نسخه توریسم برای کلمبیا

مه، مصادف با اول خرداد را به‌عنوان «روز جهانی تنوع زیستی» نام‌گذاری کرده‌اند که با توجه به خطر روزافزون انقراض گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در سطح کره زمین و اخلال در ترکیب آنها در دنیای امروز، از اهمیتی ویژه برخوردار است. حفظ تنوع زیستی یکی از مهم‌ترین اهداف توسعه پایدار است که در سند ۲۰۳۰ سازمان ملل متحد نیز به‌عنوان یکی از اهداف اصلی درج شده است.

سازمان جهانی گردشگری نیز که یکی از نهادهای زیرمجموعه سازمان ملل به‌شمار می‌رود، بارها بر نقش کلیدی گردشگری به عنوان صنعت و حوزه‌ای که می‌تواند در صورت شکوفایی منجر به تحقق اهداف توسعه پایدار شود، تاکید کرده است. این نهاد بین‌المللی گردشگری پیش‌تر در یکی از گزارش‌های خود که «دنیای اقتصاد» نیز به آن پرداخته بود، تاکید کرده بود که برخلاف یک باور غلط در برخی اذهان که با ورود گردشگر به یک منطقه، جامعه مهمان دچار چالش شده و محیط زیست آن منطقه در معرض تهدید قرار می‌گیرد، با توسعه توریسم،

می‌توان ۱۷ مورد از اهداف توسعه پایدار را محقق کرد که «جلوگیری از تغییرات اقلیمی»، «حفاظت و بازیابی زیست‌بوم‌های خاکی و جلوگیری از خطر انقراض گونه‌ها»، «مدیریت پایدار منابع آبی و دسترسی همگانی به آن»، «ارتقای سطح عمومی سلامت»، «ریشه‌کن شدن فقر»، «فراگیر شدن سوادآموزی» و «از بین رفتن انواع نابرابری‌ها از جمله نابرابری‌های جنسیتی» از مهم‌ترین موارد آن است.

حال سازمان جهانی گردشگری در گزارشی دیگر، به تجاربی در قاره آمریکا پرداخته که به‌موجب پاگرفتن و توسعه گردشگری در مناطق مختلفی در این قاره، جامعه در مسیر توسعه پایدار قرار گرفته است. در کنار غول اقتصادی همچون ایالات متحده و همچنین مکزیک که از اقتصاد نسبتا قابل قبولی برخوردار است، این گزارش به دل شهرهایی در کلمبیا، اکوادور و گواتمالا نیز می‌رود و روایت می‌کند که به‌رغم محدودیت‌ها و عقب‌ماندگی‌های اقتصادی و بعضا فرهنگی، چگونه در جوامع محلی این کشورها گردشگری به عنوان یک منجی ظهور کرده و به قرار گرفتن مسیر شکوفایی این مقاصد در راستای رسیدن به توسعه‌ای پایدار کمک کرده است.

نسخه توریسم برای کلمبیا

مرکز اکوتوریسم و باستان‌شناسی «ال‌کارلوس» در کلمبیا که توسط نیروهای سابق چریکی، نیروهای سابق شبه‌نظامی و افراد بی‌خانمان تاسیس شده و اداره می‌شود، یک نمود مهم از به‌کارگیری ابتکارات محلی است که باعث توسعه گردشگری و افزایش میزان صلح در منطقه شده است. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، روستای «ال‌کارلوس» که در منطقه اورابا در شمال کلمبیا و در مرز پاناما واقع شده، به‌دلیل موقعیت استراتژیکی که دارد گذشته‌ای آمیخته به خشونت را پشت سر گذاشته است.

این روستا برای بقا و زدودن آثار این خشونت‌ها، چاره‌ای جز ایجاد تحول در خود نداشت و به این منظور با تخلیه نیروهای شبه‌نظامی از منطقه در سال ۲۰۰۵، روند برقراری صلح در جامعه را آغاز کرد. مردم محلی در حوزه‌های گردشگری، صنایع‌دستی، ماهیگیری و در مزارع کاکائو مشغول به‌کار شدند و برای هم‌افزایی فعالیت‌ها و افزایش ورود گردشگر و ایجاد عواید اقتصادی، «مرکز اکوتوریسم و باستان‌شناسی ال‌کارلوس» ایجاد شد.

