موج جدید مهاجرت شهروندان از کشور و تاثیر معضلات اجتماعی و اقتصادی بر این اتفاق

«موج جدید مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور در راه است». در بطن این جمله کوتاه ابراز نگرانی و زنگ خطری نهفته است. زنگ خطری که این بار بلندتر از هر زمان دیگر به صدا در آمده است. صف‌های طولانی در برخی از سفارتخانه‌ها و همچنین افزایش ارباب رجوع شرکت‌ها و موسسات اعزام به خارج از کشور شاهد روشنی بر این ادعاست. علاوه بر این داستان افزایش خرید خانه در ترکیه از سوی ایرانیان هم می‌تواند این واقعیت را نشان دهد که شوق رفتن باعث شده است که نه تنها سرمایه‌های معنوی و علمی بلکه سرمایه‌های مالی و ارزی از کشور خارج می‌شوند. همین دیروز بود که اعلام شد ایرانی‌ها سه برابر سال قبل در ترکیه خانه خریدند به صورتی که طبق داده‌های مرکز آمار ترکیه شهروندان ایرانی در سال جاری ۹۴۴ واحد مسکونی در نقاط مختلف خریداری کردند. 

برای صحت‌سنجی این موضوع، با یکی از موسسات اعزام به خارج از کشور با هدف رزرو وقت مشاوره تماس گرفتیم و موسسه مذکور به دلیل حجم زیاد متقاضیان خارج از کشور و مراجعین خود فقط با ثبت شماره تلفن ما، قول دو هفته آینده را داد. 

به باور بسیاری از کارشناسان وضعیت پرابهام و نامناسب اقتصادی مقصر اصلی این موج است. در به‌وجود آمدن این شرایط افزون بر مشکلات اقتصادی نمی‌توان نقش و تاثیر شرایط نامطلوب محیط زیست، خشکسالی‌های پی‌درپی کمبود آب و آسیب‌های گسترده اجتماعی کشور را نادیده گرفت. بدون شک مشکلات اقتصادی در کنار مشکلات اجتماعی و زیست محیطی آینده‌ای نامعلوم و پر ابهام برای ایرانیان رقم زده است. در شرایطی که همه چیز برای مردم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، عده‌ای از مردم به ناچار آینده‌ خود را در آن سوی مرزها جستجو می‌کنند و به امید زندگی بهتر خود و فرزندانشان رنج سفر و غم غربت را به خود هموار می‌کنند. 

موج جدید مهاجرت در راه است

برای اولین بار عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم و مدیرگروه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف بود که از موج جدید مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور خبر داد. بهرام صلواتی با بیان اینکه موج جدید مهاجرت به دلیل شرایط اقتصادی در راه است، به ایلنا گفت: وقتی امکان بهره‌مندی از نیروهای داخل کشور وجود ندارد، گزینه بهینه این خواهد بود که از مواهب اقتصادی حضور آنها در بازارهای اقتصادی سایر نقاط دنیا استفاده شود.

صلواتی افزود: به نظر می‌رسد، در این چند وقت اخیر با یک موج جدید مهاجرت روبرو خواهیم شد که البته هنوز اطلاع دقیقی در این باره نداریم. با توجه به شرایط اقتصادی که پیش آمده، ممکن است عده‌ای ترغیب شوند که مهاجرت کنند یا آنهایی که به داخل کشور برگشته‌اند، دوباره به خارج از کشور برگردند. این امر طبیعی است و به هر حال شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی هر کشور ایجاب می‌کند ما در طول زمان مهاجرت‌های متنوع و زیادی داشته باشیم و مهم این است که ما از این پدیده‌ها با توجه به شرایط موجود کشورمان در چه جهتی استفاده می‌کنیم.

او با بیان اینکه مهاجران اطلاعات کافی از مهاجرت به کشور مقصد و شرایط کار در آنجا ندارند، گفت: متاسفانه خیلی اوقات مهاجران بدون داشتن اطلاعات لازم یا تصویری روشن از کشورهای مقصد و میزبان مهاجرت می‌کنند. با این حال امیدواریم رسانه‌ها ضمن ایجاد تصویری روشن از موضوع مهاجرت، نقاط ضعف و قوت آن را به خوبی نشان دهند. مهاجرت به ذات هزینه زیادی دارد اما در عین حال اثرات مثبتی هم در پی خواهد داشت.

نگاهی به مهاجرت ایرانیان در چند دهه اخیر

ایرانیان با واژه مهاجرت بیگانه نیستند و میل به مهاجرت در دهه‌های اخیر همواره در میان ایرانیان وجود داشته است. اما این میل با توجه به شرایط کشور در دهه‌های اخیر فراز و فرودهای زیادی را به خود دیده است. اگر از مهاجرت‌های سال‌های دور چشم‌پوشی کنیم و مهاجرت دهه‌های اخیر را مدنظر قرار بدهیم به ۴۰ سال پیش می‌رسیم. سالی که به دنبال استقرار نظام جمهوری اسلامی در کشور موج بزرگی از مهاجرت شکل گرفت. عده‌ زیادی که با حکومت جدید تضاد منافع داشتند، یا نتوانستند خود را با شرایط جدید کشور وفق دهند، چمدان‌های خود را بستند و ترک وطن و دیار خود گفتند. شاید بتوان گفت که سال به ثمررسیدن انقلاب و یکی دو سال بعد از آن اوج مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور بود.

