رواج تورهای طبیعت گردی و آفرود سواری که منجر به آسیب به طبیعت شده است

 چند سالی است که صنعت اکوتوریسم در کشور شکل گرفته و هیجان آفرود سواری بسیاری را به سمت طبیعت بکر به ویژه مناطق کویری کشانده است. استقبال از طبیعت گردی از سوی برخی از مردم، منجر به شکل‌گیری تورهای طبیعت‌گردی و جولان تورهای آفرود در مناطق طبیعی کشور شده است، تا طبیعت بکر زیر چرخ خودروهای دو دیفرانسیل له شود.

برای صحت سنجی بازار داغ تورهای گردشگری، کافی است سری به اینترنت یا شبکه‌های مجازی بزنیم، با حجم انبوهی از تبلیغات تورهای کویرگردی و طبیعت گردی مواجه می‌شویم که با عکس‌های دسته جمعی و زیبا در دل طبیعت به دنبال جذب هر چه بیشتر مشتری هستند. مشتری‌های که به گفته دغدغه‌مندان محیط زیست، به دلیل آسیب‌هایی که به محیط زیست وارد می‌آورند، بسیاری از آنان مهمانان خوبی برای طبیعت نیستند.

همان گونه که براساس قواعد جهان هستی، در بطن هر موضوع مثبت، موضوعی منفی نهفته است یا بالعکس، استقبال از اکوتوریسم از سوی بسیاری از مردم نیز از این قاعده مستثنی نیست. از یک سو، به این دلیل که طبیعت گردی مورد اقبال عمومی قرار گرفته است، می‌توان خشنود بود که صنعت گردشگری در کشور رو به پیشرفت است و علاقه مردم به طبیعت زیبای کشور رو به افزایش است، اما جنبه تلخ ماجرا این است که این طبیعت گردی به دلیل فقدان نظارت و گردشگری بی‌ضابطه به قیمت تخریب جدی طبیعت و محیط زیست تمام می‌شود. 

کارشناسان محیط زیست می‌گویند: هجوم گردشگران به مناطق بکر طبیعی مانند مناطق کویری یا حتی جنگلی و ...در قالب تورهای اکوتوریسم صدمات جبران ناپذیری را به طبیعت وارد کرده است. به وِیژه رواج آفرود سواری به این آسیب‌ها سرعت بیشتری بخشیده است. به نحوی که پوشش گیاهی مناطق مورد توجه آفرودسواران نسبت به سال های قبل کاهش محسوسی یافته است. غیر از نابودی پوشش گیاهی، تاخت و تاز آفرودسواران باعث شخم خوردن پوشش سطحی خاک تپه های شنی شده است، که خود این موضوع باعث به حرکت درآمدن تپه ها و بحران گردوخاک می شود. فارغ از تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، با ورود آفرودسواران آرامش و سکوت بکر که خاص این مناطق است بر هم می‌خورد و آلودگی صوتی جای آن سکوت آرام‌بخش را می‌گیرد.

به تازگی نیز، «اللهیار دولتخواه»، رئیس اداره حفاظت از محیط زیست آران و بیدگل درباره تاثیر مخرب آفرود سواران بر طبیعت به رسانه‌ها گفت: وظیفه اداره حفاظت از محیط زیست حفظ گونه های جانوری و زیستگاه موجودات کویری است که با ورود غیر اصولی  خودروها و موتور‌سیکلت‌های سنگین موجب نابودی زیستگاه انواع گونه‌های نادر روباه شنی، گربه‌وحشی، گربه شنی و کاراکال و انواع پرندگان شکاری می شود.

وی یادآور شد: وقتی فرهنگ درست استفاده از خودروها را نداریم همان بهتر که وارد کویر نشویم، چون خسارتی که برخی خودروها به محیط زیست می زنند و زمین ها را شخم می‌زنند دیگر قابل جبران نخواهد بود و ضمن تخریب محیط زیست در سال‌های آینده طوفان عظیم خاک و شن را به سوی  منطقه روانه خواهد کرد.

