شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم میدانندشب یلدا
شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است. در این جشن، سپری شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم کرهٔ شمالی، که همزمان با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می شود. نام دیگر این شب «چِلّه» است، چون برگزاری این جشن، یک آیین ایرانی است. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (اولین روز زمستان) گفته می شود. خانواده های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همینطور انواع میوه ها و رایج تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می کنند. بعد از سرو تنقلات، شاهنامه خوانی، قصه گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همینطور فال گیری با دیوان حافظ رایج است.
تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران باستان
نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب بیادماندنی در کنار هم سپری می کنند، شب زیبایی که در شهرهای گوناگون ایران آداب و رسومی دارد.
تاریخچه و پیشینه شب یلدا به زمانهای بسیار قبل برمی گردد ولی معلوم نیست قدمت دقیق آن به چه زمانی تعلق دارد خیلی از باستان شناسان هفت هزار سال قبل را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده اند. ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ را به استناد گرفته اند به دلیل آنکه نقوش حیوانی ماه های ایرانی مانند عقرب و قوچ داخل این ظرف ها هک شده اند البته ناگفته نماند نقوش کشفیات باستان شناسی و کتیبه ها نادرند ولی باستان شناسان بر این باورند که تا ۷۰۰۰ سال قبل نیز می توان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد. با تمام این تفاسیر چیزی که بعنوان شب یلدا به رسمیت شناخته شده است به ۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد و تاریخ وارد شدن آن به تقویم رسمی ایرانیان باستان به زمان داریوش یکم مربوط می شود تقویمی که شامل گاهشماری مصری ها و بابلی ها است.
در شب یلدا، فاصله خورشید با مدار سماوی به طولانی‌ترین اندازه خود میرسدعلت نام گذاری شب چله (شب یلدا)
عدد ۴۰ از دیرباز جایگاه خاصی در فرهنگ ایران داشته است. ایرانیان باستان زمستان را به «چله بزرگ» و «چله کوچک» تقسیم کرده بودند که شامل دو بخش چهل روزه می شد. آخرین شب آذر را چله نامیده اند؛ چون از آغاز چله بزرگ و آمدن سرمای زمستان حکایت دارد. درست ۴۰ روز بعد جشن سده برپا می شود که به مناسبت پایان چله بزرگ و شروع چله کوچک است.
شب یلدا برای تازه عروس ها
تازه عروس ها شب یلدا را یکی از خاص ترین شب ها برای خود می دانند به دلیل آن که در این شب مراسم دلنشین و جذابی برای عروس خانم ها برپا می شود رسم جالبی که از گذشتگان بجامانده است. در این شب عزیز هدایایی زیبا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس ها تدارک دیده می شود و به نیت ضیافت و شب نشینی به خانه عروس میروند و خانواده عروس هم آماده میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد می شوند. آیین شب چله به همان شیوه قدیمی در شهرستان ها اجرا میشود و خانواده ها هدایای خرید شده را درون یک سینی بزرگ قرار می دهند و برخی جاها هم بعنوان خوانچه چله مشهور است که زن های خانواده داماد، آن سینی ها را روی سر خود گذاشته و راهی منزل عروس خانم ها می شوند.
شب یلدایی عروس در شهر های بزرگ متفاوت تر از شهرستان ها میباشد و به روال قدیم نیست ولی خانواده هایی هستند که این رسم زیبا را در شب یلدا بجا آورده و صندوقچه های کوچک و بزرگ و همینطور سبدهای چوبی را با تزئینات مدرن گل آرایی کرده و به خانه عروس خود می برند. بدین ترتیب میتوان گفت رسم و رسوم شب یلدای عروس ریشه مشترکی در بین ایرانیان دارد و معمولاً کلیات یکسانی داشته اما نسبت به فرهنگ هر منطقه در خرید هدایا اختلاف سلیقه وجود داشته و این هدایا گاهی کم و زیاد می شود.
