کشتی با چوخه ورزشی سنتی، قدیمی و خراسانی

کشتی با چوخه

کشتی چوخه چیست؟

کشتی چوخه یا کشتی کردی یکی از قدیمی ترین و پرطرفدارترین ورزش های سنتی ایران است که منشاء آن به نواحی شمالی خراسان مربوط است. کشتی با چوخه در گذشته کشتی کردی نامگذاری شده بود، یکی از سنت های مردم کرد شمال خراسان می باشد که نه فقط به عنوان یک ورزش بلکه به عنوان آیین فرهنگی و پهلوانی نیز در میان مردم جریان دارد. 

این ورزش روحیه جوانمردی، قهرمانی، جوانمردی و تعاون را میان مردم زنده نگه می دارد و غالبا در بین جشن، مراسم عروسی و اعیاد نیز روی زمین چمن یا خاک نرم اجرا می شود. اوج بزرگی این مراسم در ۱۳ و ۱۴ فروردین به خصوص در شهرستان اسفراین به چشم می خورد. این ورزش سنتی امروزه روی تشک کشتی نیز صورت می گیرد.

کشتی چوخه در سال ۱۳۴۲ به صورت رسمی در شیروان برپا شد و درنهایت از میان کشتی های سنتی و بومی ایران، در آبان سال ۱۳۹۰ به صورت رسمی به عنوان ورزش بین المللی ثبت شد. بیرون از خراسان، کشتی چوخه را با عناوینی نظیر «گوراش»، «گولش»، «آلیش» نیز می شناسند، همچنین در کشورهایی نظیر ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان و... نیز می توان آثار آن را مشاهده کرد. 

در گذشته دور از این ورزش در شهر و مناطقی مانند قوچان، اسفراین، چناران، شیروان، نیشابور، لایین و سایر مناطق شمال خراسان نیز استفاده می شد. از طرفی امروزه می توان در مناطق جنوبی تر خراسان مانند فریمان، تربت جام، گناباد و... آثار کشتی چوخه را مشاهده کرد. 

در شمال خراسان اقوام دیگری به غیر از کردها نیز سکونت دارد، به همین دلیل کشتی با چوخه در بین اقدامی نظیر ترک، فارس، افغان و بلوچ نیز به چشم می خورد. باوجودی که خراسان شمالی خواستگاه کشتی با چوخه می باشد، می توان آثار آن را در استان های گرگان و کرمان نیز مشاهده کرد. 

درباره کشتی با چوخه

پوشش مخصوص کشتی چوخه

در ورزش کشتی چوخه ورزشکاران از لباس خاصی استفاده می کنند که شامل؛ شلوار مخصوص تا روی زانو می باشد، البته گاهی از شلوار محلی بلندی نیز استفاده می کنند و پاچه های آن را نیز تا زانو بالا می زنند. 

ورزشکاران از روپوش مخصوصی به نام چوخه از جنس پشم و نخ محلی استفاده می کنند که استحکام زیادی دارد و دارای قدی اندازه کت می باشد، همچنین آستین ندارد و پارچه ای به نام شال نیز دور کمر بسته می شود. از آنجایی که کشتی با روپوش چوخه انجام می شود، به همین نام نیز شهرت پیدا کرده است. 

ریشه نام کشتی چوخه

چوخه در اصل واژه کردی است که معنای جامه کوتاه می دهد. کشتی گیران این لباس را با شال سفید رنگی محکم می کنند. این ورزش از زمان گذشته در بین مردم شمال خراسان رواج داشته است. 

لباس های مخصوص کشتی با چوخه

کشتی با چوخه در دیگر کشورها

کشتی چوخه علاوه بر خراسان با عناوینی نظیر «کوراش»، «گولش»، «آلیش» در ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان و... نیز شناخته می شود. بعد از اینکه ازبکستان از این کشتی استقبال کرد در کنار تلاش های بسیار این کشور، مسابقات کشتی چوخه بین المللی با شرکت تیم هایی از خراسان شمالی و خراسان رضوی به نمایندگی ایران برگزار می شود. 

قوائد و قوانین کشتی چوخه

قوائد این کشتی ساده و جوانمردانه هستند، کشتی گیران در ۴ یا ۵ وزن دسته بندی می شوند و بعد از بوسیدن زمین یا تشک وارد زمین می شوند. دو حریف با یکدیگر دست داده و سپس همدیگر را بوسیده و به مدت ۱۰ دقیقه بدون مکث کشتی می گیرند. 

درصورتی که کشتی در این فاصله بدون نتیجه ماند بعد از ۲ دقیقه استراحت برای ۵ دقیقه دیگر نیز روند ادامه می یابند. کشتی با چوخه خشن بوده و به معنای واقعی کلمه نبردی پهلوانی ایجاد می کند به طوریکه با کشتی های باستانی روی زمین و پای برهنه صورت می گیرد. پا در این کشتی نقش مهمی دارد و از فنون مختلفی برای به خاک بردن حریف استفاده می‌ شود. 

