مروری بر فعالیت‌های بی‌نتیجه شهرداری تهران در ساماندهی آسیب‌های اجتماعی

روزنامه شرق نوشت: شهردار تهران می‌خواهد دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور آسیب‌های اجتماعی شود. او از همان روزهای ابتدایی حضورش در شهرداری وعده داد که معتادان متجاهر را جمع‌آوری می‌کند. او بارها در سخنانش یادآوری کرد که زاده میدان شوش است و باید نگاه ویژه‌ای به مسائل و آسیب‌های جنوب شهر داشت.

شهردار تهران با انتقاد از گذشتگان گفته بود تا به امروز شهرداری تهران مسئولیت خود را در حوزه اجتماعی نپذیرفته است، نزدیک ۲۱ هزار معتاد متجاهر در شهر تهران داریم و در کنار آن کودکان خیابانی که بخشی از کودکان کار هستند، وجود دارد و با مشکلات و معضلات دیگری نیز در ارتباط با تکدی‌گری ناشی از فقر روبه‌رو هستیم و قطعا شهرداری تهران در راستای رفع این آسیب‌ها اقدامات مؤثری را با مشارکت سایر بخش‌ها انجام می‌دهد. متأسفانه در سال‌های گذشته برخی از آقایان قائل به مسئولیت خود در حوزه آسیب‌های اجتماعی نبوده‌اند، اگرچه دستگاه‌های دیگر از جمله بهزیستی و... مسئولیتی در حوزه آسیب‌های اجتماعی دارند اما این مسئله منجر به سلب مسئولیت شهرداری نخواهد شد و از نگاه جدید همه باید دست به دست هم بدهیم تا این معضلات را برطرف کنیم.

اما با گذشته بیش از ۲۲ ماه از حضور زاکانی در شهرداری و تشکیل مداوم جلسات قرارگاه اجتماعی چالش‌های اجتماعی آن‌طورکه باید کاهش پیدا نکرده است. شهرداری تهران معتقد است اگر اختیارات بیشتری در حوزه آسیب‌های اجتماعی داشت، به عملی‌شدن وعده‌هایش نزدیک‌تر می‌شد. به همین دلیل هم از دولت درخواست کرده که دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور آسیب‌های اجتماعی شود. برخی رسانه‌ها این درخواست را خداحافطی زاکانی با شهرداری برداشت کرده بودند که او در حاشیه جلسه دولت درباره جابه‌جایی به هیئت دولت گفته است: بحث جابه‌جایی نیست، یک محبتی است که جناب آقای رئیس‌جمهور به من دارند و در صورت تصویب در هئیت دولت بر عهده بنده می‌گذارد تا نوکری بیشتر برای کودکان خیابانی، متکدیان، معتادان متجاهر و آسیب‌های اجتماعی داشته باشیم. در صورت تصویب، این یک نمایندگی ویژه است که با حفظ سمت در شهرداری انجام می‌شود. او توضیح داده است: دستگاه‌ها کار خودشان را انجام می‌دهند، قرار نیست ما جای کسی کار کنیم. این موضوع هنوز مصوب نشده و باید در هیئت دولت مصوب شود. شهرداری تهران در همه دوره‌ها تلاش کرده نقش نخست در کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته باشد؛ از وعده تهران بدون گدا تا جمع‌آوری دوماهه معتادان متجاهر. سال ۹۴ بود که فرزاد هوشیار، مدیرعامل وقت سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های مردمی در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد متکدیان، معتادان متجاهر و کودکان کار سه گروهی هستند که شهرداری تهران برای سامان‌دهی آنها برنامه دارد.

