پژو و رنو به ایران بازمی گردند؟

شرایط کنونی دو خودروساز فرانسوی به ویژه رنو، فرصت مناسبی را برای صنعت خودرو کشورمان فراهم آورده است، به طوریکه دو اصلاح سیاستی در این حوزه میتواند به بهره برداری از این فرصت هم به نفع خودروسازان و هم به نفع مصرف کنندگان منجر شود. در حال حاضر دیوار تعرفه از یک سو و قیمت گذاری دستوری از سوی دیگر نه تنها مسیر ورود خودروسازان خارجی را به صنعت خودرو مسدود نموده که حتی عرصه را برای خودروسازان داخلی نیز فوق العاده سخت و به لحاظ تولید، غیرقابل تداوم کرده است.

وزیر صنعت، معدن و تجارت طی چند ماه گذشته همواره بر رفع انحصار از بازار خودرو تأکید نموده و این در شرایطی است که قطعاً گزینه برتر و استاندارد برای انحصارشکنی، حضور خودروسازان خارجی در کشور است. هرچند هنوز کشور به ویژه در حوزه خودروسازی ابرهای سیاه تحریم را بالای سر خود دارد، با این حال با توجه به پالس های مثبت درباره آینده توافق هسته ای و برجام، به نظر میرسد بهتر است از همین حالا زمینه را برای حضور مؤثر و انحصارشکن خودروسازان خارجی فراهم کرد. ایران و غرب این روزها با کاستن از تنش ها، در مسیر احیای برجام قرار گرفته اند و با جان گرفتن این سند بین المللی، به احتمال فراوان تحریم ها لغو و خودروسازان خارجی مانند دوران پسابرجام فرصت حضور در صنعت و بازار خودروی کشور را خواهند داشت. با برداشتن سد تحریم، زمینه حضور دوباره خودروسازان خارجی در کشور فراهم می آید و این بهترین فرصت برای وزارت صمت است تا پروژه خود مبنی بر شکستن انحصار در بازار خودرو را پیش ببرد. حال اما این پرسش پیش می آید که گزینه های محتمل خارجی برای آمدن به ایران کدام خودروسازان دنیا هستند؟ آیا باز هم پژو و رنو بعنوان خودروسازان اصلی راهی ایران خواهند شد؟ آیا این شرکت ها میتوانند به پروژه انحصارشکنی صمت کمک کنند؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه؟

پاسخ دقیق به برخی از این پرسش ها هرچند نیازمند گذشت زمان است، ولی با توجه به اتفاقات گذشته و اخیر، میتوان حدس هایی در مورد آنها زد و زمینه را برای جذب بهترین گزینه موجود بعنوان شریک خارجی خودروسازی کشور( در مسیر شکست انحصار) فراهم آورد. نکته کلیدی درباره حضور خارجی ها در خودروسازی ایران بعد از لغو تحریم، نحوه فعالیت آنها است. بنظر میرسد اگر قرار بر فعالیت این شرکت ها در قالب همکاری با ایران خودرو و سایپا باشد، چندان امیدی به شکست انحصار نیست و تجربه این را ثابت کرده است. این در حالیست که اگر فضا برای فعالیت مستقل خودروسازان خارجی در کشور فراهم شود ، با ایجاد رقابتی سالم میتوان به تعدیل و حتی شکست انحصار در بازار خودروی ایران دل بست. تحقق این هدف البته در گرو تدوین یک برنامه جامع و کامل برای پذیرایی از خودروسازان خارجی است، به طوریکه اولا فضای مساعد و مناسبی برای حضورشان فراهم شود و ثانیا امکان فعالیت مستقل برای آنها وجود داشته باشد.

پژو پشت چراغ قرمز

تا چند ماه پیش شاید می شد هم چنان روی پژو بعنوان شریک شماره یک خودروسازی کشور بعد از لغو تحریم ها حساب کرد، ولی حالا احتمال رخ دادن این اتفاق بسیار پایین است. در دوران پسابرجام، پژو اولین شرکتی بود که برای بازگشت به خودروسازی ایران اعلام آمادگی کرد و اتفاقا بعد از مذاکراتی سنگین با ایران خودرو ، قرارداد جدیدی را با این شرکت امضا کرد. با توجه به سابقه طولانی همکاری پژو با خودروسازی ایران، پیش بینی می شد بعد از لغو تحریم ها، این شرکت فرانسوی باز هم برای حضور در« جاده مخصوص» پیشقدم شود، اما دست سرنوشت، تقدیر دیگری را برای این خودروساز فرانسوی نوشت. شرایط به شکلی است که پژو دوست فرانسوی بی وفای خودروسازی ایران گویا دیگر راهی برای بازگشت به« جاده مخصوص» ندارد، حداقل تا اطلاع ثانوی. پژو اواخر دهه ۶۰ همکاری با خودروسازی ایران را شروع کرد و در این مدت دو بار به علت تحریم از ایران رفت. ابتدا اوایل دهه ۹۰ و به علت فروش بخشی از سهامش به جنرال موتورز آمریکا و دیگری نیز سال ۹۷ و در پی اعمال تحریم علیه خودروسازی کشور.

هرچند انتظار می رفت با لغو تحریم ها در آینده، پژو به ایران برگردد و مشارکتی جدید را با ایران خودرو از سر بگیرد، اما با توجه به ادغام این شرکت با فیات- کرایسلر( خودروساز ایتالیایی- آمریکایی) امکان حضور دوباره این خودروساز در« جاده مخصوص» بسیار اندک شده است. عدم بازگشت پژو( و سیتروئن) به ایران اما در درجه اول، خودروسازی کشور را از وجود شریکی اروپایی محروم نگه خواهد داشت. ایران خودرو حالا باید به فکر همکار خارجی جدیدی پس از لغو تحریم ها باشد تا بتواند جای خالی پژو را پر کند. پژو هرچند بی وفایی اش ثابت شده و حتی نسبت به مدل همکاری این شرکت با خودروسازی کشور نیز انتقادات زیادی وجود داشته است، با این حال نقشی اساس در شکل گیری زیرساخت های صنعت خودرو داشته است. علاوه بر اینکه پایه بیشتر محصولات ایران خودرو ، پژویی به حساب می آید ، بخشی عظیم از قطعه سازی کشور نیز با پژو آمیخته شده است.

با وجود تحریم و رفتن پژو، ایران خودرو و قطعه سازان همواره امید به بازگشت این شرکت داشته اند تا مجبور به تغییر بنیادین زیرساخت هایشان نشوند. با این حال با توجه به شراکت با شرکتی که یک سر آن آمریکایی است، بعید به نظر میرسد پژویی ها فعلاً راهی برای بازگشت به ایران داشته باشند. نکته دیگر اینجاست که حتی اگر پژو معبری برای ورود دوباره به خودروسازی ایران باز کند، شاید استقبالی از آن نشود. زوج آمریکایی از یکسو و تکرار بی وفایی ، راه را برای بازگشت پژو به ایران بند آورده و بعید به نظر میرسد ایرانی ها با این مسائل کنار بیایند. در کنار اینها البته شاید خود پژو نیز با توجه به اینکه احتمالا مجوز حضور در بازار آمریکا را در آینده نزدیک به دست خواهد آورد، دیگر چندان میلی به بازگشت به ایران نداشته باشد. اما ازآنجاکه پژو و سیتروئن در قالب یک ائتلاف فعالیت می کنند و هر دو با فیات- کرایسلر ادغام شده اند، سیتروئن نیز راهی برای بازگشت به ایران ندارد. این شرکت البته هیچ گاه به گستردگی پژو در ایران فعالیت نداشت، ولی در دوران پسابرجام با سایپا وارد همکاری مشترک شد و حتی گفته می شود نصف سهام سایت کاشان سایپا را نیز خریده است. هرچه هست، با توجه به عدم بازگشت این خودروساز فرانسوی( پژوسیتروئن)، علاوه بر ایران خودرو ، سایپا نیز از ناحیه مشارکت های خارجی با خلأ مواجه خواهد شد.

گزینه برتر برای انحصارشکنی

عدم بازگشت پژو به ایران ولی میتواند تبعات مثبتی نیز به دنبال داشته باشد، از جمله باز شدن فضا برای حضور دیگر خودروسازان دنیا در« جاده مخصوص». پژو در این سال ها شریک اصلی خودروسازی ایران بوده و دیگر شرکت های خارجی از جمله هموطنش رنو، توان رقابت با آن را نداشته اند. پژو همچنین همواره گزینه نخست خودروسازی کشور برای شراکت در دوران غیر تحریمی بوده و در دوران پسابرجام نیز اولین شرکتی لقب گرفت که با صنعت خودرو وارد مذاکره شد و قرارداد همکاری مشترک بست. حالا اما این فرصت موجود است که در غیاب پژو، خودروسازی ایران به سراغ گزینه جدیدی برای همکاری عمیق برود یا امثال رنو را در جای پژو بنشاند. این را هم نباید فراموش کرد که پژو معمولاً میلی به فعالیت عمیق در ایران نداشته و بیشتر به دنبال فروش محصول از مسیر مونتاژ بوده است، بنابراین حتی اگر بازگردد نیز بعید است گزینه مناسبی برای انحصارشکنی باشد.

هرچند با لغو تحریم ها، بسیاری از خودروسازان دنیا میتوانند راهی صنعت و بازار خودروی ایران شوند، ولی بنظر میرسد بیش از همه، فرصت برای رنو مهیا است تا از خلأ هموطن خود در ایران استفاده و در مسیر تبدیل به شریک نخست خودروسازی ایران قرار گیرد. بازگشت رنو به ایران، برای اجرای پروژه انحصارشکنی وزارت صمت نیز گزینه مناسبی است؛ زیرا این خودروساز فرانسوی در دوران پسابرجام به دنبال فعالیت مستقل در کشور بود و این همان رمز عبور از انحصار است. اگر به رنو و امثال رنو اجازه داده شود به صورت مستقل در خودروسازی ایران فعالیت کنند، ایران خودرو و سایپا برای از دست ندادن بازار چاره ای جز بهبود اوضاع کمی و کیفی خود ندارند و اینجاست که جرقه های اولیه رقابت و خروج از انحصار زده خواهد شد. فضایی را تصور کنید که در کنار ایران خودرو و سایپا( وقتی دیگر دولتی نیستند)، رنو، فولکس واگن، نیسان و... دیگر خودروسازان جهانی نیز به صورت مستقل فعالیت می کنند؛ در این شرایط آیا دیگر خبری از انحصار به شکل سفت و سخت فعلی خواهد بود؟ قطعاً نه.

در بین خودروسازان خارجی ولی رنو سابقه سال ها حضور در ایران را دارد و همواره نیز به دنبال خروج از سایه پژو در بازار کشور بوده، از همین رو بعید است این فرصت طلایی را به راحتی از دست بدهد. این فرصت اما برای خودروسازی ایران نیز میتواند طلایی باشد، مشروط بر آنکه به رنو اجازه فعالیت مستقل داده شود. رنویی ها در دوران پسابرجام تصمیم داشتند به صورت مستقل و متفاوت از گذشته که تنها در قالب مشارکت با ایران خودرو و سایپا فعالیت می کردند، در ایران حضور یابند و حتی کار تا عقد قراردادهای مربوطه نیز پیش رفت. با این حال عدم حمایت جدی دولت به خصوص وزارت صمت و همچنین سنگ اندازی خودروسازان داخلی، اجازه ایجاد یک خودروساز خارجی مستقل را در کشور نداد. یک نمونه از سنگ اندازی ها این بود که سایپایی ها کارخانه بن رو را به رنو ندادند و این شرکت نتوانست قبل از شروع تحریم خودروسازی کشور، کار خود را در ایران شروع کند. بن رو طبق قرارداد سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران ( ایدرو) و رنو، قرار بود بعنوان آورده طرف ایرانی لحاظ شود، ولی سایپایی ها زیر بار نرفتند و وزارت صمت نیز نتوانست یا نخواست در این ماجرا کمکی به رنو بکند.

در نهایت اجرای قرارداد رنو آن قدر به تأخیر افتاد که تحریم ها از راه رسیدند و خودروساز فرانسوی مجبور شد چمدان هایش را ببندد و برود. با توجه به این تجربه به نظر میرسد دولت و وزارت صمت بهتر است از همین حالا موضع خود را در قبال شرکای خارجی خودروسازی کشور بعد از لغو تحریم ها، مشخص کنند، به خصوص اگر می خواهند از مسیر حضور مستقل امثال رنو، انحصار بازار را بشکنند. در کنار رنو البته اگر خودروسازان دیگری نیز بتوانند با تبعیت از فرمول« فعالیت مستقل» به ایران بیایند، انحصار بازار خودرو در زمان کوتاه تر و به شکلی گسترده تر شکسته خواهد شد. این دیگر هنر دولتی ها به خصوص وزارت صمت است که با هموار کردن مسیر سرمایه گذاری خارجی، امثال رنو را برای حضور در ایران( به صورت مستقل) ترغیب کنند. به نظر میرسد برای تحقق این هدف، نیاز است تا در سیاست گذاری ها تغییراتی اساسی انجام شود، تغییراتی که به خودروسازان خارجی اثبات کند ایرانی ها از این به بعد میزبان خوبی برای سرمایه گذاران خارجی به ویژه در حوزه خودروسازی خواهند بود.