زندگبنامه ابوذر غفاری از اولین مسلمانان

ابوذر غفاری

چکیده ای از زندگینامه ابوذر غفاری:

نام کامل: ابوذر غِفاری یا جُنْدَب بْن جَنادَه غفاری

تاریخ تولد: ۳۳ سال پیش از حجرت

محل تولد: حجاز

شناخته شده برای: صحابه پیامبر

دین: اسلام

درگذشت: ۳۲ قمری، ربذه

محل دفن: ربذه، حجاز، عربستان سعودی امروز

بیوگرافی ابوذر غفاری

زندگینامه ابوذر غفاری:

ابوذر غفاری ۲۰ سال پیش از ظهور اسلام در حجاز به دنیا آمد. جناده پدرش بود که از فرزندان غفار و مادرش رملة بنت الوقیعه طایفه بنی‌غفار بن ملیل بودند. به پدر ایشان  یزید، عشرقه، عبدالله و سکن گفته می شد. 

رجال نویسان و صحابه نگاران ابوذر به عنوان مردی بلندقامت، گندمگون و لاغر اندام معرفی می کنند که دارای مو و ریش های سفید شده است، همچنین اندامی درشت و قوی دارد. 

پیامبر اکرم درباره ابوذر غفاری می فرمایند: 

خداوند مرا به دوست داشتن ۴ تن دستور داد و مرا خبر داد که خودش آنها را دوست دارد: علی، مقداد، ابوذر، سلمان.

اسماء و القاب ابوذر غفاری:

درخصوص نام اصلی ایشان اختلاف نظراتی وجود دارد اما در کتب تاریخی به نام های مختلفی مانند «بدر بن‌ جندب»، «بریر بن‌ عبدالله»، «بریر بن جناده»، «بریره بن‌ عشرقه»، «جندب بن‌ عبدالله»، «جندب بن‌ سکن» و «یزید بن‌ جناده» شناخته می شود اما در الاستیعاب نام جندب بن جناده به عنوان نام رایج تر و صحیح تری می شناسند. 

خانواده ابوذر غفاری:

ابوذر فرزندی به نام ذر داشته به همین دلیل کنیه وی را ابوذر می دانند و بیشتر با همین کنیه هم شناخته می شود. کلینی در روایتی عنوان دارد که در باب وفات ذر آمده است و همسرش را نیز ام ذر می دانند. از طرفی ابوذر برادی به نام انیس نیز داشته که شیخ طوسی وی را نیز یکی از اصحاب پیامبر اکرم معرفی می کنند. 

زندگینامه ابوذر غفاری

مسلمان‌شدن ابوذر غفاری:

ابوذر به عنوان یکی از پیشگامان اسلام شناخته می شود که برخی عنوان می کنند وی حتی قبل از اسلام هم یکتاپرست بوده و سه سال پیش از بعثت پیامبر هم خدا را مورد پرستش قرار می داده است. 

ابن حبیب بغدادی وی را از جمله افرادی می داند که شراب و ازلام را در عصر جاهلیت حرام می دانسته است. او بعد از ظهور اسلام از جمله اولین افرادی بود که به رسول خدا ایمان آورد. براسا روایتی ابوذر عنوان می کند چهارمین نفری است که نزد پیامبر می رود و می گوید:

سلام بر تو‌ ای رسول خدا! شهادت می‌دهم که خدایی جز الله نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده او و فرستاده اوست.

بعد از آن هم خوشحالی را در چهره رسول خدا مشاهده می کند. 

ابن عباس درباره ابوذر اینگونه نقل می کند: زمانی که ابوذر از رسیدن پیامبر به بعثت و حضور ایشان در مکه آگاه شد این گونه به برادر خود انیس می فرمایند: به آن سرزمین برو و مرا از علم این مرد که گمان می‌کند او را از آسمان، اخباری می‌رسد، آگاه‌ ساز و سخنانش را گوش کن و نزد من برگرد. برادر ایشان به مکه رسید، و بعد از شنیدن سخنان پیامبر(ص) نزد ابوذر بازگشت. 

بعد از آن ابوذر به مکه رفت و به جستوجوی پیامبر مشغول شد. ابوذر گفت: چون صبح فرا رسید به همراه امام علی(ع) راهی خانه پیامبر(ص) شدیم.

در منابع شیعی ماجرای اسلام آوردن ابوذر به گونه ای دیگر روایت می شود، کلینی در روایتی از امام صادق(ع)، اسلام آوردن ابوذر را در ضمن ماجرای شگفتی نقل می‌کند.

فضائل و مناقب ابوذر غفاری:

پیامبر خطاب به ایشان می فرمانید: مرحبا ای ابوذر تو از ما اهل بیت هستی.

