رشد آمار زنان معتاد متوقف شده است

اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلاتی است که عوارض آن می‌تواند مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روانی در ابعاد گسترده به‌دنبال داشته باشد تا اندازه‌ای که اثرات منفی آن بخش بزرگی از جامعه در گروه‌های سنی مختلف را درگیر می‌کند در عین حال هم از کنار تبعات و انحطاط اخلاقی که می‌تواند زمینه ساز بسیاری از بیماری‌های جنسی باشد نیز نمی‌توان براحتی عبور کرد.

در جامعه دو دسته معتاد وجود دارد، معتادان عادی که از محل مسکونی و خانواده برخوردار هستند و معتادانی که بی‌خانمان هستند و خانواده‌ای ندارند و در اماکن عمومی مبادرت به مصرف می‌کنند به این دسته معتاد متجاهر می‌گویند. براساس برآوردهای به‌عمل آمده حدود ۶۰ هزار نفر معتاد بی‌خانمان در کشور وجود دارد که به عبارتی دیگر در این مقطع زمانی در منازل خود زندگی نمی‌کنند. با سردار اسکندر مؤمنی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره چگونگی شناسایی و ساماندهی معتادان، مراکز ترک اعتیاد و آمار معتادان در گروه‌های مختلف جامعه، خرده فروشی‌ها و ترازیت مواد گفت‌و‌گویی انجام دادیم که می‌خوانید:

سردار همان‌طور که می‌دانید حوزه اعتیاد و موادمخدر با چالش‌های گوناگونی مواجه است اما اجازه بدهید بحث را این گونه آغاز کنیم که در خصوص کاهش آمار اعتیاد در جامعه یکی از اولویت‌های پایدار و راهبردی، بحث پیشگیری است. حتی در این خصوص رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهوری به صراحت بر ساماندهی موضوع اعتیاد تأکید ویژه‌ای دارند. به نظر شما در زمینه پیشگیری و اضافه نشدن معتادان جدید به جامعه چه باید کرد؟

اعتیاد منشأ بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است، بر اساس آمارهای به‌دست آمده ۵۵ درصد طلاق‌ها منشأ اعتیاد دارند. این در حالی است که افراد بسیاری در نتیجه این پدیده شوم ممکن است جدا از یکدیگر زندگی کنند و هنوز رسماً طلاق نگرفته باشند. بسیاری از جرایم از قتل گرفته تا سرقت، ممکن است منشأ اعتیاد داشته باشند، ابتلا به انواع بیماری‌ها مانند ایدز هم ممکن است محصول استعمال موادمخدر باشند. تمام این موارد نشان دهنده میزان تأثیر بشدت منفی این آفت خانمانسوز بر اقشار جامعه است و باید با تمام توان در کاهش و ریشه کنی آن اقدامات لازم در کوتاهترین زمان ممکن انجام شود. ستاد مبارزه با مواد مخدر در زمینه بالا بردن سطح آگاهی عموم جامعه با سازمان‌های مرتبط همکاری‌های نزدیک دارد و در این زمینه چندین فیلم آموزشی تهیه و از طریق رسانه‌های عمومی پخش شده یا در اختیار آموزش و پرورش قرار داده شده است. این مقوله باید تبدیل به یک حساسیت عمومی شود. بدین معنا که تک تک افراد جامعه باید موضوع مواد مخدر را در گوشه‌ای از ذهن خود داشته باشند و از هر ظرفیتی که دارند برای پیشگیری و کاهش آمار اعتیاد استفاده کنند. حتی اگر در فضای مجازی فعالیت می‌کنیم می‌توانیم از آن فضا هم برای دستیابی به این هدف متعالی بهره ببریم. البته بی‌تردید نقش رسانه‌هایی مانند صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مکتوب در این میان از سایرین پررنگ‌تر است.

به‌نظر شما آیا سن اعتیاد در کشور نگران‌کننده است؟ زیرا وقتی سن اعتیاد در جامعه‌ای پایین باشد نشان دهنده فجیع بودن روند تصاعدی مبتلایان در آن جامعه است.