جنگ ۸ ساله ایران و عراق نیز باعث جابجایی جمعیتی چه در داخل و چه در خارج از کشور شد و عده‌ای برای در امان ماندن از جنگی که بر کشور تحمیل شده بود تن به مهاجرت دادند. البته از سوی دیگر برخی از خارج‌نشین‌ها با شروع جنگ برای دفاع از کشور،به ایران برگشتند و خود را به جبهه‌های جنگ رساندند. بعد از جنگ و استقرار نسبی آرامش در کشور موج مهاجرت‌ها کمتر شد. در زمان اصلاحات با توجه به فضای باز سیاسی که ایجاد شده بود حتی در مواردی شاهد مهاجرت معکوس بودیم و برخی از خارج‌نشین‌ها که فضای کشور را مناسب می‌دیدند به سرزمین مادری خود رجعت کردند. 

این ورود و خروج‌ها در دوره‌های مختلف نوسان داشته است. بعد از انتخاب محمود احمدی‌نژاد به ریاست جمهوری، مجددا بازار مهاجرت به خارج از کشور داغ شد و بسیاری از روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی و همچنین مردم عادی اما متمکن یا تحصیلکرده که وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور را وضعیتی مطلوب ارزیابی نکردند، از کشور خارج شدند. در دوران احمدی‌نژاد به دلیل آنکه فضا به وضعیتی نامطمئن و احتمال جنگ پیش رفته بود، خروج از کشور افزایش یافت، ولی بعد از دولت دهم و انتخاب روحانی سرعت خروج از کشور کندتر شد و شوق آمدن برخی از ایرانیان به کشور افزایش یافت.

با شروع دولت تدبیر و امید، و شعارهای انتخاباتی که اغلب بر بهبود شرایط زندگی اجتماعی و اقتصادی کشور تمرکز کرده بود، امید را در دل اغلب ایرانیان روشن کرد. موفقیت‌ در حوزه‌های مختلف در دولت روحانی در دوره اول ریاست جمهوری او به‌ویژه در سیاست خارجی و موفقیت در عقد قرارداد برجام باعث شد مردم آینده‌ای روشن را در انتظار خود ببینند و به زندگی در کشور دلگرم شوند. اما بخت با روحانی یار نبود و با به قدرت رسیدن دونالدترامپ در آمریکا و مخالفت‌های او با برجام که به خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی منجر شد، ورق برگشت و در مدت کوتاهی ارز طلا و سکه گوی سبقت از همدیگر را ربودند و افزایش قیمت این ۳ عنصر اقتصادی که تاثیر آن بر کل اقتصاد بر کسی پوشیده نیست باعث شد که روز به روز التهاب زیستی در کشور بیشتر شود.

در شرایط کنونی کشور عده‌ای که توان مالی و اقتصادی به آنان اجازه مهاجرت می‌دهد در حال آماده کردن مقدمات مهاجرت هستند و کسانی نیز شرایط اقتصادی مناسب برای مهاجرت ندارند یا در حسرت مهاجرت به سر می‌برند یا با چشمانی مضطرب نگران آینده هستند. بنابراین نتیجه می‌گیریم موج جدیدی از مهاجرت که این روزها از آن سخن می‌گویند نه جنگ و نه شاید توقع فضای باز سیاسی است، بلکه نبود امنیت مالی است که برخی از مردم را ناچار به ترک وطن کرده است.

خرید خانه در کشورهای همسایه مثل ترکیه یا حتی دبی، نمی‌تواند یک اتفاق اقتصادی صرف باشد، بلکه وضعیت مبهم و ناروشن اقتصاد آینده کشور باعث می‌شود که برخی برای در امان ماندن دارایی خود به خرید ملک یا سرمایه‌گذاری در این کشورها راضی شوند. آمار دقیقی از مهاجران ایرانی در دست نیست. اعداد و ارقامی که هرازچندگاهی از تعداد مهاجران کشور بر تارنمای رسانه‌ها ایرانی نقش می‌بندد با هم تناقض و در برخی اوقات حتی تفاوت فاحشی دارد، به نحوی که برای استناد به آن، دچار تردید می‌شوید و برای به‌دست آوردن آماری قابل استناد ناگریز باید دست را به سوی موسسه‌های آماری معتبر خارج از کشور دراز کنید. در این شرایط آمارهای خارجی که از مراکز معتبری مانند «گالوپ» منتشر می‌شود، وضعیت مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور بسیار شگفت‌انگیز گزارش می‌کند. 

بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از ایرانیان تمایل به مهاجرت دارند

موسسه گالوپ به سفارش سازمان بین‌المللی مهاجرت در سال ۲۰۱۵ میل به مهاجرت را در ۱۵۶ کشور را بررسی کرد که نتایج آن در سال ۲۰۱۸ منتشر شد. بنابراین گزارش در ایران در سال ۲۰۱۵ حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از ایرانیان ابراز علاقه و تمایل به مهاجرت داشتند که از این آمار ۴۰۰هزار نفر برای مهاجرت برنامه مشخصی داشته و در حال آماده شدن برای مهاجرت بوده‌اند.

نباید از نظر دور داشت که این آمار از تمایل ایرانیان به مهاجرت در سال ۲۰۱۵ خبر می‌دهد. سالی که به نسبت امروز شرایط پایدارتری در جامعه حاکم بود و ترسیم چشم‌انداز برای آینده به نسبت امروز روشن‌تر بود و مانند امروز شرایط جامعه مبهم به نظر نمی‌رسید. بدون تردید با در نظر گرفتن شرایط موجود احتمال چند برابر شدن این آمار دور از ذهن نیست.

ستاره لطفی