آن‌چه باید درباره دیدنی‌ترین کاروانسراهای ایران قبل از برنامه ریزی سفر نوروزی‌تان بدانید

تعطیلات نوروزی در راه است و سفر یک پیشنهاد خوب برای استفاده حداکثری از اوقات فراغت در آن روزهاست. در این بین، هر فردی برای سفر رفتن انگیزه‌ای دارد. بعضی مسافران شیفته مناظر طبیعی و کوه و چشمه‌های جوشان‌اند و برخی با تصور دیدار از اماکن کهن تاریخی سر شوق می‌آیند و کوله‌پشتی‌های‌شان را بر دوش می‌اندازند و راهی سفر می‌شوند.

برای دسته دوم، ملاقات با هر بنای تاریخی، در حکم سفر به قرن‌های پیش است. در ایران هم تا دلتان بخواهد بنای تاریخی زیبا و شوق‌انگیز داریم. در میان قصرها، خانه‌های تاریخی، موزه‌ها، مساجد و کلیساها، صدها کاروانسرای تاریخی و دیدنی ایران با حجره‌ها و ایوان‌ها و هشتی‌هایش مشتاق دیدار چهره به چهره با مسافرانی‌اند که از دل هر حجره قصه‌ای تاریخی از مردم روزگار کهن بیرون می‌کشند و با تصویر خیال‌انگیز کاروان‌های تجاری و زیارتی که شبی را در دل این کاروانسرا به سحر رسانده‌اند به اعماق تاریخ سفر می‌کنند.

در پرونده امروز برخی از دیدنی‌ترین و زیباترین کاروانسراهای ایرانی را به شما معرفی می‌کنیم تا اگر گذرتان به آن شهر افتاد از بازدید آن غافل نشوید.

کاروانسرای تی‌تی| کاروانسرایی با منظره‌ای زیبا

تی‌تی اسم یکی از عمه خانم‌های شاهان صفوی است که تصمیم می‌گیرد کاروانسرای زیبایی را به نام خود در شهرستان سیاهکل بسازد. در ۱۰ کیلومتری جاده سیاهکل به دیلمان و در دامنه تپه‌ای بلند و سرسبز که در گذشته در مسیر کاروانیان لاهیجان به دیلمان و طالقان بوده، ساختمانی از سنگ رودخانه‌ای، آجر و ملات گچ و ساروج ساخته می شود که مسافران برای استراحت و اتراق در آن به قول مورخان رحل اقامت می‌افکندند. بنای سنگی و آجری تی‌تی در عمق سرسبز دامنه، آدم را یاد بناهای پررمز و راز فیلم‌های تخیلی می‌اندازد. کاروانسرای تی‌تی خانم، یک حیاط مرکزی، گذرگاه هشتی و دو ایوان کوتاه دارد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تی تی در زبان گیلکی به معنی شکوفه است، در زبان گیلکی مانند زبان انگلیسی جای صفت و موصوف بر خلاف زبان فارسی است بنابراین تی تی کاروانسرا به معنی کاروانسرای شکوفه است.

کاروانسرای بیستون| دوره‌های تاریخی در جوار هم

کاروانسرای بیستون معروف به کاروانسرای شاه عباسی در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه و در محل روستای بیستون کهنه در مقابل فرهاد تراش (نقش برجسته مشهور داریوش بر سینه کوه بیستون)قرار دارد. این کاروانسرا ی به سبک چهار ایوانی دارای ۸۳.۶۰ متر طول و ۷۴.۵۰ متر عرض است. در چهارگوشه این بنا، برج‌هایی قرار دارد؛ برج‌های ضلع غربی مدور و برج‌های ضلع شرقی هشت ضلعی است. احداث آن احتمالاً به فرمان شاه عباس اول صفوی آغاز و بنا بر کتیبه موجود در سر در بنا به اهتمام شیخ علیخان زنگنه، صدراعظم شاه سلیمان صفوی به پایان رسیده است. اگر به شهر کرمانشاه رفتید حتما سری به شهر بیستون بزنید و چند دوره تاریخی را در کنار هم به تماشا بنشینید.

کاروانسرای زین‌الدین|تنها کاروانسرای مدور صفویان

در زمان صفویان که ساخت کاروانسرا در ایران متداول شده بود، کاروانسرای زین الدین در یزد ساخته شد. این کاروانسرا تنها کاروانسرای مدور به جا مانده از صفویان است و در ۶۰ کیلومتری یزد به سمت کرمان قرار دارد. این شاهکار قدمتی بیش از ۴۰۰ سال دارد. تماشای غروب آفتاب در پشت بام این کاروانسرا، تغییر رنگ کوه‌ها به آبی  و تاریک شدن نم نم هوای کویر تجربه‌ای بی نظیر را از سفر به یزد در یادتان ثبت می‌کند. نمونه دیگری از این مدل معماری، به جز کاروانسرای بین کاشان و نطنز که ویران شده، وجود ندارد. معمار این کاروانسرا در مهریز شخصی به نام محمد سلطان یزدی بود؛ او یکی از بهترین معماران آن دوره و معمار مجموعه بی‌نظیر گنجعلی خان کرمان نیز بوده است.

کاروانسرای گچین قم| مادر کاروانسراهای ایران

ممکن است روزی گذرتان به جاده قدیم قم به ورامین بیفتد. شاید هم اصلا قصد کنید به دیدار قدیمی‌ترین کاروانسرای ایرانی بروید؛ کاروانسرایی به قدمت دوران ساسانی .

