جلوی ویترین مغازه ایستاده، پاهایش را روی زمین می‌کوبد و به پهنای صورت اشک می‌ریزد. مادر که دست کودک را می‌کشد، بی‌توجه به گریه‌هایش می‌گوید: پول ندارم، کاش می‌فهمیدی. کودک همچنان اشک می‌ریزد، مادر دست کودک را رها می‌کند و می‌گوید، بمان همین جا. چند قدمی بر می‌دارد، کودک با صدای بلند فریاد می‌زند، با صدای جیغ کودک مادر بیشتر عصبانی می‌شود و به سمت کودک می‌رود، کشیده‌ای بر صورتش می‌زند و دستش را محکم می‌کشد و می‌برد.
در این ماجرا عده‌ای کودک، عده‌ای مادر و عده‌ای هر دو را مقصر می‌دانند. کودکی که کودکی‌اش اجازه نمی‌دهد دنیای بزرگترها را درک کند و مادری که کودکش را ٩ ماه به دل کشیده و یک عمر به دندان قطعا طاقت گریه فرزندش را ندارد اما موقعیتی که در آن قرار می‌گیرد موجب می‌شود خشونت و تنبیه را روشی برای تربیت فرزندش قرار دهد.
بارها و بارها با واژه کودک‌آزاری برخورد کرده‌ایم، مفهومی که طیف گسترده‌ای از یک کشیده، نگاه سرزنش‌آمیز تا تجاوز و قتل کودک را دربرمی‌گیرد. کودک‌آزاری پدیده‌ای است که عمری به قدمت جوامع بشری به‌ویژه جوامع شهری دارد و دامنه آن در همه کشورهای جهان گسترده است و مربوط به یک قشر یا جامعه خاصی نیست.
این پدیده در همه جوامع ازجمله کشورهای توسعه‌یافته، درحال توسعه، مسلمان، غیرمسلمان، آسیایی و اروپایی دیده می‌شود. پدیده کودک‌آزاری در مکان‌های مختلف ازجمله خانواده، خیابان، مدرسه و توسط افراد مختلف انجام می‌شود و قربانی اصلی آن کودک و قربانی بعدی جامعه است. جامعه‌ای که در آن کودکانی رشد می‌کنند که بارها و بارها مورد کودک‌آزاری قرار گرفته‌اند در آینده خشن، پرخاشجو و دارای ضعف روانی و اجتماعی خواهند شد.
درباره کودک‌آزاری تعاریف متعددی ارایه شده است. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، کودک‌آزاری عبارت است از: «آسیب یا تهدید جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افراد که نسبت به او مسئولیت دارند. این تعریف آسیب جسمانی، روانی، جنسی و بهره‌کشی از افراد زیر ١٨سال را دربرمی‌گیرد».
مرور مطالعات و تحقیقات در حوزه خشونت علیه کودکان نشان می‌دهد خشونت جسمی، روانی و جنسی جزو مهمترین خشونت‌ها علیه کودکان هستند. مطالعاتی که بعد از انقلاب صورت گرفته نشان می‌دهند شیوع آزار روانی علیه کودکان از ٢٤,٥ تا ٧٠درصد در نوسان بوده و خشونت جسمی علیه کودکان در مطالعات انجام شده از ١٧.٥ تا ٥٣درصد گزارش شده است.
همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهد خشونت علیه کودکان ناشنوا و نابینا بیشتر از سایر کودکان است و کودکانی که والدین آنها از مشکلات روانی رنج می‌برند، یا والدین‌شان از نظر سطح درآمد و تحصیلات پایین‌تر هستند، بیشتر از سایرین تحت خشونت قرار می‌گیرند.
در سال‌جاری حسین اسدبیگی، رئیس اورژانس اجتماعی اعلام کرد: «آمار کودک‌آزاری در سال ٩٥، ٢هزار و ٧٦٥ مورد به مراکز مداخله در بحران، ١٠هزار و ٣٨٥ مورد به خدمات سیار و همچنین ١٣هزار و ٧٦٦ مورد از طریق خط تلفن ١٢٣ بوده است. همچنین استان فارس، کرمانشاه، خراسان‌رضوی و همدان بیشترین کودک‌آزاری را گزارش داده‌اند.»
سمیرا میرحسینی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «سوءاستفاده از کودکان دارای اشکال گوناگونی است. محروم کردن کودک از بازی و قرار دادن کودک در مکان‌های ترسناک یا تنها گذاشتن او، کنترل احساسات کودک و اجازه ندادن به کودک برای گریه یا خندیدن، تحقیر و دشنام، به کار بردن کلمات رکیک، ترساندن و سرزنش کودک، محروم کردن او از غذا یا تفریح، استفاده نادرست از داروهای خواب‌آور برای کودک، مشاجرات خانوادگی در حضور کودک، تحقیر کودک در جمع، استفاده از الکل و مواد مخدر در حضور کودک و... مصادیق کودک‌آزاری و خشونت علیه کودک است.