نمی‌توان گفت هیچ جای نگرانی نیست، معدل سن اعتیاد در کشور ۲۴ سال و چند ماه است البته نمی‌توانیم بگوییم که زیر این سن معتاد وجود ندارد. به‌عنوان مثال در خانواده‌ای که پدر و مادر هر دو مواد مخدر استعمال می‌کنند احتمال اعتیاد فرزند آنها در سنین پایین بسیار زیاد است. جامعه هدف در زمینه فروش مواد مخدر هم سنین نوجوانی و جوانی است. سوداگران مرگ در بیشتر موارد به‌دنبال دبیرستانی‌ها هستند. در سنین پایین به دلایل مختلفی فرد معتاد می‌شود. ممکن است فقط برای سرگرمی و ماجراجویی و کسب تجربه جدید در سنین پایین فرد مواد مصرف کند یا به‌دلیل فشار دوستان و نداشتن قدرت نه گفتن و به اصطلاح رودربایستی نوجوان کم کم تن به مصرف مواد مخدر دهد. در این سنین نقش آموزش و پرورش و خانواده‌ها را نباید نادیده گرفت. باید قدرت نه گفتن و ایستادن در مقابل فشار را به فرزندان آموزش دهیم. این روزها مواد مخدری با منشأ گیاهی به بازار آمده نمونه بارز این مواد «گُل» است که گاهی بیشتر در میان نوجوانان و جوانان استعمال می‌شود. باید در این زمینه آگاه‌سازی شود که هر ماده مخدری حتی با منشأ گیاهی ضررهای جبران‌ناپذیری را به‌دنبال دارد.

به بحث آموزش و اقدامات بازدارنده در حوزه اعتیاد اشاره کردید. تجربه نشان داده هر نهادی در خصوص سیاستگذاری گام‌های زیادی بر می‌دارد ولی قطعاً آنچه مهم است اجرای سیاستگذاری‌هاست. لطفاً بفرمایید در زمینه موفقیت‌ها و ناکامی‌های این ستاد در حوزه اعتیاد چه اقداماتی انجام شده است؟

در حوزه‌های مقابله‌ای شهدای زیادی را تقدیم کردیم و گام‌های مؤثری برداشته‌ایم، البته در حوزه درمان نیز پیشرفت‌هایی داشته‌ایم اما آنچه بیش از بقیه مغفول مانده بحث پیشگیری است که از قضا مهم‌ترین بخش این حوزه هم به شمار می‌رود. هدف غایی این است که معتاد جدیدی به جامعه افزوده نشود و این یعنی همان اصل پیشگیری. متأسفانه در این حوزه ظرفیت‌های زمین مانده زیادی داریم. باید همه به این باور برسند که حتی با یک بار مصرف مواد مخدر فرد معتاد شده و وارد راهی بی‌بازگشت خواهد شد.

شما در بحث کنترل و مبارزه با اعتیاد اصل پیشگیری را یکی از اولویت‌ها عنوان کردید. لطفاً توضیح دهید ستاد مبارزه با مواد مخدر در راستای مأموریت‌های خود در زمینه ساماندهی و رفع مشکلات معتادان متجاهر تاکنون چه اقداماتی انجام داده است؟

معتادان متجاهر باید به‌صورت ویژه و اولویت دار مورد توجه قرار گیرند. اولویت ستاد که باید در کوتاه مدت به نتیجه برسد ساماندهی این دسته از معتادان است و در این خصوص هم پروژه‌هایی در بحث نگهداری، ساماندهی و درمان آنها شروع شده‌اند، برخی از این افراد هم علاوه بر اعتیاد دارای جرایم و حتی بیماری‌های دیگری هستند که در آن زمینه هم باید اقدامات تخصصی لازم صورت گیرد. در خصوص این افراد تفاهمنامه‌هایی با بسیج، سپاه و سازمان زندان‌ها منعقد شده و در تهران و ده استان دیگر ظرفیت‌های جدید اضافه شده. در این زمینه نیز به تازگی ۳۲۰۰ ظرفیت جدید در فشافویه تهران برای نگهداری معتادان متجاهر افزوده شده است. این پروژه چندی پیش در تهران از مناطق شوش و هرندی و مولوی آغاز شده و در پیشبرد امور تفاهمنامه‌هایی نیز با مرکز سروش، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، دستگاه قضا و همچنین شهرداری در خصوص جمع‌آوری به امضا رسیده است. باید توجه داشته باشیم که موضوع معتادان متجاهر بین بخشی است و تنها با همکاری بخش‌های مختلف می‌توانیم به هدف برسیم.

