تا شب چهارشنبه‌سوری سال ۹۷ و استقبال از بهار ۹۸ تنها چند روز باقی مانده است. بازار خرید و فروش ابزار آتش‌بازی پایان سال نیز روزهای آخر اسفند را به‌خوبی داغ کرده است. اما ترقه‌بازی آخرین چهارشنبه سال ایرانیان، آنقدرها هم که به‌نظر می‌رسد کم‌خرج و ساده برگزار نمی‌شود. یک برآورد ساده از خریدهای آتش‌بازی این شب، نشان از گردش مالی میلیاردی در بازار داغ آتش و دود دارد.
چهارشنبه آخر سال در تقویم ایرانیان به‌عنوان یک جشن ملی قلمداد می‌شود. از دیرباز این رسم کهن با خواندن اشعار ویژه این شب و پریدن از روی آتش برگزار می‌شد تا در کنار آن، همه افراد جامعه در سایه این پیوستگی فرهنگی در کنار هم شبهای پایانی سال شمسی را جشن بگیرند. این جشن زیبا که تا همین چندسال قبل، با صدای خنده و شادی کودک و بزرگسال همراه بود، چند سالی است روی شادی را به خود ندیده است. روند تبدیل این جشن ملی به یک میدان جنگ تمام‌‌عیار خانواده‌ها را به پناهگاه‌ها فرستاده و اکنون تنها صدای بمب و نارنجک است که از کوچه‌ها و خیابان‌ها به گوش می‌رسد.
همچنین در پی افزایش جمعیت و رشد آپارتمان‌نشینی، خانواده‌ها فضای مستقل خود را از دست داده‌اند و اکنون بدون برپایی این مراسم ملی، شب خود را پای تلویزیون می‌گذرانند. اگرچه از دیدگاه جامعه‌شناسی و فرهنگ‌شناسی، آداب و رسوم ملی به قهقرا می‌رود اما این تغییر هویتی یک جشن ملی، گردش مالی عجیبی را ایجاد کرده است. اکنون با یک گردش کوتاه در خیابان‌ها می‌توان هرگونه ابزار چهارشنبه‌سوری را اعم از قاچاق یا تولید داخل، استاندارد یا غیراستاندارد را از دستفروش‌ها و حتی مغازه‌داران به قیمت‌های متفاوتی خریداری کرد.
تجارت آخرین چهارشنبه سال
به‌کارگیری فناوری‌های جدید می‌تواند انجام امور زندگی را آسان‌تر کند. از جمله این امور خرید کردن است. اکنون برای خرید انواع و اقسام کالاهای مورد نیاز، می‌توان با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت به ده‌ها سایت فروش کالا دست یافت که حتی قدرت مقایسه را نیز در اختیار شما قرار می‌دهند. از خودرو، پوشاک و کیف و کفش گرفته تا انواع مواد غذایی و آجیل و خشکبار شب عید. شما حتی می‌توانید سفره هفت‌سین و سبزه و سنبل را نیز از طریق اینترنت خریداری کرده و درب منزل تحویل بگیرید! این گسترش استفاده از فناوری، حالا به فروش ابزار چهارشنبه‌سوری هم رسیده است و در خوشبینانه‌ترین حالت، می‌توانید این ابزار را از سایت فروشگاه‌های مجاز با توضیح کامل طریقه مصرف کالا، تهیه کنید.
یک گردش در خیابان‌های تهران و خیابان مولوی به‌عنوان مرکزیت فروش ابزار آخرین چهارشنبه سال و در کنار آن یک جست‌وجوی ساده در برخی سایت‌های فروش این کالاها، به‌طور متوسط ۲۵هزار تومان هزینه برای یک خانوار دارد؛ بدین صورت که اگر یک خانوار ایرانی تنها پنج قلم کالای ساده و از هر کدام هم یک عدد خریداری کند، با حساب قیمت هر موشک پنج‌هزار تومان، فلشر سه‌هزار تومان، مشعل چهارهزار تومان، آبشار معمولی سه‌هزار تومان و پرطرفدارترین کالای این شب یعنی یک بسته سیگارت ۱۰هزار تومان، هزینه‌ای معادل ۲۵هزار تومان را پرداخت خواهد کرد. از سوی دیگر، بر اساس اعلام مرکز آمار، جامعه ایران از حدود ۲۴میلیون خانوار تشکیل شده است.
اگر تعداد خانوارهای درگیر در این جشن استحاله‌شده را تنها نیمی‌از خانوارهای ایرانی در نظر بگیریم، بر این اساس ۱۲میلیون خانوار، چنین خریدی خواهند داشت که با یک حساب و کتاب ساده به رقم ۳۰۰میلیارد تومان خواهیم رسید. باید توجه داشت که این مبلغ تنها در خرید و فروش لوازم استاندارد صورت می‌گیرد و ابزار دست‌ساز را شامل نمی‌شود. حال می‌توان این رقم را با صفر تومان هزینه جشن چهارشنبه‌سوری که در سال‌های گذشته برگزار می‌شد مقایسه کرد؛ جشنی که تنها هزینه‌اش چند تکه چوب خشک و یک کبریت بود!