درحال حاضر تنبیه بدنی و تجاوز و آزار جنسی شایع‌ترین نوع کودک‌آزاری است. این دو نوع از کودک‌آزاری از چند جهت باهم شباهت دارند، هر دو نوع آنها در نوع رفتار کودک در آینده تأثیر زیادی دارد و هر دو نقض حقوق کودکان محسوب می‌شود. اما متاسفانه تنبیه بدنی اغلب در بین عوام مقبولیت دارد و نوعی شیوه تربیت کودک به حساب می‌آید. اما تجاوز جنسی نه‌تنها مورد تأیید نیست، بلکه جزو تابوهای جامعه محسوب می‌شود و کودک و خانواده او از بازگو کردن این رفتار خودداری می‌کنند، غافل از این‌که پنهان‌کردن تجاوز به کودک اغلب موجب افزایش این نوع خشونت می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد هنگامی که کودکان از سوی اعضای خانواده، دوست، همسایه یا افراد غریبه موردتجاوز قرار می‌گیرند و به علت ترس از شریک بودن در این گناه یا مورد مواخذه قرار گرفتن از سوی والدین سکوت می‌کنند و سعی در پنهان کردن این موضوع دارند، در طول دوره کودکی خود بیش از کودکان دیگر مورد تجاوز قرار می‌گیرند، یعنی سکوت نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه موجب تکرار این آسیب می‌شود. در بیشتر کشورها دختران بیشتر از پسران در معرض نوزادکشی، آزار جنسی، سهل‌انگاری تحصیلی و تغذیه‌ای قرار می‌گیرند، در نتیجه بیشتر از پسران احتیاج به مراقبت و حمایت دارند».
١١کشور با بالاترین نرخ خشونت علیه کودکان در سال ٢٠١٥
آخرین گزارشی که به ارایه نرخ خشونت علیه کودکان در کشورهای جهان پرداخته، مربوط به سال ٢٠١٥ است که این لیست متشکل از ١١کشور با بیشترین میزان سوءاستفاده از کودکان است. در این لیست علاوه بر خشونت جنسی به انواع دیگر کودک‌آزاری توجه شده است. گاهی‌اوقات پژوهش‌های جهانی، لیستی مانند ١١کشور با بالاترین نرخ سوءاستفاده از کودکان ارایه می‌دهد که می‌تواند چهره واقعی جهانی که در آن زندگی می‌کنیم را نشان دهد.
کار کودک، تروریسم جهانی، فقر و آسیب‌هایی همانند آن نشان می‌دهد کشورهای جهان باوجود پیشرفت‌های روزافزون به طرز چشمگیری با آسیب‌های جدی روبه‌رو هستند. متاسفانه، تلاش‌های جهانی برای تغذیه فقرا، کمک به نیازمندان و آموزش همه افراد کافی نیست و در اغلب مواقع هنگامی که ما در مورد آسیب‌های جامعه صحبت می‌کنیم، سوءاستفاده از کودکان نادیده گرفته می‌شود.
در مورد سوءاستفاده از کودک، نکته قابل توجه این است که بخش بزرگی از این تجاوزها در کشورهای توسعه‌یافته به وقوع می‌پیوندد، برای مثال در ایالات متحده سالانه بیش از ٢٠هزار مورد سوءاستفاده و آزار کودکان سالانه گزارش می‌شود که نشان‌دهنده اپیدمی آزار کودکان در این کشور است. نکته جالب توجه در لیست ١١کشور با بیشترین آزار کودکان این است که تعدادی از کشورهایی که در این لیست قرار دارند، همزمان در لیست ٢٠کشور با بهترین کیفیت برای زندگی نیز قرار گرفته‌اند.
١١. پاکستان
پاکستان که به‌عنوان «سرزمین شجاعان» نیز شناخته می‌شود، در مورد کار کودکان بسیار شجاع نیست. هر‌سال بیش از ٢٥٠٠ مورد از سوءاستفاده از کودکان، ازجمله تجاوز جنسی، گزارش شده است کار کودکان در این کشور به وفور دیده می‌شود.
١٠. آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی فقط یک کشور ورزشی برتر نیست، بلکه از مشکلاتی مانند ساختار بهداشتی فقیر و سوءاستفاده از کودکان رنج می‌برد. براساس برآوردهای سالانه، بیش از ٣ هزارمورد تجاوز و تجاوز به کودک گزارش می‌شود.
٩. بنگلادش
بنگلادش بشدت درگیر مشکلات مربوط به آزار و تجاوز به کودکان و بیماری اچ‌آی‌وی است. در بنگلادش یک باور معمول وجود دارد که داشتن رابطه جنسی با یک دختر مجرد می‌تواند آنها را از ایدز نجات دهد. سالانه حدود ٣هزارو٢٠٠ مورد سوءاستفاده از کودکان در این کشورگزارش شده است و در بسیاری مواقع تجاوز و آزار کودکان به‌عنوان یک راز نگه داشته می‌شود.
