شرایط فیزیکی و روانی برخی مشاغل باعث ورود فشار بیشتری به کارگران شاغل در آن حوزه میشود. این دسته از مشاغل تحت عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور مورد حمایت هستند و کسانی که به این شغل‌ها مشغولند، از حقوق بیشتری نسبت به کارگران عادی برخوردارند. به موجب تبصره ٢ ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی، کارهای سخت و زیان‌آور، کارهایی هستند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد شود. این شرایط سخت و دشوار منجر به بیماری‌های شغلی و عوارض ناشی از آن میشود. کارگرانی که در این شغل‌ها مشغولند، در معرض آسیب‌های جسمی و روانی هستند، برای همین قوانین برای آنها تسهیلاتی فراهم کرده‌اند که به‌عنوان مثال زودتر بازنشسته شوند و از مزایای بازنشستگی استفاده کنند.
مشاغل سخت کدامند؟
کارهای زیر ازجمله مصادیق کارهای سخت و زیان‌آور است: کارهایی که شاغلان آن عهده‌دار تهیه مواد منفجره، خنثی کردن بمب، تهیه مواد سریع‌الاشتعال و اطفای حریق هستند. کار در معادن زیرزمین یا روی زمین و اشتغال در تونل‌ها و راهروهای سرپوشیده نیز از مصادیق دیگر کارهای سخت و زیان‌آور است. تخلیه مواد مذاب یا کار در مجاورت کوره‌های ذوب به گونه‌ای که شاغل در معرض مستقیم حرارت و بخار زیان‌آور متصاعد از کوره‌ها باشد، کار با مواد شیمیایی زیان‌آور از طریق خرد کردن، آسیاب کردن، جدا کردن، جابه‌جا کردن، پر کردن، خالی کردن، مخلوط کردن، پاشیدن و در معرض حالات مختلف آن قرار گرفتن را نیز باید به لیست کارهای سخت و زیان‌آور اضافه کرد. کار در محیط‌هایی که سروصدا بیش از حد آستانه مجاز بوده و زمینه بیماری‌های گوشی یا کری روانی را فراهم می‌کند، کار در محیط آلوده به عوامل بیولوژیکی زیان‌آور از قبیل کار در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها، کار در فضای باز در ارتفاع بیش از پنج متر روی دکل‌ها، اتاقک‌های متحرک، داربست‌ها و اسکلت‌ها، کار در تونل انجماد، کار روی خطوط و تأسیسات برق‌دار ٦٣کیلوولت و بالاتر، کار در محیط‌های با فشار محیطی بیش از حد مجاز از قبیل غواصی و کار روی وسایل ایمنی و حفاظتی خسته‌کننده که در شرایط محیطی نامساعد است و در طول مدت کار شاغل را در وضع نامطلوب جسمی تحت فشار قرار دهد، کار در شرایط و محیط‌های متعفن نظیر کار در گنداب رودها، کشتارگاه‌ها، حمل پوست خام حیوانات و دباغی، رانندگی ماشین‌آلات سنگین راه‌سازی از قبیل بولدوزر، غلتک‌های ویبرده و... مصادیق دیگر کار سخت و طاقت‌فرساست که در قانون آمده است. البته سایر مشاغل هم می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط، درخواست خود را برای استفاده از مزایای آن مشاغل ارایه دهند.
مرجع تعیین مشاغل سخت
تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل برحسب درخواست کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تأمین‌اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با تایید توسط کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی انجام می‌گیرد. برای تعیین و شناسایی سخت و زیان‌آور بودن مشاغل، کمیته‌ای پنج نفره در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تشکیل میشود که این کمیته مرکب از معاون روابط کار سازمان کار و امور اجتماعی استان، معاون امور بیمه‌ای اداره کل تأمین‌اجتماعی استان، کارشناس مسئول بهداشت حرفه‌ای معاونت بهداشتی و نماینده کارگران و کارفرمایان است و بر این اساس، بیمه‌شدگان تأمین‌اجتماعی و همه متقاضیانی که حرفه خود را جزو مشاغل سخت و زیان‌آور به شمار می‌آورند، می‌توانند فرم درخواست خود را برای استفاده از مزایای این قانون ارایه بدهند تا در کمیته موردنظر مورد بررسی قرار بگیرد.