قوانین کشتی با چوخه

نحوه اجرای کشتی چوخه

مسابقات کشتی چوخه شامل رقابتی بدون مدت زمان است، یعنی زمانی فرد از میدان نبرد پیروز بیرون می آید که ۳ مربته بتواند پشت یا شانه های حریف خود را به زمین برساند. مسابقه های امروزی این رشته در مدت ۱۰ دقیقه برگزار می شوند درصورتی که بدون پیروزی تمام شوند، سرنوشت مسابقه به ۵ دقیقه بعدی موکول خواهد شد. 

باید اشاره کرد که اجرای فن در خاک و زیر زانو گرفتن از حریف خطا حساب می شود و کشتی گیران در ۴ یا ۵ وزن دسته بندی خواهند شد. چوخه‌کاران در چهار وزن ۷۰، ۸۰، ۹۰ و بالای ۹۵ کیلوگرم به مصاف یکدیگر می‌روند. گاه در اوزان ۶۵، ۷۵، ۸۵ و ۸۵+ کیلوگرم نیز رقابت میان شرکت‌کنندگان برگزار می‌شود.

کشتی گیران در ابتدا آستین های خود را تا آرنج بالا می زنند سپس کمربندی پارچه ای در بین کمر خود می بندند و دامن های چوخه ای را برای اینکه مانع از فعالیت هایشان نشود باید زیر کمربند خود محکم کنند. سپس شلوار خود را تا زانو بالا می زنند تا پاهای برهنه آنها زیر نظر داوران کشتی باشد. 

در کشتی با چوخه کسی پیروز است که پشت حریف را به خاک برساند. در این مراسم ساز و دهل نیز می‌نوازند و تماشاگران کشتی‌گیران را تشویق می‌کنند.

فنون کشتی چوخه

از جمله فنون اصلی کشتی چوخه می توان به سرشاخ، یک خم، لنگ کمر، لنگ کمر پیچ، راسته پیچ ، دست پیچ ، قل پیچ، یخه گیر، پاپیچ و... اشاره کرد. یکی از مشهورترین فنون این کشتی سنتی فن لنگ کردی است که اصطلاحاً به آن یام باش می گویند. 

در این کشتی گرفتن ناحیه زانو به پایین مجاز نخواهد بود و هیچ فنی دیگری نیز در خاک اجرا نمی شود. بازی باید بدون هل دادن حریف انجام شود همچنین نباید بدون آمادگی از پشت به حریف خود حمله کنید. در این کشتی پل رفتن مدنظر نخواهد بود و به زمین رسیدن به هرشکلی که باشد نوعی افت محسوب می شود. زمانی که شانه حریف به زمین برخورد کند، وی بازنده است. داوری مسابقه برعهده پیشکسوتان این رشته خواهد بود. 

جوایز کشتی چوخه

جوایز اهدایی به کشتی چوخه به دلیل ماهیت سنتی و ملی آن متفاوت یم باشد. اصطلاحا به فاتحان میدان نبرد؛ قند داده می شود. کسی که نفر اول مسابقه شود قند اول را دریافت می کند و نفرات بعدی نیز به ترتیب قند دوم و سوم را دریافت خواهد کرد. 

در کنار قند، هدایایی نظیر شتر، قوچ، قالی و گوسفند، لوازم منزل، وجه نقد و سکه عاید پهلوانان این مسابقات می‌شود. غالباً به‌طور سنتی جوایز کشتی با چوخه از نمادهای زندگی عشایری و روستایی در نظر گرفته می‌شود.

گاهی نیز از دست‌بافته‌های عشایر نظیر قالی و جاجیم و گلیم استفاده می‌شود. البته این جوایز می‌تواند در مناطق مختلف متفاوت باشد، مهم این است که جوایز متناسب با شأن این ورزش بوده و پشتوانه‌ای برای کشتی‌گیر باشد.

فنون کشتی با چوخه

میدان کشتی چوخه

میدان کشتی مربوط به کشتی چوخه دارای قطر ۱۰ متری است، اجرای آن نیز کاملا به صورت سنتی و بدون کلیشه صورت می گیرد یعنی روی خاک و همراهه با سرنا و دهل خواهد بود. 

از جمله زیبایی هایی که می توان به کشتی چوخه نسبت داد؛ برگزاری آن به شکل سنتی است که می تواند برای انواع قشرها و رده های سنی جذاب باشد. کشتی با چوخه همیشه در فضای باز و طبیعت صورت می گیرد، همچنین ممکن است روی خاک نرم یا چمن برپا شود. 

میدان بازی کشتی با چوخه

دهل و سرنای کشتی چوخه

دهل و سرنا یا زورنه توسط بخشی ها نواخته می شود، سپس کشتی گیران اطراف میدان کشتی حرکت می کنند تا بدن خود را گرم کرده و برای مسابقه آماده شوند. آواز دهل و سورنا خبر کشتی را به گوش مردم می رساند تا دور همدیگر جمع شده و به تماشای کشتی بنشینند. 

دو نوازندهٔ سرنا و دهل با نواختن موسیقی، حال و هوای خاصی به ورزش کشتی می‌دهند، در حین کشتی نوای سرنا و دهل یا قوشمه و دهل بخشی‌ها با ریتم خاصی شروع شده و به تدریج که کشتی اوج می‌گیرد ریتم آن نیز تندتر می‌شود و وقتی زورآزمایی کشتی‌گیران به اوج می‌رسد، بر سرعت چوب طبل و سرنا می‌افزایند.

گردآوری: بخش ورزشی سرپوش