٨. هند
از سال ٢٠٠١ تا ٢٠١١، هند شاهد افزایش چشمگیر موارد سوءاستفاده از کودکان بود. این رقم در‌سال ٢٠١١ از ٢هزار نفر به ٧هزار و٥٠٠ نفر افزایش یافت. هندوستان نیز همانند پاکستان با مشکلات جدی در زمینه کار کودک، تجاوز و تجاوز به عنف روبه‌رو است.
٧. بوتسوانا
بوتسوانا یک کشور واقع در جنوب آفریقاست و یکی از بدترین امکانات بهداشتی در جهان و مسائل مربوط به سوءاستفاده از کودکان را دارد. سالانه حدود ١٠هزار مورد سوءاستفاده از کودکان در بوتسوانا گزارش می‌شود.
٦. زیمبابوه
یکی دیگر از کشورهای آفریقایی در این لیست زیمبابوه است. گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از ٣٠هزار مورد سوءاستفاده و تجاوز به کودک در ٤سال گذشته ثبت شده است.
٥. روسیه
شماره پنج در این لیست روسیه است. روسیه یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای جهان است و کیفیت زندگی در این کشور بسیار بالاست. اما روسیه سالانه باید با حدود ١٠هزار تا ١١هزار مورد سوءاستفاده از کودکان مقابله کند.
٤. انگلستان
در‌سال ٢٠١٢، در انگلستان بیش از ١٦هزار مورد اذیت و آزار کودکان ثبت شده است.
٣. افغانستان
ناآرامی‌های سیاسی و عدم دسترسی ضروریات اساسی زندگی در افغانستان نقش مهمی در موارد سوءاستفاده از کودکان و موارد تجاوز جنسی دارد. دولت در این کشور بیش از حد مشغول مبارزه با تروریسم است. سالانه بیش از ١٨هزار مورد سوءاستفاده از کودک در افغانستان رخ می‌دهد.
٢. ایالات‌متحده
وقوع تجاوز به کودکان در پیشرفته‌ترین اقتصاد جهان دور از ذهن است اما در ایالت متحده از هر ٥ کودک، یک نفر در مدرسه یا خیابان مورد تجاوز قرار گرفته است و در این کشور سالانه بیش از ٢٠هزار آزار و تجاوز به کودک رخ می‌دهد.
١. استرالیا
استرالیا رتبه نخست را در بین ١١ کشور با بالاترین نرخ سوءاستفاده از کودک دارد و برآورد شده در این کشور سالانه نزدیک به ٥٠هزار مورد سوءاستفاده از کودک مشاهده می‌شود.
کودک‌آزاری در مباحث حقوقی
فرزاد طاهر سلطانی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «کودکان جزو آسیب‌پذیرترین اقشار هر جامعه هستند. به همین خاطر درخصوص کودک‌آزاری با طیف وسیعی از عناوین مجرمانه علیه این قشر آسیب‌پذیر روبه‌رو هستیم. کودک‌آزاری سابقه طولانی از ابتدای تاریخ بشریت تاکنون داشته است. این پدیده به علت اعتقادات متفاوت در هر زمان و مکان، عناوین مختلفی به خود اختصاص داده است.
به‌طور مثال اعراب زمان جاهلیت که اقدام به زنده به گور کردن دختران خود می‌کردند یا در روم باستان که کشتن فرزندان توسط والدین رایج بود. همچنین به موجب فروش کودکان در کشورهای مختلف برای کسب درآمد یا تجارت کودکان کنوانسیون جهانی حقوق کودکان در سال ١٩٨٩ میلادی به تصویب رسید که اکثر کشورهای جهان به آن ملحق شدند. ایران نیز در سال ١٣٧٢ با اعمال حق شرط به این کنوانسیون ملحق شد.
تشکیل این کنوانسیون تا حد زیادی از اعمال خشونت و آسیب‌های جدی علیه کودکان بی‌دفاع کاسته و توانسته اثر مثبتی در جهت کاهش آسیب‌ها داشته باشد. در ایران مجازات‌هایی که برای کودک‌آزاری در نظر گرفته شده، بسیار ناچیز است، به طوری که می‌توان گفت این قوانین به قدر کافی بازدارنده نیست.
تعاریف و مصادیق بسیار کلی است، ازجمله این قوانین، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان است که در سال ٨١ به تصویب رسید و به صورت گذرا در قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است. لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان حدود ٣سال پیش توسط قوه قضائیه و در راستای ماموریت خود براساس اصل ١٥٦ قانون اساسی برای حمایت قضائی از افراد زیر ١٨سال در معرض خطر و بزه‌دیده تنظیم شد که به دلایل نامشخص در دستور کار مجلس قرار نگرفت.
اگر درصدد حمایت از این قشر آسیب‌پذیر باشیم، باید قانون کاملی با در نظر گرفتن انواع جرایم جسمی و روانی علیه کودکان به تصویب برسد، نه قوانین کلی و گذرا».
روشنک مشتاق
- 16
- 3