یکی از مشکلاتی که در خیلی از موارد با آن مواجه هستیم مشکل بازگشت دوباره فرد به اعتیاد پس از ترک کمپ است. در این صورت همه هزینه‌ها و زحماتی که برای ترک یک فرد معتاد کشیده می‌شود در مدت زمان کوتاهی از بین خواهد رفت، برای کمک به این افراد چه سازوکاری پیش‌بینی شده است؟

واقعیت این است که درمان اعتیاد، فرایند بسیار سختی دارد و جزء آن دسته از درمان‌هایی است که پس از مدتی عود هم به‌دنبال دارد. اولین و مهم‌ترین اتفاقی که باید بیفتد این است که جامعه باید این افراد را بپذیرد و باور کند فردی که در میان آنها است دیگر معتاد نیست. در این میان حتی برخی از خانواده‌ها از پذیرش این افراد پس از ترک و بازگشت به خانه امتناع می‌کنند. نکته دیگر هم کاریابی و حل معضل اشتغال این افراد است، تا بر اثر بیکاری و بی‌پولی و معضلات ناشی از آنها دوباره به اعتیاد روی نیاورند.

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در حوزه موادمخدر در کشور با آن روبه‌رو هستیم ورود این مواد و به اصطلاح مقوله ترانزیت آن است. البته بخش زیادی از ترانزیت موادمخدر برای دستیابی کشورهای اروپایی به آن است. یعنی در واقع ایران راه ارتباطی برای دسترسی این کشورها به موادی است که بخش عظیمی از آن در افغانستان تولید می‌شود. برای جلوگیری از ورود و ترانزیت مواد مخدر چه باید کرد؟

این سؤالی است که سال‌هاست ذهن مردم را به خود مشغول کرده زیرا با ممانعت از ورود مواد مخدر و سخت شدن دسترسی به انواع مواد مخدر بویژه از نوع صنعتی، ناخودآگاه آمار معتادان در کشور روندی نزولی را طی خواهد کرد.

جمهوری اسلامی ایران در حوزه مقابله، در ۴۰ سال اخیر با قاچاق و توزیع چه در داخل کشور و چه در حوزه ترانزیت برخورد کرده و برای ما تفاوتی ندارد که مواد در داخل کشور توزیع می‌شود یا به غرب و کشورهای اروپایی می‌رود و ما بر اساس آموزه‌های دینی فرقی بین جوان ایرانی و اروپایی قائل نیستیم. اما متأسفانه کشورهای اروپایی سهم خود را در این زمینه ادا نمی‌کنند و مسئولیت پذیر نیستند. از آنجایی که کشور ما در مسیر ترانزیت قرار گرفته بخش عمده‌ای از ترانزیت از ایران انجام می‌شود و بیشتر ترانزیت مواد مخدر هم به کشورهای اروپایی انجام می‌شود، برای کاهش میزان ترانزیت لازم است کشورهای درگیر هم همکاری‌های لازم را داشته باشند. در این خصوص کشور افغانستان بیشترین تولید موادمخدر را در منطقه دارد و نمی‌توان آن را فراموش کرد، جالب اینجاست که با باز شدن پای امریکایی‌ها به این کشور تولیدات افغانستان به ۵۰ برابر رسید؛ مسأله اصلی موضوع ترانزیت در حال حاضر افغانستان است. در حوزه بین‌الملل با بلغارستان، روسیه، ایتالیا، چین و ترکیه همکاری‌های نزدیکی در این حوزه داریم و همه تلاش خود را به کار می‌بندیم تا با اقدامات مقابله‌ای و هماهنگی با کشورهای دیگر در این زمینه موفقیت‌های بیشتری به دست آوریم. تبادل اطلاعات در خصوص مسیرهایی که طی می‌شوند و در اختیار قرار دادن تجهیزات مقابله‌ای جدید و تبادل آنها مجموعه این اقدامات است. البته سالانه حدود ۸۰۰ تن کشف موادمخدر داریم و رتبه اول کشفیات در دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم و از صفر مرزی تا عمق شهرها مقابله با مواد مخدر را انجام می‌دهیم.

