کشف منبع حیرت آور آب در زابل

پس از مدت‌ها اخبار منفی در حوزه آب و هشدار‌های پیاپی در مورد بروز خشکسالی، یک خبر متفاوت و مثبت در زمینه منابع آبی همگان را متعجب کرد، با وجود آنکه مصرف سالانه آب کشور ۷ میلیارد متر مکعب است، اما یک منبع آب‌های ژرف با تقریب مقدار ۱۰۰۰ میلیارد متر مکعب در منطقه عمومی زابل کشف شده که می‌تواند نیاز کشور را تا بیش از ۱۷۳ سال تامین کند. آفتاب یزد در این باره با یکی از مقامات ارشد وزارت نیرو صحبت کرد که وی در این‌باره بسیار بااحتیاط سخن گفت. یک مقام آگاه در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، اما اطلاعات بسیار جالب توجهی از این منبع آب و چرایی احتیاط وزارت نیرو را با آفتاب یزد در میان گذاشت. شاید این همان معجزه‌ای باشد که همگان منتظر آن بودند و مقامات وزارت نیرو تنها نمی‌خواهند بعداً به عنوان کارمند مشکلی برایشان حادث شود و در هیچ مسئله‌ای بازخواست شوند، در واقع نمی‌خواهند به خاطر مردم ریسک کنند. 

باید در اطلاع‌رسانی دقت کرد 

دکتر هدایت فهمی معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در تماس آفتاب یزد، تاکید کرد که خبر منتشر شده با واقعیت فاصله دارد. فهمی اظهار کرد : «از مرداد سال گذشته به منظور دستیابی به منابع آبی غنی در کاری مشترک بین وزارت نیرو و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، استفاده از آب‌های ژرف در دستور کار قرار گرفت. احجام و برآوردهای اعلام شده در خصوص این سفره صحیح نیست و لازم است در چنین شرایطی با اطلاعات دقیق و رعایت جوانب لازم عمل کرد.»

فهمی اطلاعات ارائه شده توسط یکی از روزنامه‌نگاران در این باره را غلط خواند و افزود: «کیفیت آبی که در چنین عمقی به دست آمده باشد نمی‌تواند با آنچه بر اساس یادداشت این روزنامه‌نگار اعلام شده، مطابقت داشته باشد.»

وی گفت: «هنوز زود است به طور قطع در این ارتباط صحبت کرد و نیاز به کار پژوهشی و تحقیقاتی دارد. این مقام وزارت نیرو، زمان دقیقی برای مشخص شدن نتیجه نهایی در این ارتباط ارائه نکرد و آن را منوط به فعالیت‌های تحقیقاتی مورد نیاز دانست.»

وی اظهار داشت: «منابع آب ژرف، منابع فوق استراتژیک هستند و این منابع باید برای نسل‌های آینده کشور که با شرایط بسیار سخت کم‌آبی روبه رو می‌شوند، مورد استفاده قرار گیرد و نباید این نوع آب‌ها را برای منافع آنی این نسل فقط هزینه کرد که از آب به صورت بهینه بهره‌برداری نمی‌کنند.»

فهمی تاکید کرد: «در شرایط فعلی بر تغییر رفتار مصرفی مصرف‌کنندگان تمرکز شود تا در حد نرم‌های جهانی مصرف کنند و سازگاری با کم‌آبی در هر شرایطی برای کشور ما نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.» این مقام وزارت نیرو، شرایط آبی استان سیستان و بلوچستان را بسیار نامناسب خواند و گفت: «به دلیل خشکسالی‌های اخیر با وجود بارندگی‌ها در دیگر نقاط کشور، این استان شاهد کمترین میزان بارش‌ها بوده و مردم منطقه از نظر آب شرب در مضیقه هستند.»

وی افزود: «با توجه به وظیفه ذاتی وزارت نیرو در خصوص تامین آب شرب برای تمام نقاط کشور، برای تامین آب شرب سیستان و بلوچستان نیز از همه روش‌های موجود بهره خواهد گرفت.»

آب در عمق ۱۲۰۰ متر 

علی رغم این سخنان فهمی نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی درباره کشف یک سفره آب زیرزمینی جزئیاتی ارائه و اظهار کرده بود: «کار این چاه بزرگ با عمق هزار و ۲۰۰ متر آغاز شده و آب آن هم به صورت آرتزین و قابل شرب است.»

به گفته حبیب الله دهمرده، این نخستین چاهی است که به این شکل و عمق مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و اگر لازم باشد تا عمق ۵ هزار متر هم ادامه پیدا خواهد کرد. دهمرده این را هم گفته بود که بر اساس نظریه کارشناسان، آب زنده و جاری است و آب مرده‌ای نیست. در فضای مجازی برخی مطالب حاکی از این است که این سفره آب زیرزمینی، از کوه‌های هندوکش و از طریق منطقه سیستان وارد ایران می‌شود و پس از سپری کردن منطقه کویری ایران، به خلیج فارس و دریای عمان می‌ریزد. این سفره آبی به شکل رود در عمق ۱۰۰۰ متری زمین در جریان است. برپایه نوشته‌های فضای مجازی، اکنون مجموع مصرف آب شرب کشور طبق آمار سال۹۶ حدود۷ میلیارد متر مکعب است و این سفره زیر زمینی به تنهایی بیشتر از ۱۰۰۰ میلیارد متر مکعب آب سالم و شیرین (معادل حدود۱۷۳ سال مصرف آب شرب کل ایران) را در خود جای داده است.

حقیقت چیست؟! 

شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بزرگ‌ترین شرکت کارفرمایی دولتی کشور در حوزه آب محسوب می‌شود که وظیفه اصلی و میدانی استحصال آب را در شکل کلان آن در کشور بر عهده دارد، آفتاب یزد در این باره با یک منبع آگاه در این شرکت گفت‌وگو کرد، وی در این‌باره به آفتاب یزد گفت: «ما در مورد آب ژرف در کشورمان با دو مقوله متفاوت رو به رو هستیم که در چند روز اخیر مشاهده کرده‌ام که در تمام اخبار و رسانه‌ها کلاً این دو را با یکدیگر قاطی کرده‌اند. یک جریان آب غیر طبیعی وجود دارد که در عمق بالای ۷ تا ۸ هزار متری وجود دارد، سر منشا این نوع آب را با توجه به تشعشعات طبیعی رادیو اکتیو که وجود دارد، تعیین می‌کنند. دوستان با کمک ماهواره‌ها مشاهده کرده‌اند که جریان این آب از کوه‌های هند و کش از زیر زابل می‌آید زیر کرمان، ۹۰ درجه می‌چرخد و بعد به دریای عمان می‌ریزد. این آب در عمق ۷ تا ۸۰۰۰ متری است.

البته بعضی وقت‌ها مشاهده شده است که این آب در عمق ۶ هزار متری می‌آید. پیش از این ملوان‌های که در کناره کنارک و جاسک بودند می‌دانستند که در برخی جاهای دریا آب کاملاً شیرین است. نیروی دریای ارتش از این مسئله تعجب کرد و تحقیق کرد، دید که در برخی جاهای دریا دهانه‌هایی وجود دارد که آب کاملاً شیرین با فشار و در حجم بالا به دریا می‌ریزد، به گونه‌ای که ملوان‌ها لیوان را درون آب می‌زدند و آب شیرین می‌نوشیدند.این مسئله را ملوان‌ها طی نسل‌ها می‌دانستند. غیر از این نوع دوم آب‌های ژرفی وجود دارد که بین حداکثر ۲۳۰۰ متر تا حداکثر ۴ هزار متر وجود دارد که به آن آب‌های فسیل یا آب‌های ژرف می‌گویند که منظور ما این نوع آب‌ها است و دولت هم صرفاً روی این نوع آب کار می‌کند. ما فاز یک بررسی روی این نوع آب را تمام کرده‌ایم و نتیجه نیز به نهادهای بررسی‌کننده اعلام شده است. مهم‌ترین بحث در حال حاضر این است که طبق استاندار ملی آب‌های استحصال شده از منابع غیر متعارف، باید سطح تشعش عناصر رادیو اکتیو از یک سطح خاص موجود در جدول تناوبی بیشتر نباشد. لازم است توضیح دهم، هر چیزی در جهان، هر مولکولی یک سطح معینی از تشعشعات رادیو اکتیو را دارد، یعنی شما گوشی تلفنتان را درون کمد بگذارید، دارای سطحی از تشعشعات رادیو اکتیو است. باید کارشناسان در مورد میزان و سلامت نوع تشعشعات این نوع آب‌های ژرف تحقیقات سخت‌گیرانه و کاملی انجام دهند تا به یک نتیجه دقیق برسند.

اطمینان از سلامت این نوع آب مهم‌ترین مقوله فعلی است. باید دید که آیا این نوع آب برای شرب مناسب است یا مصارف دیگر. وزارت نیرو نمی‌خواهد بعداً به بی‌تدبیری متهم شود، به همین خاطر تمایلی به اطلاع‌رسانی ندارد و بسیار بادقت گام بر می‌دارد و بیشتر روی تحقیق علمی متمرکز شده است.» وی افزود : «البته خاطرنشان می‌کنم که لزوماً این آب مشکلی ندارد و کسی نمی‌گوید که این آب سالم نیست،فقط می‌خواهیم که طی تحقیقات بیشتر مطمئن شویم. بار اول معاونت تحقیقات و فناوری ریاست‌جمهوری این تحقیقات را بر عهده گرفتند، آنها در ابتدا رفتند منطقه طبس و چاه‌های نمونه خیلی عمیق حفر کردند که به نتیجه‌ای نرسیدند و مته‌ها شکست، بعد کار را به ما واگذار کردند و ما در منطقه زابل موفق شدیم که به آب برسیم. در حال حاضر نیز این امید و گمانه‌زنی وجود دارد که در منطقه فلات مرکزی این نوع آب‌های ژرف وجود داشته باشد، یعنی شرق زاگرس و جنوب البرز. باید امید داشت و علمی و دقیق گام برداشت، البته در مورد استفاده نهایی از این نوع آب در مجامع دولت، بالاتر از وزارت نیرو تصمیم‌گیری خواهد شد.