در حالی که بسیاری از گردشگران با نام اکوتوریسم کمر به نابودی مناطق طبیعی و بکر کشور بسته‌اند که این نوع اکوتوریسم با تعریف جهانی آن فاصله بسیاری دارد. در تعریف جهانی اکوتوریسم آمده است: «اکوتوریسم سفری است  مسوولانه به مناطق طبیعی، که موجب حفظ محیط زیست و بهبود زندگی مردم محلی گردد.» اما با اندک بررسی برنامه و محتوای بیساری از تورهای طبیعت‌گردی در کشور درمی‌یابیم که شیوه رایج اکوتوریسم در کشور، به‌صورت ماهوی با تعریف استاندارد اکوتوریسم و گردشگری پایدار درتضاد است و تنها جنبه مفرح بودن در آنها لحاظ شده است.

یک کارشناس محیط زیست آسیب تورهای طبیعت گردی را به ضعف فرهنگ طبیعت گردی در کشور گره زد و به «همدلی» گفت: بچه که بودیم در کتاب‌ها می‌خواندیم «ادب آداب دارد». اما کاش کارشناسان آموزش و دست اندرکاران تهیه محتوای کتاب‌های درسی، آداب را تنها به ادب خلاصه نمی‌کردند و این گونه به ما یاد می‌دادند که هر پدیده و هر موضوعی در جهان هستی آداب دارد، آدابی که اگر رعایت نشود نیستی و نابودی برای آن پدیده به دنبال خواهد داشت. بنابراین طبیعت گردی هم آداب دارد. آدابی که به جرات می‌توان گفت تعداد انگشت‌شماری از کسانی که به اسم گردشگر طبیعت و با ژست اکوتوریسم به این پهنه وارد می‌شوند، از آن اطلاع دارند. ضمن این که باید یاد آور شوم که شکل و محتوای سفرهای ایرانیان به طبیعت، طبیعت گردی است نه اکوتوریسم! چرا که مسئولانه نیست. طبیعت گردی که مسئولانه نباشد اصطلاح اکوتوریسم بر آن اطلاق نمی‌شود. 

«مریم مرادیان» اکوتوریسم را این گونه تعریف کرد:« اکوتوریسم یک سفر مسئولانه به مناطق بکر طبیعی است و علاوه بر لذت  به درک ویژگی‌های فرهنگی آن منطقه نیز می پردازد و این امر موجب ترویج حفاظت از محیط زیست می‌شود و به علت دغدغه‌مندی افراد، سعی می شود تا اثرات منفی در محیط بر جای نماند و شرایطی را نیز جهت اشتغال و بهره مندی های  اقتصادی و اجتماعی مردم بومی (محلی) آن منطقه فراهم می‌کند. بنابراین کسی که به طبیعت سفر می‌کند، الزاما یک اکوتوریست محسوب نمی شود.»

وی با اشاره به نقش آموزش در این زمینه گفت: نکته قابل توجه در این رابطه، مقوله آموزش است. چراکه، درواقع افرادی که آموزش نمی‌بینند نه تنها به خود، بلکه به طبیعت هم آسیب می‌رسانند.

مرادیان به تاثیرات مخرب آفرودسواران بر طبیعت اشاره کرد و افزود: این ماشین‌های دو دیفرانسیل ضمن این که پوشش گیاهی را تخریب کرده و خاک‌های مناطق کویری را پودر می‌کنند، باعث ترس و وحشت حیوانات کویری نیز شده‌اند، به نحوی که زیست‌گاه بسیاری از حیوانات ناامن شده و آنان به دنبال زیست‌گاه امن، به ناچار از زیست‌گاه طبیعی خود خارج می‌شوند و این موضوع مخاطرات زیادی را برای آنان به همراه دارد. 

این کارشناس محیط زیست کلید حل مساله را در دستان سازمان‌های مربوطه دانست و افزود: با توجه به رونق تورهای آفرود در کشور که به عنوان یک ورزش رسمی نیز ثبت شده است. نمی‌توان از برگزاری آن جلوگیری کرد، اما می‌توان با راهکارهای درست خطرات آن را برای طبیعت کاهش داد.

راهکارهایی از جمله تحت پوشش قرار گرفتن مناطق مورد نظر تحت حفاظت محیط زیست جهت نظارت بیشتر، هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی برای افزایش دایره نظارت، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و پخش بروشور، افزایش گشت‌های یگان ویژه منابع طبیعی و محیط زیست و همچنین تعامل بیشتر با هیئت اتومبیل‌رانی و موتورسواری و کمیته گردشگری ورزشی هیئت ورزش‌های همگانی، تا برگزاری این تورها سر و سامان بگیرد و شاهد کمترین آسیب به محیط زیست و منابع طبیعی کشور باشیم.