آیا از تکنولوژی‌های روز در کشفیات هم استفاده می‌کنید؟ اخیراً آقای آذری جهرمی خبری دادند مبنی بر اینکه ماهواره‌ها می‌توانند زمین‌های کشت خشخاش را پیدا کنند و از این طریق از مبدأ، موادمخدر را می‌توان معدوم کرد. آیا تولیدات و کشت موادمخدر در داخل کشور تا این حد نگران‌کننده است که لازم است از ماهواره‌ها کمک بگیریم؟

در حوزه دستگاه‌های مقابله‌ای مانند نیروی انتظامی، پلیس موادمخدر و مرزبانی از تجهیزات جدید استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال در این مقوله از بهپادها و پرندگان جدید الکترونیکی استفاده می‌شود و نمی‌توان بهره‌مندی از تکنولوژی‌های به روز را کتمان کرد زیرا بدون استفاده از چنین تجهیزاتی نمی‌توانیم مسیر پیشرفت را طی کنیم و هنوز هم همچنان به فناوری‌ها و تجهیزات جدید نیاز داریم. اما موضوع اصلی تولید و کشت موادمخدر در کشور افغانستان است و در ایران به‌صورت سازمان یافته کشت انجام نمی‌شود و موضوعات این چنینی بسیار اندک هستند.

در زمینه خرده فروشی مواد مخدر بویژه در حاشیه‌های مدارس چه کرده اید؟ زیرا بر اساس خبرهای غیررسمی به فاصله تا شعاع ۵۰۰ متری در نزدیکی برخی از مدارس خرید و فروش مواد دیده می‌شود.

از حدود ۲ سال پیش تاکنون نیروی انتظامی طرح‌های خوبی در حاشیه ۵۰۰ متری مدارس انجام داده و برخوردها بیشتر شده‌اند اما همواره در زمینه پدیده اعتیاد دو موضوع با هم هماهنگ هستند، کاهش عرضه، کاهش تقاضا را به‌دنبال دارد طبعاً هرچه عرضه موادمخدر کم باشد به همان نسبت تقاضا هم کم خواهد شد.

گزارش‌ها و آمار‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر با افزایش مصرف موادمخدر توسط زنان مواجهیم. آیا به‌دلیل تأثیر مخربی که اعتیاد زنان می‌تواند در تربیت نسل‌های بعدی و کل جامعه داشته باشد نباید به مقوله اعتیاد زنان نگاه ویژه‌ای داشت؟ آیا آمار دقیقی از تعداد زنان معتاد در کشور وجود دارد؟

در موضوع مقابله، درمان و پیشگیری تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و اقدامات در تمامی گروه‌های سنی به‌صورت عام انجام می‌شود. در مراکز ماده ۱۵ و ۱۶ هم معتادان زن و هم مرد نگهداری می‌شوند اما نمی‌توان از موضوع شیوع مصرف موادمخدر در خانم‌ها هم غافل شد. البته بیشترین میزان شیوع و شتاب افزایش مصرف در قشر خانم‌های دانشجو دیده می‌شود و این آمار در زنان خانه دار رقم پایینی دارد و نگران‌کننده نیست.باید توجه داشته باشیم که دختران دانشجو، مادران آینده هم هستند و قطعاً یکی از موضوعات از بُعد پیشگیری از مصرف مواد مخدر توجه به کاهش این پدیده در میان زنان است. آمار اعتیاد در زنان ۹.۸ درصد است و حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ هزار نفر معتاد زن در کشور داریم. سال ۸۰ حدود ۵ درصد جمعیت معتادان زن بودند. سال ۹۰ این رقم به ۹.۸ درصد رسید ولی خوشبختانه از سال ۹۰ به بعد جلوی رشد این رقم گرفته شده است.

متأسفانه دامنه شیوع مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان کشور افزایش پیدا کرده است که این میزان رشد دلایل متفاوتی دارد و باید برای حل این معضل چاره‌ای اندیشید. لطفاً بفرمایید از تعداد کل معتادان کشور، اعتیاد دانشجویی چه سهمی را به خود اختصاص داده و در چه وضعیتی قرار دارد؟

تعداد کل معتادان کشور ۲ میلیون و هشتصد وهشت هزار نفر در سال ۱۳۹۴ بود وگزارش‌ها نشان می‌دهد که در ده سال اخیراً آمار اعتیاد دانشجویان افزایش داشته است. همچنین در زمینه مصرف مواد مخدر در حوزه دانشجویان گزارش‌ها بیانگر آن است که دو درصد مصرف‌کنندگان را دانشجویان وزارت بهداشت و ۲.۶ درصد از دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم تجربه یک بار مصرف مواد مخدر دارند.