این مجموعه که نقشی مهم در ثبات صلح در ال‌کارلوس ایفا کرد، توسط دفتر مبارزه با جرایم و مواد مخدر سازمان ملل و اداره رفاه این سازمان نیز حمایت شد. شکوفایی در این روستا به‌حدی رسید که از شهرهای دیگر این کشور و کشورهای همسایه، گردشگران بسیاری به قصد بازدید به آن سفر کردند و در سال ۲۰۱۵ و از جانب وزارت گردشگری کلمبیا، منطقه اورابا به عنوان پایلوت برنامه توسعه گردشگری این کشور برگزیده شد. ساختمان مرکز اکوتوریسم و باستان‌شناسی ال‌کارلوس از تعدادی کابین که با منابع محلی و تکنیک‌های سنتی ساخته شده، تشکیل شده است.

یک رستوران به گردشگران و بازدیدکنندگان غذاهای محلی ارائه می‌دهد و در منطقه مسیرهای گردشگری منطبق با اصول حفظ محیط‌زیست تعریف شده است. از زمان شکل‌گیری این مرکز، درآمد مردم محلی افزایش پیدا کرده است. در ال‌کارلوس گردشگری به ابزاری برای کاهش فقر، ایجاد شغل، ایجاد برابری میان زنان و مردان، تبدیل شده و این فرصت را برای جوانان فراهم آورده تا بتوانند به‌جای درگیری در امور غیرقانونی و تحت تعقیب قرار گرفتن، از فعالیت‌های اقتصادی قانونی و معیشتی بهره‌مند شوند.

مشارکت جوامع محلی منطقه اورابا در حوزه گردشگری به مدت ۱۵ سال، تغییرات ملموس و ناملموس بسیاری در زندگی آنان رقم زده است. اکنون مردم این منطقه روستایی از اهمیت گردشگری و جنبه‌های مختلف پایداری‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی حاصل از آن آگاه هستند و درحالی‌که از فرهنگ و هویت خود محافظت می‌کنند، ریشه‌های خشونت و سرکوب را در منطقه سوزانده‌اند. حالا که گردشگری پایدار در این منطقه توسعه یافته، مردم ال‌کارلوس و اورابا بیش از هر زمانی برای محکم‌سازی پایه‌های صلح، ایجاد ثبات اجتماعی و فرهنگی، رشد اقتصادی و حفظ محیط‌زیست در بسیجی همگانی می‌کوشند.

مشارکت بومی به سبک اکوادور

سازمان جهانی گردشگری در گزارش خود همچنین به اکوادور اشاره‌ای داشته و به توسعه گردشگری در میان جامعه بومی «کارانکی مگدالنا»ی این کشور پرداخته که از طریق افزایش سطح اشتغال و توسعه زیرساخت‌ها، زمینه رشد پایدار اقتصادی در این منطقه را فراهم ساخته؛ امری که منجر به حفظ فرهنگی محلی و تداوم سبک زندگی سنتی مردم آن شده است. این منطقه در دامنه آتشفشان‌های رشته‌‌کوه‌آند قرار گرفته و مردم آن رابطه خوبی با طبیعت و محیط‌زیست دارند. بومیان مگدالنا بر دامداری تمرکز ویژه‌ای دارند و بر کشت زمین‌های زراعی خود حساس هستند.

در سال ۲۰۱۲، یک بنگاه تورگردانی در اکوادور روی پروژه‌ای شروع به فعالیت کرد که به موجب آن با هدف بهبود شرایط زندگی اجتماعی، ایجاد مشاغل و ارتقای گردشگری بومی در دستورکار قرار می‌گرفت. کارناکی مگدالنا نیز به عنوان یکی از مقاصد هدف این پروژه برگزیده و مقرر شد که هر گردشگری که به این روستا سفر می‌کند، مهمان یکی از خانواده‌های محلی شود.