گردش مالی غیرمفید
از منظری دیگر می‌توان این گردش مالی عظیم را به‌شدت غیرمفید دانست. زمانی‌که در خبرها می‌خوانیم مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۹۸ کل کشور، مبلغ ۳۰۰میلیارد تومان را از محل درآمد هدفمندی یارانه‌ها به بیمه زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست اختصاص داده است. یا آنکه مقرر کرده است معادل همین مبلغ از محل حق بیمه شخص ثالث دریافتی، در امور منجر به کاهش تصادفات جاده‌‌ای و مرگ و میر هزینه شود.
در حقیقت، چهارشنبه‌سوری در سال‌های اخیر تبدیل به ثروت‌سوزی و سرمایه‌سوزی شده است. باید توجه داشت که رقم ۳۰۰میلیارد تومان، کف هزینه این شب است و در واقع ممکن است تعداد خانوارها یا میزان مصرف این کالاها افزون بر محاسبات ذکر شده باشد. همچنین قیمت‌ها در بازار متفاوت هستند و نمی‌توان رقم دقیقی را به دست آورد. از سوی دیگر باید گفت که حجم قابل توجهی از این مواد محترقه از کشورهای دیگر از جمله چین وارد می‌شوند که این امر خود، ضربه مضاعفی را به‌سبب خروج ارز از کشور به اقتصاد ایران وارد می‌کند. جامعه‌ای که نیازمند اشتغال و تولید است باید چنین ارقامی را صرف ایجاد کارگاه‌های تولیدی کوچک برای پوشاک یا کیف و کفش کند.
اگرچه این مبلغ را نمی‌توان تجمیع کرد اما برابرسازی و مقایسه آن با هزینه ایجاد اشتغال و بنگاه‌های کوچک تولیدی می‌تواند تلنگر به جامعه‌ای باشد که با انواع و اقسام مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند.
هزینه‌های مضاعف بر دوش کشور
از سوی دیگر در کنار این تجارت قانونی، مبالغ هنگفتی در زیرزمین‌ها و خانه‌های دنج صرف ساخت بمب و نارنجک‌های آسیب‌زا می‌شود. این مبالغ را می‌توان بر مبلغ ۳۰۰میلیارد تومان افزود تا ارقام عجیب و چشمگیری را به ما نشان بدهد. اما در کنار هزینه ساخت این موارد ثروت‌سوز و ویرانگر، هزینه‌های درمان و آماده‌باش بیمارستان‌ها، آمبولانس‌ها، پزشکان و پرستاران بر این مبالغ سربار می‌شود که همه اینها تنها بر دوش اقتصاد کشور است. افزایش مراجعات اورژانس‌ها در این شب، هزینه گزافی را به بیمارستان‌ها تحمیل می‌کند که می‌توانست در بخش دیگری هزینه شود.
همچنین از دست‌رفتن سلامتی جوانان که بخش بزرگی از جامعه درگیر در این شب را تشکیل می‌دهند به‌عنوان نیروی انسانی و اشتغال آنان به بخش‌های غیرسازنده و زیرزمینی اقتصادی، معضل دیگری را این بار به دولتمردان گوشزد می‌کند که در صورت اشتغال جوانان به مشاغل مناسب، می‌توان از بروز چنین آسیب‌هایی جلوگیری کرد. از سوی دیگر صدمات ناشی از این جنگ شهری در خیابان‌ها و معابر عمومی و خرابی‌های باقیمانده زاز یک جشن عجیب و خطرناک، خرج‌تراشی برای شهرداری‌ها در جهت ترمیم خرابی‌های به بار آمده است.
در حقیقت جشن چهارشنبه سوری را می‌توان از منظرهای مختلفی نگاه و دلایل استحاله آن را بررسی کرد. فقر فرهنگی و فراموش‌شدن رسوم کهن، تبلیغات ضدفرهنگی مستقیم و غیرمستقیم رسانه‌ها و اثرگذاری آن بر جوانان، ناکافی‌بودن فضاهای مناسب برای تخلیه انرژی جوانان، کمبود سرگرمی‌برای خانوارها، عدم برپایی جشن‌های دسته‌جمعی و گردهمایی‌های عمومی‌برپایه خانواده، شرایط نامناسب اشتغال و تولید کشور، تنها بخش کوچکی از بستر نامناسب اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور است که می‌تواند از دلایل مهم تغییر ماهیت این رخداد از یک جشن ملی به یک آتش‌سوزی بزرگ در کشور باشد.
زینب مختاری
- 12
- 5