اگر همین مسأله را در گرو‌های دیگر جامعه دنبال کنیم به این نتیجه می‌رسیم که متأسفانه در محیط‌های کارگری هم افزایش آمار معتادان دیده می‌شود، شما برای کاهش آمار معتادان در محیط‌های کارگری طرح و برنامه‌ای در دست دارید؟

همواره مصرف مواد مخدر گروه‌های فعال در جامعه را تهدید می‌کند که یکی از این گروه‌ها کارگران هستند.به‌طور مثال در محیط‌های سخت و صنعتی مانند عسلویه ۲۲ درصد شاغلان برای تحمل شرایط بد آب و هوایی موادمخدر مصرف می‌کنند. البته با اجرای طرح‌هایی مانند طرح کاج این معضل مهار شده تا جایی که دیگر افزایشی دیده نشده است.

کمی بیشتر درباره طرح کاج توضیح دهید.

مسئولیت طرح کاج با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است . در این طرح مجموعه کاملی شامل کارگاه‌های آموزشی، بسته‌های آموزشی و ثبت اطلاعات افراد در سامانه مربوطه انجام می‌شود. این طرح در چند محیط صنعتی ثبت و در حال اجراست و تعدادی از کارگران تحت پوشش قرار گرفته‌اند. تاکنون نیز اطلاعات مربوط به بیش از یک هزار واحد صنعتی ۵۰ تا ۵۰۰ نفره در سامانه ثبت شده است.

با گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خرده فروشان مواد مخدر شیوه کارشان را تغییر داد‌ه‌اند و از طریق این فضا و تأثیر آن بر کاربران تلاش دارند مصرف کنندگان بیشتری را جذب کنند. شما چه اقدامات پیشگیرانه‌ای در این زمینه در دست اجرا دارید؟

متأسفانه افرادی که در زمینه توزیع و فروش مواد مخدر فعالیت دارند تلاش دارند از همه ابزارهای نوین ارتباطی و شیوه‌های ممکن برای اجرای برنامه هایشان استفاده کنند و شبکه‌های اجتماعی هم یکی از این فضاهاست که بعضاً با ترفند‌ها و شگردهای فریبکارانه سعی می‌کنند انواع مواد مخدر بویژه صنعتی را تبلیغ کنند اما خوشبختانه در این خصوص هرگونه اقدام یا فعالیتی علیه سلامت مردم صورت بگیرد بلافاصله با آن برخورد می‌شود و کاملاً این فضا توسط نیرو‌های مسئول در این حوزه رصد می‌شود. البته در این خصوص تفاهمنامه‌هایی با مرکز فضای مجازی وزارت ارشاد داریم و فعالیت‌های خوبی در این حوزه انجام داده‌ایم که در حال استمرار است. البته همه اقشار مردم هم باید همیشه در جهت جلوگیری از ترویج تا توزیع مواد مخدر در چنین فضاهایی فعالیت داشته باشند.

چندی پیش خبرهایی به گوش رسید مبنی بر اینکه قلیان‌های حاوی گُل در سفره خانه‌ها عرضه می‌شود آن هم بدون اینکه مشتریان از این اتفاق باخبر باشند، آیا این خبر صحت دارد؟

متأسفانه هرازچند گاهی موادمخدر با شکل و شمایلی جدید و بیشتر هم به‌صورت صنعتی و در ویترینی جدید وارد بازار می‌شوند.در این خصوص هم از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود. وجود گُل در قلیان‌ها گاهی دیده شده است ولی از طریق دستگاه‌های قضایی اقدامات مقابله‌ای انجام شده و با دستور قضایی واحدهای متخلف پلمب شدند. علاوه بر اماکنی که این گونه قلیان‌ها را عرضه می‌کنند با عطاری‌هایی هم که مواد در اختیار مردم قرار می‌دهند بشدت برخورد قضایی می‌شود.