او از ارائه سند شهر بدون گدا خبر داد و گفت: این سند با همکاری قوه قضائیه، پلیس و شهرداری تهران به‌زودی اجرائی می‌شود، همچنین سند ساماندهی معتادان متجاهر تهیه‌ شده و بر اساس آن ساماندهی این افراد نیز در دست اقدام است. همان سال میثم امرودی، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران با بیان اینکه تا دو ماه آینده وضعیت میدان هرندی به شکل کنونی نخواهد بود، گفته بود: در صورتی که نوروز امسال وضعیت منطقه به همین شکل باقی ماند، اگر استعفا ندهم انسان صادقی نیستم. با وجود اعتبار خوبی که برای این حوزه در آن سال‌ها در نظر گرفته شد اما تغییر محسوسی در این حوزه رخ نداد. شهرداران بعدی هم در این حوزه وعده‌های زیادی دارند. سال ۹۷ بود که محمدعلی افشانی در اولین نشست خبری شهرداری تهران وعده داد: «تهران بدون متکدی» تا سال آینده محقق می‌شود. هرچند عمر مدیریتی این شهردار به زمان تعیین‌شده برای تحقق این وعده نرسید. آن زمان نشستی تخصصی در حوزه نقش شهرداری در کاهش آسیب‌های اجتماعی از سوی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران برگزار شد که پژوهشگران اجتماعی در آن جلسه تأکید کردند مسائل شهر تهران در تهران قابل حل نیست و کسانی که تصور می‌کنند این مسائل را می‌توان در شهر تهران حل کرد، ناآگاه هستند ترکیب مسائل شهر تهران چندوجهی، غیربومی و خارج از سازوکار کنترل اجتماعی است. عباس دیلمی‌زاده مدیر مؤسسه تولدی دوباره یکی از کارشناسان دعوت‌شده به این نشست هم گفته بود: انتظار داریم شهرداری در زمینه آسیب‌های اجتماعی هیچ کاری نکند. آنچه باعث شد محله هرندی دیده شود، دعوت از افراد مؤثر برای بازدید و جریحه‌دارکردن احساسات مسئولان بود که موجب شد مسئله‌ای ساخته شود و موجی راه بیفتد و همه بخواهند برای آن کار کنند. ولی‌الله شجاع‌پوریان که آن زمان معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران را بر عهده داشت، گفته بود شهرداری تهران در سال‌های گذشته در حوزه آسیب‌های اجتماعی اقدامات زیادی انجام داد. مشکلی که در فعالیت‌های گذشته شهرداری وجود داشت، این بود که شهرداری به سوپرمن تبدیل شده بود و تمام مسئولیت‌های مبارزه با آسیب‌های اجتماعی را پذیرفته بود. به همین دلیل امروز وقتی صحبت از آسیب‌های اجتماعی می‌شود، همه شهرداری را مسئول می‌دانند. به نظر می‌آید مدیران کنونی دوست دارند دوباره در این حوزه نقش سوپرمن را بازی کنند. آنها معتقدند که می‌توانند آسیب‌های اجتماعی در تهران را ساماندهی کنند اما مشکل نبود اختیارات است.

محمدامین توکلی‌زاده، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران درباره دلایل این درخواست می‌گوید:‌ از همان روزهای نخست فعالیت شهرداری در دوره جدید تأکید داشتیم برای آنکه در حوزه آسیب‌های اجتماعی بتوانیم خدمات شایسته‌ای به شهروندان بدهیم، باید ۱۴ دستگاه متولی این حوزه در کنار هم قرار بگیرند. ‌سال‌هاست مدیریت واحد شهری مطالبه اصلی مدیران شهری است تا به درستی به تکالیفشان عمل کنند که تاکنون به سرانجامی نرسیده است، تنها جایگزینی که در این مدت توانسته خلأ مدیریت واحد شهری را جبران کند، همین کار قرارگاهی بود و قرارگاه آسیب‌های اجتماعی شهر تهران بر همین اساس شکل گرفت و ثمرات خوبی هم داشت و همگی اذعان دارند که این کار قرارگاهی کار درستی بود و تمام دستگاه‌هایی که آمدند و شرکت کردند از اینکه در کنار هم قرارگرفتنه‌اند راضی هستند.

او ادامه می‌دهد:‌ خدماتی که در این حوزه داده شده قابل مقایسه با گذشته نیست که دلیل آن همین کنار هم قرارگرفتن است، ولی می‌دانیم کار قرارگاهی نمی‌تواند مدیریت واحد را کامل پوشش دهد؛ بنابراین شهردار تهران درخواستی از رئیس‌جمهور در هیئت دولت مطرح کردند تا بتوانند از رئیس‌جمهور تفویض اختیار بگیرند و در شهر تهران این قرارگاه و فرماندهی آن که خود شهردار تهران است، بتواند نظم‌دهی کند و تمام دستگاه‌ها به موقع و براساس نظم به وظایفشان عمل کنند. توکلی‌زاده درباره اینکه شهردار تهران اختیارات چه موضوعاتی را در حوزه آسیب‌های اجتماعی از رئیس‌جمهور درخواست کرده است هم می‌گوید:‌ چند عنوان مشخص در این درخواست است از جمله معتادان متجاهر و کودکان کار و... .

او درباره تجربه‌های شکست‌خورده قدیمی در این حوزه هم توضیح می‌دهد:‌ این کار شدنی است اما باید اختیارش را بدهند و اگر اختیارش را نداشته باشید و هر قسمت از این زنجیره در دست یک دستگاه باشد، به نتیجه نمی‌رسد ولی اگر این اختیارات یک‌جا جمع شود و یک مرکز فرماندهی بتواند برای کل زنجیره آسیب برنامه‌ریزی کند، به نتیجه خواهد رسید. نمی‌خواهیم امر و نهی کنیم و می‌خواهیم طبق یک نظام کارشناسی از صفر تا صد زنجیره کاهش آسیب را ببینیم. هر بار که می‌خواهد این اتفاق بیفتد، در یکی از حلقه‌های زنجیره خللی پیش می‌آید و مانع اجرا می‌شود، این در حالی است که زیرساخت را فراهم کردیم. شهرداری سخت‌ترین کارهایش را انجام داده است.

