لوله ایجاد می‌کند. اطلاعات مشخصی در مورد طول کل خطوط لوله در این مناطق فرونشست، به صراحت در اطلاعات موجود منتشر نشده ولی تخمین زده می‌شود که بخش قابل توجهی از زیرساخت‌های خط لوله ایران - به ویژه در مناطقی مانند تهران، استان کرمان (به ویژه بخش رفسنجان)، اصفهان، خراسان رضوی، سمنان، آذربایجان شرقی و غربی، همدان، فارس، یزد و سیستان و بلوچستان به دلیل ادامه فرونشست زمین در معرض آسیب هستند.
با توجه به اینکه تهران به تنهایی زیرساخت‌های شهری حیاتی را در معرض خطر میزان فرونشست بیش از ۲۰ سانتی‌متر در سال در مناطق خاص از پهنه پیرامونش در شهریار، ملارد و ورامین دارد، منطقی است که نتیجه بگیریم هزاران کیلومتر از خطوط لوله در استان تهران و پیرامون آن در مناطق مختلف با شرایط مشابه تحت اثر فرونشست زمین قرار دارند.
البته بدون ارقام یا مطالعات دقیق که طول دقیق خطوط لوله را در این مناطق خاص فرونشست زمین نشان بدهد، نمی‌توان عدد دقیقی را به‌طور قطع بیان کرد.
در مورد مناطقی در ایران که تاسیسات حیاتی در محدوده فرونشست زمین و مناطق سکونتگاهی قرار دارند، ابتدا باید تعریف کنیم که «تاسیسات حیاتی» شامل زیرساخت‌های حیاتی مانند سامانه‌های تامین آب، خطوط لوله نفت و گاز، سدها، نیروگاه‌ها، تونل‌ها، جاده‌ها و شبکه‌های حمل و نقل و تاسیسات شهری می‌شوند.
در تهران با سرعت فرونشست بالا در مناطق خاص به دلیل برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی تاسیسات حیاتی کلیدی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند از جمله سامانه‌های تامین آب، زیرساخت‌های حمل و نقل، جاده‌ها و خطوط مترو و خطوط لوله گاز.
بخش رفسنجان در استان کرمان عمدتا به دلیل کشاورزی که به شدت به آب‌های زیرزمینی متکی است و زیرساخت‌های کشاورزی به ویژه تسهیلات مربوط به تولید پسته تحت تاثیر ویژه فرونشست زمین است. همچنین سامانه‌های مدیریت آب با خطرات ناشی از نشست زمین مواجه هستند.
در اصفهان نیز فرونشست زمین در ارتباط با پمپاژ آب‌های زیرزمینی است. کارخانجات و کارخانه‌های تولیدی، سایت‌های میراث فرهنگی، بناها و محوطه‌های تاریخی در اصفهان در معرض فرونشست زمین هستند.
در استان خراسان رضوی به ویژه در اطراف مشهد، فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی دلیل مهم تحدید تاسیسات حیاتی است ازجمله زیرساخت‌های شهری، خطوط مترو، ساختمان‌های مسکونی و موسسات تجاری و جاده‌های مشهد به سایر شهرها اولین جاهای در معرض آسیب هستند.
یزد نیز با فرونشست زمین و آسیب‌پذیری پهنه‌های شهری و کارخانه‌ها و همچنین سامانه‌های آبیاری قنات باستانی مواجه است.
فرودگاه‌های ایران نیز در معرض فرونشست زمین هستند. فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب تهران در منطقه‌ای قرار دارد که به دلیل برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، فرونشست شدید زمین گزارش شده است. فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان در شمال شرق شهر اصفهان با مسائل مهم فرونشست زمین شناخته می‌شود.
کاهش آب‌های زیرزمینی در این منطقه به ناپایداری زمین پی زیرساخت می‌انجامد. فرودگاه کرمان به دلیل شیوه‌های مدیریت ناپایدار آب در معرض آسیب فرونشست زمین قرار گرفته است. فرودگاه یزد نیز مواردی از فرونشست زمین مربوط به برداشت آب‌های زیرزمینی را گزارش کرده است.
فرودگاه بین‌المللی مشهد در جنوب شرق شهر مشهد نشانه‌هایی از فرونشست زمین در ارتباط با برداشت آب زیرزمینی نشان داده است. فرودگاه بین‌المللی شیراز در جنوب شرق شیراز و مناطق اطراف آن با چالش‌های برداشت آب‌های زیرزمینی در معرض اثرهای فرونشست زمین نیز است.
- 11
- 3