حمایت‌های قانونی از کارگران
کارفرمایان همه کارگاه‌های مشمول قانون تأمین‌اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها حسب تشخیص مراجع ذیصلاح سخت و زیان‌آور اعلام شده یا خواهند شد، مکلف شده‌اند ظرف مدت دو‌سال از تاریخ تصویب این قانون نسبت به ایمن‌سازی عوامل و شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص شده در قانون کار و آیین‌نامه‌های مربوط و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام کنند. افرادی که حداقل ۲۰سال متوالی و ۲۵سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور مخل سلامتی اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مدت مذکور را به سازمان پرداخته باشند، می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی کنند. هر‌سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور ۱/۵سال محاسبه میشود. متقاضیان استفاده از تسهیلات قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور در صورتی‌که در تمام سال‌های خدمت در مجموع به اندازه یک‌سال غیبت داشته باشند، شرایط بازنشستگی‌شان از حالت توالی خارج نمی‌شود و همچنان می‌توانند با ٢٠سال متوالی کار در مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شوند.
به استناد ماده ٦٥ قانون کار، مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال دارند، پنج هفته است. استفاده از این مرخصی، حتی‌الامکان در دو نوبت و در پایان هر ٦ماه کار صورت می‌گیرد. ذکر این نکته ضروری است که برخی ایام چنانچه در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور واقع شوند، به‌عنوان سابقه اشتغال فرد در کارهای سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند که ازجمله آنها می‌توان به تعطیلات هفتگی، تعطیلات رسمی، ایام استفاده از مرخصی استحقاقی، ایام استفاده از مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان و ایام استفاده از مرخصی استعلاجی و استراحت پزشکی اشاره کرد. همچنین انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش ازحد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است. ضمن این‌که در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تأمین‌اجتماعی، نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود، کارفرما باید تا پایان دوره بارداری وی، بدون کسر حق‌السعی، کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او ارجاع دهد.
وظایف کارفرما در مشاغل سخت و زیان‌آور
کارفرمایان کارهای سخت و زیان‌آور که تمامی یا بعضی از کارهای آنها سخت و زیان‌آور است، مکلفند گواهی لازم را از وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر رعایت ایمنی بهداشت و استاندارد بودن آنها طبق قانون کار اخذ کنند. اجازه فعالیت این قبیل کارگاه‌ها مشروط به ارایه گواهی مزبور است. علاوه بر این، کارفرمایان مکلفند شاغلان در کارهای سخت و زیان‌آور را حداقل سالی یک‌بار برای آگاهی از روند سلامتی و تشخیص بهنگام بیماری و پیشگیری از فرسایش جسمی و روحی آنان، از سوی مراکز بهداشتی و درمانی مورد معاینه قرار دهند و نتیجه را در پرونده‌های مربوط ضبط و یک نسخه از آن را به سازمان تأمین‌اجتماعی ارایه کنند. تغییر شغل بیمه‌شده که در معرض فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور باشد، براساس مقررات پیش‌بینی‌شده در قانون کار صورت می‌گیرد. افراد شاغل در این کارگاه‌ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع را داشته باشند.
به همین دلیل، کارفرمایان مکلفند قبل از به کار گماردن آنها، ترتیب معاینه پزشکی آنها را بدهند. در صورتی که پس از استخدام مشمولان قانونی، معلوم شود که نامبردگان در حین استخدام قابلیت و استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه پزشکی آنها تعلل کرده است و در نتیجه بیمه‌شده دچار حادثه شود یا بیماری‌اش شدت یابد، سازمان تأمین خدمات درمانی و سازمان مقررات این قانون را درباره بیمه‌شده اجرا و هزینه‌های مربوط را از کارفرما طبق ماده٥٠ این قانون مطالبه و وصول خواهند کرد. در صورت تشخیص کمیته استانی مبنی بر قرار گرفتن کاری در زمره یکی از گروه‌های مشاغل سخت و زیان‌آور، کارفرما موظف است به حذف یا کاهش عوامل سختی و زیان‌آوری کار تا حد مجاز و تأمین استانداردهای لازم مورد تأیید مراجع ذیربط در مهلت مقرر اقدام کند. در غیر این صورت، هرگونه عارضه، حادثه و غرامت‌های ناشی از بیماری، ازکارافتادگی و غیره به عهده کارفرما خواهد بود.
مهرنوش گرکانی
- 12
- 4