عادات و آیین مرسوم ایرانیان در شب یلدا
بر اساس سنت های دیرینه شب یلدا در آیین کهن در نخستین روز دی ماه شاهان ایرانی تاج و تخت شاهی را زمین گذاشته و با لباسی سپید به طرف صحرایی می رفته و بر روی فرش سفید می نشستند و نگهبانان و دربانان کاخ شاهی و همه خدمت کاران و برده ها در سطح شهر آزاد شده و مانند دیگران زندگی می کردند و همگی چه رئیس و چه پادشاه و چه مردم عادی بطور یکسان و در یک جایگاه بودند. البته ناگفته نماند صحت و سقم این گفته ثابت نشده که احتمالا تنها افسانه ای بیش نباشد.
شب یلدا برای بسیاری از شاعران به‌منزله تاریکی و دشواری فراق استجشن یلدا امروزه توسط ایرانیان با شب نشینی اقوام و خانواده در کنار یکدیگر برگزار می شود بدین طریق که اعضای خانواده در شب یلدا گردهم آمده و افراد مسن خانواده شروع به تعریف کردن قصه های کهن می کنند که خوردن هندوانه، آجیل و انار و شیرینی و میوه های گوناگون از جنبه های نمادین این شب عزیز میباشد اکثر این میوه ها دانه های زیادی دارند و به نوعی جادوی سرایتی به شمار میروند که انسانها با توسل به برکت پردانه بودن آنها نیروی باروری را در خود نیز افزایش میدهند و هندوانه و انار را بخاطر سرخی رنگ شان نماینده ای از خورشید در شب تصور می کنند.
اعمال شب یلدا
- تفعل به حافظ در شب یلدا:
دیوان حافظ جایگاه خاصی در سفره شب یلدا دارد و مهمانان در دورهمی های خود فاتحه ای نثار روح حافظ می کنند و تفالی به دیوان او می زنند تا احوال آینده خود را از این طریق جویا شوند. رسم دیگری در گذشته رایج بود که افراد با انتخاب یک گردو و شکستن آن، از روی پوک بودن یا نبودن گردو، فال می گرفتند.
بلندی شب یلدا به موقعیت جغرافیایی بستگی دارد- آتش روشن کردن در شب یلدا:
از آنجایی که آتش روشن کردن در دیدگاه گذشتگان نماد روشنی و خورشید بود و همینطور بعضی ها آنرا برای رفع تاریکی و نحسی اهریمن میشناختند از این جهت برای فراری دادن ظلمات و قوای اهریمن در شب یلدا آتش روشن می کردند تا محفلی گرم در کنار یکدیگر ایجاد کنند.
- شعرخوانی و داستان خوانی در شب یلدا:
در گذشته بزرگترها برای مهمانان، ضمن قصه گویی و بیان داستان های شاهنامه و پندآموز، اشعاری را نیز در شب یلدا می خواندند.
- شاهنامه خوانی در شب یلدا:
جزء جدایی ناپذیر دیگر شب یلدا، شاه نامه خوانی است. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده است. جذابیت شاهنامه خوانی به شیوه نقالی چند برابر می شود.
- خوردن آجیل شب یلدا:
پرطرفدارترین و خوشمزه ترین قسمت شب یلدا به خوردن آجیل این شب اختصاص دارد که اکثراً ترکیبی از انواع خشکبار و آجیل است که خواص زیادی دارند.
- سفره شب یلدا:
سفره معروف شب یلدا جذابیت و زیبایی این شب را دو چندان کرده است. سفره ای رنگارنگ که با میوه های متنوع که پای ثابت یلدا هستند مزیّن شده و سرخی و طراوت از آن می بارد. سفره شب یلدا پر از نماد و شگون است، از انار آن که نماد باروری، برکت و شادی است گرفته تا هندوانه که نماد خورشید، گرمای تابستان و برکت است و آجیل و تنقلاتی مانند گردو، پسته، فندق، بادام، توت خشک و غیره همگی خاص سفره این شب هستند. میوه های پاییزی، برگ خشک میوه ها و شیرینی جات گوناگون نیز معمولاً در گوشه و کنار سفره شب چله به چشم می خورند.
جشن شب یلدا امروزه توسط ایرانیان با شب نشینی اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شودگردآوری: بخش تونل زمان سرپوش
- 10
- 6