در موردی دیگر درباره ایشان می فرمایند: آسمان بر کسی سایه نیفکنده و زمین، احدی را نپرورانده که راستگوتر از ابوذر باشد.

در روایتی دیگر رسول خدا خطاب به ابوذر می فرمایند: تو مردى از اهل بهشت هستى و چگونه این طور نباشد و حال آن که بعد از من تو را به جرم محبتت به اهل بیت من از حرم من طرد مى‌کنند و از آن پس تنها زندگى کرده و غریب و تنها خواهى مرد و جماعتى به واسطه تو سعادتمند خواهند شد، آنان کسانى هستند که در تجهیز و تدفین تو سعى خواهند نمود، ایشان رفیقان من در بهشت جاوید خواهند بود، همان بهشتى که حقّ تعالى وعده‌اش را به متّقین داده است.

این یادداشت درباره ابوذر با عبارات مختلفی نقل می شود به عنوان مثال پیامبر اکرم در نقلی از ابوذر می فرمایند:

خدواند اورا رحمت کند که تنها زندگی می کند وتنها می میرد وتنها برانگیخته خواهد شد.

رسول خدا درخصوص زهد و پارسایی ابوذر ایشان را مانند عیسی بن مریم توصیف می کنند. 

توصیفات ابوذر غفاری

از امام علی درباره ابوذر سوال شده است و ایشان می فرمایند: او دارای علمی است که مردم از آن عاجزند و بر آن تکیه زده در حالی که از آن چیزی کم نمی‌شود. امیر مؤمنان(ع)، ابوذر را از افرادی می‌داند که بهشت مشتاق آنان است.

امام باقر در خصوص ابوذر اینگونه می فرمایند: 

بعد از رسول خدا همه مردم از خدا دست کشیده و مرتد شدند و از دست علی دست کشیدند به غیر سه نفر که شامل سلمان، ابوذر و مقداد. برای عمار هم تردیدی عارض شد اما برگشت. 

امام صادق درخصوص عبادت های ابوذر می فرمایند: بیشترین عبادت های ابوذر تفکر بود. ایشان از ترس خدا به قدری گریه کرد که چشمانش مجروح شد. 

در روایتی دیگر از این امام معصوم عنوان می شود: سه چیز که مردم با آن دشمن هستند را دوست دارم مرگ، فقر، بلا. امام(ع) سپس در ادامه می گوید: خواسته ابوذر این است که مرگ در اطاعت خدا بهتر از زندگی در معصیت خداوند و بلا در طاعت خدا محبوب تر از صحت در نافرمانی خداوند می باشد. فقر در طاعت خدا بهتر از بی نیازی در معصیت خداوند می باشد. 

در منابع شیعی عنوان شده است که ابوذر غفاری یکی از ارکان چهارگانه اسلام است که در میان سلمان، مقداد و عمار نام او آورده می شوند. 

شیخ مفید حدیثی را از امام کاظم می آورد که می گوید: در روز قیامت منادی ندا خواهد داد که حواریان کجا هستند، رسول خدا که پیمان‌شکنی نکردند؟ پس سلمان، مقداد و ابوذر از جا برمی‌خیزند. 

در دوکتاب «اخبار أبی ذرّ» به تالیف ابو منصور ظفر بن حمدون بادرائی و «أخبار أبی ذر الغِفاری و فضائله» از آثار شیخ صدوق که در باب احوالات و فضائل ابوذر نام برده شدند. 

سید علیخان مدنی درباره ابوذر می نویسد: او از عالمان بزرگ و زاهدان والامقام بوده است که در سال چهارصد دینار بخشش می کرد و چیزی را نمی اندوخت. 

ابوذر از نظر بحرالعلوم یکی از حواریون می باشد که سیره سید المرسلین را برای حرکت انتخاب و در ذکر مناقب اهل بیت معایب و رذایل دشمنان وی را سرسخت معرفی می کنند. 

ابونعیم اصفهانی نیز عنوان دارد: ابوذر به اسلام خدمت کرد و اصول را یاد گرفت غیر از آن را کنار گذاشت. او ربا خواری را تک کرد که پیش از نزول شریعت اسلام و احکام الهی بوده است. در راه حق، سرزنش ملامت‌گران بر وی پیروز نمی شد و قدرت حکّام وی را به سمت خواری نمی کشاند. 

