با عوارض جانبی گاز خنده آور و استفاده آن در قلیان آشنا شوید

فارس، با گذاشتن ویدئوی یکی از قهوه خانه ها و تصویری محوشده، جوانی را نشان می دهد که ادعا می کند با زدن چند پک قلیان با ترکیب خاص، حالت سرخوشی پیدا می کند که قابل تصور نیست. یکی از افراد که اطلاع بیشتری از محتویات قلیان داشت، مدعی می شود این قلیان ترکیبی از گاز نیتروژن (N2O) و اکسیژن است که استنشاق آن باعث عوض شدن حال وهوای مصرف کننده می شودو اسم تجاری آن  گاز خنده آوراست و برای آن فوایدی همچون درمان سردرد، شادی آور بودن و ضد افسردگی و  ....را برمی شمارد.به همین بهانه به بررسی عوارض گازهای خنده آور  می پردازیم و در ادامه نظر متخصص بیهوشی را درباره این شیوه مصرف نادرست جویا می شویم:

عوارض جانبی گاز خنده آور

گاز خنده آور که به گاز شادی نیز مشهور است، ترکیبی شیمیایی است که مونوکسید دی نیتروژن نام دارد (N2O).

این ترکیب بویی خوش و طعمی شیرین دارد. 

گازخنده آور یا اکسید نیتروژن، کار بردهای مختلفی داردو استفاده از آن به عنوان یک آرام‌ بخش بالینی به ویژه در درمان‌های دندان پزشکی بسیاررایج است.

استفاده های متنوع

اکسید نیتروژن در موتورموشک به عنوان اکسید کننده‌ قوی به کار می‌رود؛ همچنین این ترکیب قدرت خروجی (توان) موتور‌های حرفه‌ای را در مسابقات موتور سواری افزایش می‌دهد. این ماده، نوعی افزودنی خوراکی تأیید شده است که به شکل اسپری آئروسل استفاده می‌شود. از اکسید نیتروژن در پر کردن بسته‌های چیپس و دیگر تنقلات نیزاستفاده می‌شود.

مخدر توهم زا!

امروزه از این ترکیب، در مقاصد تفریحی به عنوان نوعی ماده‌ مخدر توهم زا استفاده می‌شود.

استفاده‌ دارویی

کاربرد دارویی گاز خنده‌ آور با مصارف صنعتی آن بسیار متفاوت است و در پزشکی، بر اساس خواص ضد درد و بی ‌حس کننده‌ آن به کار می‌رود.

معمولاً دندان پزشکان این گازرا به عنوان آرام بخش برای بیمار تجویز می‌کنند. خالص آن  را نمی‌توان برای مدت طولانی استفاده کرد چرا که موجب کمبود اکسیژن می شود و ممکن است باعث بی ‌‌هوشی یا مرگ هم شود. به این دلیل در کاربرد بالینی، اکسید دی  نیتروژن با اکسیژن ترکیب می‌شود تا طول زمان استفاده از آن به گونه‌ای بی ‌خطر افزایش یابد.بیمارممکن است  درمراحل اولیه احساس سبکی و سرگیجه کند. میزان آرام‌ بخشی به غلظت  و مدت تجویز آن بستگی دارد. اولین مرحله‌ اثر دارو با احساس گز گز در دست‌ها و پاها همراه است؛ به دنبال آن، حس گرم شدن به بیمار دست می‌دهد که این مرحله‌ دوم است. در مرحله‌ سوم، بیمار احساس سبکی و شناور بودن دارد و نوعی حس سرخوشی را تجربه می‌کند. بیمار در مرحله‌ چهارم حالت خواب آلودگی دارد و قادر به تکلم یا حرکت نیست. اگر مقدار بی هوش کننده، بیش از حد معینی باشد اولین اثر جانبی آن حالت تهوع است.

به واسطه‌استنشاق بیش ازحد این گاز، ممکن است سرعت دم و بازدم کم شود و این باعث می‌شود میزان هوای ورودی به شش‌ها کاهش یابد. همچنین کمبود اکسیژن می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود.علاوه بر عوارض جانبی کوتاه مدت ، استفاده‌ مکرر از گاز خنده آور (دوز متوسط یا زیاد) ممکن است باعث بروز عوارض جانبی طولانی مدت شود. این عوارض عبارت است از آسیب‌های عصبی، اختلالات حرکتی، بی ‌حسی دست‌ و پا و نداشتن تمرکز.

زنان باردار، افراد مبتلا به آسم و بیماری‌های تنفسی و فشار خون ریوی و همچنین مبتلایان به عفونت گوش میانی، بیماری تراکم زدایی یا شکستگی دنده‌ها باید از مصرف گاز خنده آور اجتناب کنند. افراد مبتلا به فنیل کتونوری (نوعی اختلال ژنتیکی) نیز نباید از این گاز استفاده کنند.

ترکیب الکل و گاز خنده آور نیز می‌تواند برای مصرف کننده مضر باشد. کسانی که این گاز را همراه مواد مخدر دیگر مصرف می‌کنند، ممکن است دچار عوارض جانبی مهلک آن شوند. افرادی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند نیز مجاز به مصرف این گاز نیستند.

اگر گاز خنده آور به مدت طولانی استفاده شود، ممکن است تولید سلول‌های خونی مغز استخوان را مختل  کند.

دکتر مهدی فتحی| دانشیار بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد 

و هیپنوتیزم درمانگر بین المللی ایران

در پزشکی گازاکسید نیتروژن( N2O ) نقش هوشبری دارد و عملکرد آن به گونه ای است که از طریق ریه جذب خون می شود  و با تاثیر بر مغز، اثر آرام بخشی و انفکاک ذهنی ایجاد می کند که ممکن است  با حالت سبکی سر، خنده وتهوع همراه باشد  و در هر کسی تظاهر خاصی دارد و به هیچ وجه دارویی نیست که درخارج ازاتاق عمل  و بدون صلاحدید و تجویز متخصص  مصرف شود .مصرف آن باعث افزایش فشارخون به ویژه فشارخون شریان ریه  و فشار مغز و مشکلات ذهنی و روانی می شود . این دارو در ترکیب با داروهای استنشاقی دیگر که برای بیهوشی استفاده می شود،  اثر آن ها  را کم می کند اما به هیچ وجه مصرف آن به افراد عادی توصیه نمی شود و حتما باید درشرایط تحت کنترل استفاده شود زیرا مصرف آن بدون همراهی با اکسیژن می تواند به مرگ منجر شود .

جوزف پریستلی، شیمی دان انگلیسی برای اولین بار در سال ۱۷۷۵ گاز شادی را تولید کرد.اکسید دی  نیتروژن در دمای اتاق بی ‌رنگ است و قابل اشتعال نیست.

مهین رمضانی