براساس آماری که از سوی مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر عنوان شده، مهمترین دلیل کاهش آب دریای خزر میزان ورودی آب رودخانه‌های منتهی به دریا بوده است، به‌ویژه از رودخانه ولگا در روسیه.
این درحالی است که دریای خزر به‌طورکلی در ۱۸سال اخیر روند کاهشی محسوسی داشته و این پسروی در ٩سال اخیر شدیدتر بوده است. آب دریای خزر از سال ٥٦ تاکنون با نوسانات زیادی روبه‌رو بوده است به‌طوری که در بعضی از سال‌ها نظیر ٥٧ - ٢,٥ متر افزایش یافت و در بیشتر سال‌ها نیز این روند کاهشی بوده است.
داریوش یوسفی‌کبریا، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، در جلسه هماهنگی بررسی سامانه تراز آب دریای خزر در سال‌های ٩٤ و ٩٥ در نوشهر گفت: « مهمترین دلیل کاهش آب دریای خزر میزان ورودی آب رودخانه‌های منتهی به دریا خصوصا از رودخانه ولگا در روسیه بوده به‌طوری که آب ورودی دریای خزر از طریق رودخانه ولگا در این زمان با کاهش ٨٠درصدی مواجه بوده است.»
مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر همچنین تداوم خشکسالی در اغلب حوضه‌های آبریز دریای خزر و کاهش میزان ورودی آب رودخانه‌ها از دلایل کاهش تراز آب دریای خزر در سال‌های اخیر عنوان کرد.
در این شرایط یوسفی همچنین خواستار تدوین برنامه کنترلی صحت‌سنجی ساحلی ارگان‌های مختلف به منظور تبادل سریع داده‌های تراز آب دریای خزر شد. این درحالی است که به گفته سیاوش رضوانی، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان مازندران موضوع پیشروی و پسروی آب دریای خزر که به دفعات اتفاق می‌افتد، جلوی بهره‌برداری مطلوب از امکانات این دریا به‌ویژه در بخش مسافری را گرفته است.
خطردر کمین تالاب‌ها
با این‌حال به گفته تورج فتحی، كارشناس منابع آب و محیط زیست در سازمان حفاظت محیط زیست، این موضوع اگرچه برای خود دریا چندان خطرساز نیست اما تهدید مهمی برای تالاب‌های شمالی به شمار می‌رود، به‌طوری که فریدون‌کنار و انزلی ازجمله تالاب‌های موثر از این پدیده در سال‌های اخیر بوده‌اند. او در این‌باره می‌گوید: «این پسروی که عدد و رقمش را داده‌اند مشکل خاصی برای خود دریا ندارد مگر در حاشیه دریا که افت تراز آب کاهش سطح تالاب‌هایی چون فریدون‌کنار را به دنبال دارد. درواقع اگر پسروی قابل توجه باشد زمین‌های تالاب‌ها از زیر آب بیرون می‌آید، به‌خصوص در تالاب‌های کم‌عمق استان‌های شمالی.»
فتحی ادامه می‌دهد: «این مسأله درباره تالاب فریدون‌کنار که در بالادست آن فعالیت‌های انسانی باعث شده بخش‌هایی که آب شیرین دارند خشک شود، شدیدتر است. نخستین مشکلی که با پسروی دریای خزر پیش می‌آید، در همین تالاب‌هایی نمایان می‌شود که محدودیت آب شیرین دارند.»
اما خود دریا را چه خطری تهدید می‌کند؟ این كارشناس منابع آب و محیط زیست در این‌باره می‌گوید: «دریا اگر در طولانی‌مدت در فاز پسروی بماند، این روند برایش بدون تبعات نخواهد بود. این درحالی است که فازهای پسروی و پیشروی چند‌سال یک‌بار تغییر رویه می‌دهد. در پریود زمانی که از چند دهه پیش آغاز شده و اتفاقا اندازه‌گیری سطح آب هم رایج شده، پسروی درحال وقوع است.»
او معتقد است بر این اساس زیست‌بوم دریایی متأثر از این مسأله نیست مگر این‌که مطالعاتی انجام شود که عکس این موضوع را اثبات کند و بگوید چه گونه‌هایی با پسروی آب متوجه چه اثراتی خواهند شد.
فتحی با بیان این‌که این موضوع در دو دهه اخیر بر تالاب‌های فریدون‌کنار و انزلی، به‌خصوص در فریدون‌کنار تأثیر مشخصی گذاشته، ادامه می‌دهد: «در فریدون‌کنار که تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی است این مسأله خطرساز شده است. در این مورد کم‌عمق شدن تالاب، خشک شدن آن و محدود شدن حریم تالاب‌ها و از بین رفتن زیست‌بوم و کاهش تنوع زیستی حیات وحش این اکوسیستم‌ها، ازجمله تهدیدهای پسروی خزر است.»
در این میان اما موضوع انتقال آب دریای خزر به سمنان هم ازجمله نگرانی‌های بعضی کارشناسان محیط زیست بوده است. فتحی در این‌باره معتقد است: «انتقال آب این دریا هنوز مجوز محیط زیستی ندارد اما چنانچه عملیاتی هم شود، تأثیر چندانی نخواهد گذاشت، مگر به خاطر جاگذاری غلط تأسیسات آب‌شیرین‌کن.»
- 12
- 4