این بنگاه تورگردانی آموزش‌های ویژه‌ای را برای خانواده‌های کارناکی مگدالنا تدارک دید تا به‌واسطه آن مردم محلی برای مشارکت در این پروژه دانش مهمان‌نوازی، آشپزی، حسابداری و انگلیسی لازم را داشته باشند. همچنین به‌موجب این پروژه، شرایط مسکن و کیفیت آب شرب در این روستا بهبود یافت و یک مرکز پزشکی نیز دایر شد. در مجموع، این پروژه تاثیر مثبتی بر اقتصاد محلی و جامعه بومی داشته است. تعداد گردشگران به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است و بازدیدکنندگان اقامت خود را با عنوان «تجربه‌ای زیبا از همزیستی و یادگیری از جوامع محلی» توصیف می‌کنند.

همچنین به موجب این طرح و برای حفظ محیط‌زیست، تعداد بسیاری سطل زباله برای مدیریت زباله‌ها و بازیافت آنها در منطقه مستقر شده است. از سوی دیگر، ۵هزار گونه درخت بومی کاشته شده و خانواده‌ها از تکنیک‌های کشاورزی آلی و بدون استفاده از مواد شیمیایی، مزارع خود را کشت می‌کنند. تجربه موفق این پروژه در کارانکی مگدالنا موجب شده این طرح در سطح ملی نیز مورد توجه قرار بگیرد؛ به‌گونه‌ای که بتوان از طریق توسعه گردشگری پایدار در جوامع محلی و روستایی اکوادور، به کاهش فقر و حفظ تنوع فرهنگی و زیست‌محیطی در این کشور کمک کرد.

برنامه‌ای برای پایداری در گواتمالا

اما یکی دیگر از کشورهایی که به‌موجب برنامه‌ریزی هدف‌دار، توسعه پایدار گردشگری منجر به حرکت به‌سمت تحقق اهداف توسعه پایدار شده، گواتمالا است. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری، این کشور از طریق برنامه‌ای تحت عنوان IMPULSA، از پروژه‌های گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده حمایت می‌کند که در نتیجه آن، هم این فضاهای طبیعی محفوظ مانده‌ و توسعه پیدا کرده‌اند و هم با ترویج گردشگری در این منطقه رشد اقتصادی حاصل شده است. گواتمالا از تنوع زیست‌محیطی گسترده‌ای برخوردار است و ۳۳۴ منطقه حفاظت‌شده طبیعی دارد که ۳۲ درصد از مساحت این کشور را تشکیل می‌دهد. در این شبکه بزرگ مناطق حفاظت شده، جاذبه‌های مهم گردشگری گواتمالا، از جمله چهار مقصد برتر گردشگری این کشور نیز قرار گرفته است.

IMPULSA در سال ۲۰۱۵ به‌منظور بهره‌گیری از این ظرفیت شکل گرفت که هدف اصلی آن توسعه فعالیت شرکت‌های کوچک‌مقیاس و متوسط‌مقیاس از طریق فعال‌سازی پتانسیل‌های موجود در این مناطق برای ایجاد گردشگری پایدار است. این برنامه موجب توسعه کسب‌و‌کارهای پرسود و پایداری شده که بستری ارزشمند برای اشتغال‌زایی در جوامع ساکن در حاشیه این مناطق طبیعی فراهم آورده است.

همچنین همان‌طور که در اهداف این برنامه لحاظ شده، بخشی از سود این کسب‌و‌کارها برای حفاظت از میراث طبیعی این کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌موجب آن نتایج چشمگیری به‌لحاظ حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی ملموس و ناملموس حاصل شده است. به موجب ابتکارات IMPULSA، با توسعه گردشگری طبیعی نه تنها بر فعالیت کارآفرینان و قدرت اقتصادی مردم عادی افزوده شده، بلکه آگاهی عمومی نیز در خصوص حفاظت از مناطق طبیعی گواتمالا در میان مردم افزایش یافته است.

عواید اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی توسعه گردشگری همگام با توسعه پایدار مشخص است و بررسی چنین تجربیاتی بیش از هر زمانی روشن می‌کند که در صورت اولویت بخشیدن به حوزه گردشگری که یکی از سریع‌ترین رشدها را در تمامی زمینه‌های صنعتی در سال‌های اخیر به‌ثبت رسانده است، یک جامعه می‌تواند بسیاری از گرفتاری‌های اقتصادی و اجتماعی خود را برطرف و با حرکت در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار، بر بحران‌هایی همچون نابودی محیط‌زیست، خطر انقراض گونه‌های زیستی و تغییرات اقلیمی غلبه کند.