ناصر امانی عضو شورای شهر تهران از منتقدان این درخواست شهردار تهران از دولت است. او درباره درخواست شهرداری از دولت برای قبول مسئولیت در حوزه کودکان کار، جمع‌آوری معتادان متجاهر و متکدیان در شهر تهران می‌گوید: زمانی که آقای زاکانی تازه به شهرداری تهران آمده بودند، اعلام کردند که دوماهه کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر را از سطح شهر جمع‌آوری می‌کنیم که عملا اتفاق نیفتاد. ما همان زمان می‌دانستیم که چنین اتفاقی می‌افتد که اعتراض می‌کردیم و می‌گفتیم که این حوزه‌ها وظیفه اصلی شهرداری تهران نیست و چندین دستگاه و سازمان در این زمینه مسئولیت دارند. جالب است که اخیرا دیدم وزیر رفاه اعلام کرده که سازمان بهزیستی در زمینه کودکان کار مسئولیت ندارد، درحالی‌که قانون مصوب داریم که مسئولیت اصلی با سازمان بهزیستی است و شهرداری و برخی سازمان‌های دیگر هم در این زمینه مسئولیت دارند ولی به‌هیچ‌عنوان مسئولیت اصلی با شهرداری نیست. او ادامه می‌دهد:‌ اگر در این حوزه‌ها در کنار مسئولیت، بودجه، ساختار و اختیارات کامل به شهرداری تهران داده شود، می‌توان امیدوار بود که نتیجه‌بخش باشد. آسیب‌های اجتماعی مشکلی است که همه مردم با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از آن ناراحت هستند و ما هم به‌عنوان عضو شورای شهر تلاش می‌کنیم این مشکلات برطرف شود اما شهرداری نمی‌تواند به‌تنهایی وارد این میدان شود. بسیاری از کودکان کار اتباع بیگانه هستند، در صورت جمع‌آوری هم دوباره به سطح شهر بازمی‌گردند و باید به‌صورت ریشه‌ای و فرایندی این مشکلات برطرف شود. برخی از فعالان حوزه اجتماعی هم رویکردهای شهرداری در دو سال گذشته در این حوزه را مورد نقد قرار داده و معتقدند فعالیت‌های شهرداری در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی چندان مؤثر نبوده است.

سپیده علیزاده از فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی به سایت خبری فراز در واکنش به خبر انتصاب احتمالی علیرضا زاکانی به دستیاری ویژه رئیس‌جمهوری درباره کودکان کار و معتادان متجاهر گفته است: هر معتاد کارتن‌‌خوابی شاید در لحظه اعمال زور و در آن موقعیت، توان دفاع‌کردن نداشته باشد اما در نهایت چیزی عوض نمی‌شود. بعد از اینکه به‌عنوان معتاد متجاهر به کمپ ماده ۱۶ برود و حتی شش ماه یا یک سال هم آنجا بماند، وقتی بیرون بیاید با شدت بیشتر به‌اصطلاح «تهِ خطی» می‌شود و آسیب می‌بیند. چون تحقیر و زوری که برای رساندن معتادان متجاهر به کمپ ماده ۱۶، خلاف تمایل خودشان اعمال شده جواب معکوس می‌دهد. معضل اعتیاد و کارتن‌خوابی شهروندان روز به روز تعداد بیشتری از قشر جوان‌تر را درگیر می‌کند، اما مسئولان شهری تصمیمی برای پیاده‌سازی ایده‌های کارآمد ندارند.

به گفته او اتوبان‌های تهران به پاتوق تبدیل شده‌اند. در واقع تقریبا شهر تهران در حال تبدیل به پاتوق است. قبلا اگر پاتوق‌ها در مناطق جنوبی و بی‌دفاع شهری بودند، امروز پاتوق‌ها به شمال شهر منتقل شده‌اند. هنوز مهر ریاست آقای زاکانی در شهرداری تهران خشک نشده بود که پاتوق دره فرحزاد را با بگیروببند و با فیلم‌برداری و عکاسی نمایشی نابود کردند. با افتخار اعلام کردند که این پاتوق را بستند و ۸۰ درصد پاتوق دره فرحزاد را به مردم این محله بازگرداندند. نتیجه چه شد؟ پاتوق عوض شد و به اتوبان امام‌ علی(ع) نقل مکان کردند. امروز در تمام پارک جنگلی لویزان دیده می‌شوند. یعنی اگر قبلا در دره بودند و کسی آنها را نمی‌دید، امروز در نوک کوه مستقر شده‌اند و همه می‌بینند و کسی نمی‌تواند بگوید بالای چشم‌شان ابروست!

هنوز حکم شهردار تهران به‌عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور آسیب‌های اجتماعی امضا نشده است و باید دید این تجربه در شهرداری تکرار می‌شود یا خیر؟