می‌گویند این کاروانسرا را اردشیر ساسانی ساخته و چون در ساخت آن از گچ استفاده شده به آن می‌گفتند دیر گچین. کاروانسرایی با روح تاریخی ۱۷۵۰ ساله که از نظر معماری هم بی‌نظیر است. ۱۳۶ اتاق دارد و در ۱۲ هزار هکتار ساخته شده است. برج، حیاط خلوت، مسجد، آسیاب سنگی، حمام، ایوان، حجره، شترخوان، دکان‌های خرید و فروش و محل اقامت و البته آتشکده و کوره آجرپزی حتی قبرستان و آب‌انبار از این کاروانسرا مجموعه‌ای بی‌نظیر ساخته است که طرح طاق و طاقچه و قوس بناها نشان می‌دهد معمار کارکشته‌ای آن را طراحی کرده است.

کاروانسرای مهر | زیباترین کاروانسرای بین راهی ایران

در حاشیه روستای مهر در مسیر سبزوار به شاهرود کاروانسرایی وجود دارد که می‌گویند زیباترین کاروانسرای بین راهی ایران است. این یکی توسط قاجاری‌ها ساخته شده و ثبت ملی هم دارد. در گذشته این منطقه مسیر جاده پررونق ابریشم، یکی از مشهورترین جاده‌های تجاری ایران بوده اما اکنون منتظر است تا مسافران به دیدارش بشتابند و او را از تنهایی درآورند. ۲۸ اتاق و دالان‌های هشتی و زیبا به همراه حیاط مرکزی و شاه نشین و اسطبل و چهار ایوان دارد. این کاروانسرا به صورت هشت ضلعی است و دو اتاق مستطیل شکل به‌طور قرینه در دو طرف آن قرار دارد. روبه  روی دروازه ورودی، شاه نشین کاروانسراست که از یک ایوان و یک حیاط هشت ضلعی با اتاق های متعدد مربع و مستطیل شکل ساخته شده است.

کاروانسرای خانات

 سنت وسط مدرنیته

کاروانسراهای خانات تهران هم پدیده عجیبی است. بنایی وسط ساختمان‌های مرتفع شهر، در شمال میدان شوش که توسط بناهای مدرن شهری احاطه شده اما توانسته اصالت خود را حفظ کند و برای گردشگران و مسافران جذاب و دیدنی باشد. این کاروانسرا در اواخر دوره ناصرالدین شاه ساخته شد، با آجرکاری و گره‌سازی‌های زیبا در معماری‌اش و ۵۴ حجره و دو ایوان با مصالحی مثل آجر و ملات گچ و آهک و سنگ و چوب و سفال. در سال ۱۳۵۷ این کاروانسرای تاریخی آتش گرفت و بخشی از آن تخریب شد اما سال ۱۳۸۸ مرمت و برای جشن نوروز آماده و دوباره افتتاح شد و کسبه و تجار منطقه به حجره‌هایشان برگشتند، چرا که این کاروانسرا هنوز هم محل کسب و کار بازاری‌های تهران است. اگر به تهران رفتید و گذرتان به شوش افتاد حتما به این منطقه پارادوکسیکال تلفیق سنت و مدرنیته سر بزنید و از دیدنش لذت ببرید. کاروانسرای خانات توسط موسی خان امین‌الملک در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی به آقای سید علی اردهالی واگذار شد و سپس در اختیار سید جعفر اردهالی و در نهایت محمد اردهالی قرار گرفت.

کاروانسرای عباسی  

 باشکوه‌ترین کاروانسرا 

سال‌هاست این کاروانسرا تبدیل به هتلی گران قیمت شده که گردشگران خارجی برای یک شب خوابیدن در آن از ماه‌ها قبل برنامه می‌ریزند و به اصفهان می‌آیند. البته شکوه این کاروانسرا در همان ابتدا که شاه سلطان حسین آن را ساخت و به مادرش پیشکش کرد، نمایان بود اما خودش هم فکر نمی‌کرد روزی جز تعداد اندکی از ایرانی‌های متمول و گردشگران ذوق‌زده فرد دیگری نتواند در این کاروانسرا شب را به صبح برساند.

این کاروانسرا بر اثر یورش افغان‌ها خسارات بسیاری دید و تا مدت‌ها متروکه ماند اما سال ۱۳۴۵ بازسازی این کاروانسرای سابق و هتل فعلی تمام شد و با منوهای گران‌قیمت اش آغاز به کار کرد.

کاروانسرای سعدالسلطنه

بزرگ ترین کاروانسرای سرپوشیده جهان

اگر به قزوین سفر کنید بعید است با این کاروانسرای بازسازی شده و تغییر کاربری داده مواجه نشده باشید. محلی به غایت زیبا و دلنشین که دوست دارید در همه روزهای سفرتان سری به آن‌جا بزنید و در راهروها، دالان‌ها و هشتی‌های بی‌شمار و زیر طاق‌های خوش‌رنگ و روی سنگ‌فرش زیبایش قدم بزنید و از پیچ و خم‌های شگفت‌انگیز و آرام‌بخش آن عبور کنید.

می‌گویند سعدالسلطنه، فرماندار خوش‌قریحه قزوین در زمان ناصرالدین‌شاه دستور ساخت این بنا را به دو تن از بهترین معماران اصفهانی و دو معمار ماهر قزوینی سپرد. در مساحت ۲۷۰۰ هکتار با ۴۰۰ حجره و هفت حیاط که چندین حمام ، سرا ، تیمچه ، راسته ، چهار سوق ، مسجد و چایخانه داشت، مجموعه‌ای کامل برای تجار و مسافران بود.

این بنا در سال‌های اخیر به طور کامل بازسازی و به زیباترین صورت آراسته شده و در اختیار هنرمندان قزوینی قرار گرفته تا آثار هنری خود را در آن در معرض دید و فروش مسافران قرار دهند.

الهام یوسفی