کتاب هایی درباره ابوذر غفاری

تبعید ابوذر غفاری به شام:

براساس نقلی که از ابن ابی الحدید آمده دلیل تبعید ابوذر به شام به دنبال بخشش مبالغی به بیت المال به مروان بن حکم، زید بن ثابت توسط عثمان بوده که خشم ابوذر را به دنبال داشته به طوری که عنوان می شود وی در کوچه و خیابان فریاد می زد و اعتراض خود را در این خصوص علنا نشان می داد، تا زمانی که عثمان وی را از مدینه خارج و سپس به شام تبعید کرد.

او در شام نیز به کارهای معاویه اعتراض می کرد، زمانی که معاویه ۳۰۰ دینار برای وی فرستاد ابوذر به قاصد پول ها گفت: اگر این سهم من از بیت المال است که تاکنون به من داده نشده است، می پذیرم اما اگر پاداش است نیازی به آن نخواهم داشت و سپس آن پول را بازگرداند.

زمانی که معاویه کاخ سبز را در دمشق بنا کرد ابوذر گفت: ای معاویه اگر این کاخ را از پول خدا ساخته ای، خیانت است اما اگر با پول خودت بوده است اسراف کرده ای. 

به این صورت دائما در شام به معاویه می گفت: به خدا قسم کارهایی را کرده ای که من آنها را نمی شناسم. به خدا قسم این کارها در نه در قرآن آمده اند و نه در سنت پیامبر. من حقی را می بینم که خاموش شده است، باطلی را می بینم که زنده شده و راستگویی که تکذیب شده است. 

تا زمانی که معاویه سخنان ابوذر را شنید و دستور بازداشت وی را صادر کرد، سپس او را از دشمنان خدا و رسول خدا شمرد. ابوذر هم در پاسخ به این سخنان فرمود:

من نه دشمن خدا هستم و نه دشمن رسول خدا، این تو پدرت هستید که دشمنان خدایید. به ظاهر اسلام دارید اما در دل خود کفر پنهان داشته اید. به قطع رسول خدا تو را مورد لعن قرار داد و چندین مرتبه تو را نفرین کرد که سیر نشوی. 

معاویه در پاسخ گفت: من آن شخص نیستم.

ابوذر پاسخ داد: تو همان هستی که رسول خدا به من گفت، در حالی که از او می گذشتم خودم شنیدم که می گفت: خدایا او را لعن کند و سیرش نکند مگر با خاک.

در پایان این صحبت ها معاویه دستور دستگیری ابوذر را صادر کرد. 

از طرفی عنوان می شود ابوذر در شام مردم را به فضایل پیامبر و اهل بیت خود توصیه می کرد. معاویه مردم را از همنشینی با ابوذر برحذر می داشت و به عثمان نامه ای نوشت تا او را نیز از اعمال و سخنان ابوذر اگاه کند. معاویه پس از پاسخ عثمان، ابوذر را به مدینه روانه کرد. 

تبعید ابوذر غفاری به ربذه:

بعد از بازگشت ابوذر به مدینه با عثمان ملاقات داشت اما دینارهای اهدایی او را نپذیرفت و به انتقاد از حکومت پرداخت. عثمان این اعمال را نپذیرفت و دستور داد تا وی را به ربذه تبعید کنند. این موضوع در بسیاری از کتب تاریخی عنوان شده است. 

عثمان زمان تبعید ابوذر به ربذه دستور داد تا کسی وی را همراهی نکند یا با او سخن نگوید، دستور داد تا مروان بن حکم او را از مدینه بیرون کند. به این صورت بود که هیچ کس حق همراهی ایشان را نداشت، با وجود این ممنوعیت اما علی، عقیل، عمار یاسر و حسینین برای همراهی او حاضر شدند و ایشان را بدرقه کردند. تعاریفی که امام علی از ابوذر زمان تبعید دارد را می توان در نهج البلاغه مشاهده کرد. 

اثر دکتر شریعتی درباره ابوذر غفاری

وفات ابوذر غفاری:

زمانی که ابوذر در ربذه از دنیا رفت کاروانی از کوفه رسیدند که در میان آنها عبدالله بن مسعود نیز حضور داشت. ابن مسعود درحالی که گریه می کرد می فرمایند: «پیامبر‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) راست گفت که فرمود، ابوذر تنها می‌میرد و تنها برانگیخته می‌شود.»

این سخنان درست بودند زیرا رسول خدا درباره ابوذر عنوان کرده بود که :«ای ابوذر تو تنها زندگی می کنی، تنها به حیات درود می گویی و تنها نیز برانگیخته شده و تنها وارد بهشت می شوی، زمانی که می خواهی از این دنیا بروی گروهی از اهل عراق به یاریت می آیند و سعادت تغسیل و تجهیز و نماز و تدفینت نصیبشان می‌شود و عهده دار آن می‌گردند.»

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش