اورکلاک چیست؟ / چطور پردازنده‌ رایانه خود را اورکلاک کنیم؟

اوورکلاک کردن پردازنده کاری نیست که فقط مختص کسانی باشد که از سیستم خود استفاده‌های سنگین مانند گیمینگ می‌کنند؛ بلکه برای کاربران عادی نیز گاهی اوورکلاک یعنی به تأخیر انداختن ارتقاء سیستم و صرفه‌جویی در هزینه‌ها.

در این مطلب خواهید آموخت که چطور طی چند گام ساده بدون اینکه هیچ هزینه‌ای متحمل شوید ۱۰ درصد یا بیشتر به قدرت پردازش دستگاه خود اضافه کنید.

اورکلاک چیست؟

اورکلاک روشی است برای دستکاری قسمت‌های مختلف رایانه از قبیل پردازنده (CPU)، رم (RAM) و کارت گرافیک به طوری‌که این قطعات عملکردی فراتر از آن‌چه که شرکت سازنده برای آن‌ها در نظر گرفته است ارائه دهند. اورکلاک اصولا نباید به سخت‌افزار شما آسیب بزند؛ اما باید راهی برای کنترل گرمای ایجاد شده، به علت سرعت اجرای بالاتر، پیدا کنید.

نکات مهم قبل از اقدام

نکات مهمی وجود دارد که در همین ابتدای کار لازم است مد نظر قرار دهید. اول اینکه همه‌ی پردازنده‌ها به راحتی اوورکلاک نمی‌شوند. اگر از پردازنده‌های AMD استفاده می‌کنید کار راحت‌تر است؛ اما مثلا اینتل جزو شرکت‌هایی است که به ندرت اجازه‌ی اوورکلاک را به کاربران می‌دهد؛ با این حال، پردازنده‌هایی از این شرکت که پسوند X یا K دارند مانند Intel Core i5-7600K قابلیت اورکلاک شدن را دارند.

نکته‌ی دیگر اینکه باید به خاطر داشته باشید که سی‌پی‌یوها قطعاتی الکترونیکی از جنس سیلیکون هستند. توان پردازنده‌ها در تحمل سرعت‌های بالاتر با هم متفاوت است؛ حتی پردازنده‌هایی با مدل و مشخصات یکسان می‌توانند تحمل متفاوتی را نشان دهند. دلیل مشخصی برای این موضوع وجود ندارد و کاربران به همین جهت از آن با عنوان «شانس سیلیکونی» یاد می‌کنند.

اورکلاک پایدار اورکلاکی است که بین سرعت و گرما تعادل برقرار کند. هرچقدر پردازنده‌ی خود را به اجرای سریع‌تر وادار کنید، داغ‌تر می‌شود. اگر سیستم شما بیش از حد داغ شود، قبل از اینکه آسیبی ببیند به صورت خودکار خاموش خواهد شد. برای اینکه سیستم شما بعد از اورکلاک عملکرد پایداری داشته باشد، باید آن را خنک نگه دارید.

خنک‌کننده‌های ارزان‌قیمتی که همراه اکثر سی‌پی‌یوها عرضه می‌شوند شاید به کار شما نیایند. سعی کنید فن قوی‌تری مانند Nocuta تهیه کنید یا از خنک‌کننده‌های مایع، که عملکردی مانند رادیاتور​ ماشین دارند، استفاده کنید.

در این آموزش از نرم‌افزار بایوس UEFI استفاده می‌شود که امکان اعمال تنظیمات سخت‌افزاری را فراهم می‌کند؛ اما برخی تولیدکنندگان مادربورد برنامه‌های کارآمدی را برای اوورکلاک ایمن پردازنده به کاربران ارائه می‌کنند؛ در صورتی که فکر می‌کنید کار با این نرم‌افزارها سخت است، می‌توانید از برنامه‌هایی نظیر Dual Intelligent processors 5 از کمپانی نکسوس، برنامه‌ی EasyTune متعلق به شرکت گیگابایت یا Extreme Tuning شرکت اینتل استفاده کنید. مادربوردها‌ی MSI حتی یک دکمه‌ی فیزیکی مجزا به نام OC Genie دارند که با فشار آن می‌توانید سرعت عملکرد رایانه را بالا ببرید.

اقدامات اولیه‌ برای اورکلاک

در این آموزش، مادربورد Maximus VIII Hero Alpha با پردازنده‌ی اینتل Core i7-6700K مورد استفاده قرار گرفته است. مسلما، موارد مطرح شده را باید بسته به سخت‌افزار خود تغییر دهید؛ اما اصول کلی پابرجا و برای همه‌ی دستگاه‌ها و پردازنده‌ها یکسان هستند.

بهتر است ابتدا بایوس را به‌روزرسانی کنید

قبل از شروع، حتما آخرین نسخه‌ی نرم‌افزار BIOS مخصوص مادربورد خود را از وبسایت سازنده دانلود و نصب کنید. این گام مهمی است که باعث می‌شود مطمئن شوید که از آخرین تغییرات موجود بهره می‌برید و تلاش شما برای رفع مشکلات از پیش رفع‌شده به هدر نمی‌رود.

رایانه‌ی شخصی خود را روشن کنید و هنگام بوت، دکمه‌ی F2 را بزنید تا به بایوس دسترسی پیدا کرده و کار را آغاز کنید.

همان‌طور که در تصویر می‌بینید، پردازنده‌ی ما دارای حداقل فرکانس پردازشی ۴ گیگاهرتز است. همچنین دارای گزینه‌ی Max Turbo برای افزایش سرعت تا ۴.۲ گیگاهرتز در صورت لزوم است. این پردازنده وقتی سیستم در حالت استفاده‌ی عادی باشد، ۲۵ درجه دما داشته و ۱.۲۶۴ ولتاژی است که در حالت عادی دریافت می‌کند.

دکمه‌ی F7 را بزنید تا به تتظیمات پیشرفته بروید. در سمت راست صفحه، دو تنظیم اضافه وجود دارد که اولی BCLK است که مخفف فرکانس پردازشی پایه است و در حال حاضر روی ۱۰۰ مگاهرتز قرار دارد. زیر آن تنظیمات Ratio قرار دارد که به آن «ضریب» نیز می‌گویند. سرعت پردازنده‌ی شما حاصل ضرب ساده‌ی فرکانس پردازشی پایه در ضریب یا Ratio است. در این مثال ۱۰۰ مگاهرتز ضرب در ۴۰ برابر است با ۴۰۰۰ مگاهرتز یعنی ۴ گیگاهرتز.

برای اورکلاک سی‌پی‌یو باید یکی از دو مقدار مربوط به سی‌پی‌یو، یعنی فرکانس پایه یا ضریب را تغییر دهیم. اگر ضریب را به ۴۲ تغییر دهیم. حاصل ضرب آن در فرکانس پایه که در حال حاضر ۱۰۰ مگاهرتز است، فرکانس پردازشی ۴.۲ گیگاهرتز را به ما خواهد داد.

سوییچ به تنظیمات دستی

مادربوردهای مدرن ممکن است به تنظیمات اتوماتیک برای اورکلاک آسان مجهز باشند.

در منوی Asus Extreme Tuner گزینه‌ی Ai Overclock Tuner را از حالت Auto روی Manual قرار می‌دهیم. این کار دسترسی تغییر فرکانس پایه را به ما خواهد داد.

حالا می‌توانید مقدار مورد نظر خود را در فیلد BCLK وارد کنید؛ اما فعلا دست نگه دارید.

در زیر این قسمت گزینه‌ی CPU Core Ratio را مشاهده می‌کنید که امکان تنظیم ضریب را به ما می‌دهد. بعضی مادربوردها علاوه بر تنظیمات کلی، امکان اعمال تنظیمات روی هسته‌ها به صورت انفرادی را نیز دارند؛ چرا که یک اورکلاک بی‌مهابا اگر به صورت کلی انجام گیرد، می‌تواند سیستم شما را ناپایدار کند؛ اما اگر هسته‌ها را به تدریج و به صورت انفرادی اورکلاک کنید به تعادل بهتری دست خواهید یافت.

با تغییر تنظیمات CPU Core Ratio از حالت Auto به هر حالت دیگر، قسمت مربوط به تغییر ضریب، قابل ویرایش می‌شود.گزینه‌ی Sync All Cores امکان اعمال تنظیمات جمعی هسته‌ها و گزینه‌ی Set Per Core امکان اعمال تنظیمات تکی هسته‌ها را فراهم می‌کند.

ما در این آموزش تنظیمات کلی را اعمال می‌کنیم؛ اما شما می‌توانید هر کدام از هسته‌ها را روی فرکانس مطلوب خودتان تنظیم کنید.

پیش از اینکه تغییری در فرکانس پردازشی پایه یا ضریب اعمال کنیم، عامل دیگری به نام ولتاژ نیز وجود دارد که باید مدنظر قرار دهیم. ولتاژی که به پردازنده‌ی شما می‌رسد مدام در حال تغییر است. سرعت‌های بالاتر، ولتاژ بالاتری را برای عملکرد پایدار طلب می‌کنند. مادربورد دستگاه شما بدون اینکه شما متوجه شوید این مسئله را مدیریت می‌کند؛ اما شما می‌توانید سطح ولتاژ دریافتی توسط سی‌پی‌یو را نیز بر اساس اورکلاکی که انجام می‌دهید دستکاری و تنظیم کنید.

به پایین صفحه رفته و روی CPU Core/Cache Voltage کلیک کنید. فهرستی روبه‌روی شما قرار خواهد گرفت که سه نوع تنظیم جایگزین را ارائه می‌کند. Manual Mode یک مقدار ولتاژ ایستا را برای همه‌ی حالت‌های پردازش در نظر می‌گیرد. در این حالت، پردازنده چه در حالت مصرف عادی باشد چه در حالت مصرف سنگین، ولتاژ ثابتی را دریافت خواهد کرد. اگر مصرف برق را در نظر بگیرید این حالت اصلا به صرفه نیست؛ اما بیشترین کنترل را به شما می‌دهد.

در حالت Offset Mode می‌توانید مقدار ولتاژ را زیاد یا در صورتی که قصد آندرکلاک دارید کم کنید. در این قسمت هر مقداری که وارد کنید به مقدار اولیه اضافه خواهد شد. به‌طور مثال اگر مقدار ۰.۱ را وارد کنید در حالتی که پردازنده قبلا ۱.۲۵ ولتاژ دریافت می‌کرد، ۱.۳۵ ولتاژ دریافت خواهد کرد.

در حالت Adaptive Mode یا انطباقی، سی‌پی‌یو تنها در صورتی که در حالت توربو قرار گیرد ولتاژ بالاتر را دریافت خواهد کرد. توجه داشته باشید که در برخی مادربوردها در حالت Adaptive نیز می‌توانید یک مقدار Offset را تنظیم کنید که در این صورت بدون فعال کردن حالت توربو نیز پردازنده ولتاژ بالاتری دریافت می‌کند.

اگر اولین بار است که اورکلاک می‌کنید و چندان در این زمینه تجربه ندارید بهتر است اجازه دهید مادربورد به صورت اتوماتیک ولتاژ را مدیریت کند؛ حداقل تا زمانی که حرفه‌ای‌تر شوید. چنانچه هرگونه ناپایداری را تجربه کردید، مقادیر واردشده در حالت‌های Adaptive و Offset را بالا ببرید تا پردازنده‌ را با ولتاژ بالاتری تغذیه کنید. گرفتن بنچمارک از سیستم در حالت Manual فشار زیادی را به پردازنده آورده و ممکن است باعث آسیب آن شود.

حتما به راهنمایی‌های موجود در صفحه‌ی مربوط به تنظیمات بایوس مادربورد خود دقت کنید. در تصویر فوق، راهنمایی‌هایی در پایین صفحه در مورد تنظیمات کمینه و بیشینه‌ی ولتاژ را شاهد هستید.

بنچمارک بگیرید، سپس اورکلاک کنید

حالا که در مورد اصول اورکلاک بحث کردیم احتمالا می‌خواهید بدانید که چه تنظیماتی برای رایانه‌ی شما مناسب است. از آنجایی که هر پردازنده ویژگی‌های یکتایی دارد، هیچ تنظیمات اورکلاک استانداری وجود ندارد که به صورت تضمینی روی تمامی رایانه‌ها جواب دهد. پس، زمان آن رسیده که دست به کار شده و آزمون و خطا را شروع کنید.

یک بار دیگر هدف خود را مرور می‌کنیم؛ ما می‌خواهیم ضمن دستیابی به حداکثر سرعت پردازنده‌ی خود، سیستمی خنک و با عملکرد پایدار داشته باشیم. چنین سیستمی به راحتی روشن شده و بالا می‌آید و آزمون‌های پرفشار بنچمارک را نیز با موفقیت پشت سر می‌گذارد.

کاری که باید انجام دهید این است که بنچمارک بگیرید، اورکلاک کنید، مجددا بنچمارک بگیرید، دوباره اورکلاک کنید و به همین شکل ادامه دهید.

در حالتی که هنوز اورکلاک نکرده‌اید از سیستم خود بنچمارک بگیرید تا از ولتاژ پایه، حرارت و سرعت هسته‌ها مطلع شوید. سپس، فرکانس پایه یا ضریب را کمی افزایش دهید تا به افزایش سرعتی در حد ۰.۲ گیگاهرتز دست یابید. رایانه را ریستارت کنید و مجددا بنچمارک بگیرید تا ببینید آیا عملکرد پایدار است یا خیر‌. اگر پایدار بود، بازگشته و فرکانس را بالاتر ببرید و دوباره تست کنید. اگر پایدار نبود، یا فرکانس را کمی پایین‌تر بیاورید یا ولتاژ را افزایش دهید و مجددا امتحان کنید.

گیک‌بنچ بهترین گزینه برای گرفتن بنچمارک است

روند اورکلاک ممکن است کمی سخت باشد؛ اما این روش امن به شما کمک می‌کند که به درک درستی از قابلیت‌های پردازنده‌ی خود دست پیدا کنید.

برنامه‌های زیادی برای بنچمارک گرفتن از سی‌پی‌یو وجود دارد. گیک‌بنچ گزینه‌ی محبوبی است. PCMark و Cinebench نیز در بین کاربران معروف هستند. بیشتر این نرم‌افزارها پولی هستند؛ اما امکان استفاده‌ی آزمایشی رایگان را ارائه می‌دهند.

ما از گیک‌بنچ ۴ استفاده می‌کنیم. در کنار گیک‌بنچ، برای بررسی سرعت‌ها و ولتاژها از برنامه‌ی CPU-Z استفاده می‌کنیم. برای کنترل میزان دما نیز ما از برنامه‌ی CAM متعلق به شرکت NZXT استفاده می‌کنیم؛ شما می‌توانید از برنامه‌ی SpeedFan یا هر برنامه‌ای که با مادربوردتان ارائه شده است استفاده کنید.

در زیر تصویری از اطلاعات برنامه‌ی CPU-Z قبل از اعمال اورکلاک را شاهد هستید. نمودارها در عکس ثابت هستند؛ اما در واقع مدام بسته به بار پردازشی وارده تغییر می‌کنند.

به بخش‌های Core Voltage و Clocks توجه کنید. در قسمت Clocks سرعت کلی پردازنده‌ی سیستم شما به همراه ضریب به نمایش در آمده است. در خصوص حرارت، دستگاه ما در حالت مصرف عادی ۳۲ درجه‌ی سانتیگراد دما را نشان می‌دهد.

گیک‌بنچ ۴ یا هر برنامه‌ای که انتخاب کرده‌اید را باز کرده و بنچمارک سی‌پی‌یو را اجرا کنید.

برای کسب نتایج دقیق‌تر، هنگام گرفتن بنچمارک با سیستم کار نکنید؛ ولی برنامه‌ی CPU-Z و کنترل دما را برای بررسی تغییرات سرعت‌، ولتاژ و حرارت زیر نظر بگیرید. وقتی بنچمارک تکمیل شد، نتایج در مرورگر اینترنت شما قابل رؤیت خواهد بود.

گیک‌بنچ برای عملکرد تک‌هسته‌ای و چندهسته‌ای امتیازهای جداگانه در نظر می‌گیرد که برای انجام تنظیمات بعدی باید مد نظر قرار دهید. دمای سیستم ما در حین گرفتن بنچمارک تا ۵۴ درجه افزایش پیدا کرد.

سیستم را راه‌اندازی مجدد کرده و به UEFI BIOS بروید. از آنجایی که پردازنده‌ی ما در حالت توربو از پس سرعت ۴.۲ کیگاهرتزی بر می‌آید ما ضریب ۴۴ را وارد می‌کنیم تا سرعت پردازنده به ۴.۴ گیگاهرتز افزایش یابد. در این مرحله به ولتاژ دست نمی‌زنیم؛ اما چنانچه ناپایداری پدیدار شد، می‌توانیم سراغ ولتاژ نیز برویم.

سیستم را ریبوت کنید و مجددا سرعت هسته‌ها و ولتاژ را بررسی کنید. همان‌طور که می‌بینید که با اعمال تنظیمات جدید، سرعت پردازنده‌ی ما به ۴.۴ گیگاهرتز و ولتاژ به ۱.۴۴ ولت افزایش پیدا کرده است.

برای انجام یک اورکلاک ایمن، دمای سی‌پی‌یو نباید بیش از ۷۰ درجه برود. افزایش دما به ۸۰ درجه و بالاتر باعث می‌شود سخت‌افزار شما در معرض خطر قرار گیرد. اما صرفا جهت کنجکاوی، ما روند فوق را ادامه داده و هر بار ۰.۱ گیگاهرتز دیگر به سرعت اضافه کردیم.تست بنچمارک را تکرار کنید تا ببینید سی‌پی‌یو با تنظیمات جدید چه عملکردی را تحت فشار از خود نشان می‌دهد. این بار مشاهده می‌کنید که دمای پردازنده‌ی ما تا ۷۱ درجه‌ی سانتیگراد بالا رفت. در نتیجه، سروصدای بیشتری از فن‌ها و خنک‌کننده‌ها بلند شد؛ اما عملکرد سیستم پایدار باقی ماند.

عملکرد سریع‌تر به معنای عملکرد بهتر نیست

ما موفق شدیم بدون اینکه عملکرد رایانه ناپایدار شود تا ۴.۸ گیگاهرتز اورکلاک را ادامه دهیم. سیستم در سرعت ۴.۹ گیگاهرتز هنگام اجرای ویندوز هنگ کرد. در این سرعت، بالاترین نقطه‌ی حرارت به ۸۷ درجه‌ی سانتیگراد رسید که کمی خطرناک است. ممکن است تصمیم بگیریم برای ایجاد حاشیه‌ی امنیت کمی سرعت را کاهش دهیم؛ اما به هرحال نتایج به دست آمده ظرفیت پردازنده را به ما نشان داد.

نکته‌ی پایانی اینکه همیشه سرعت بالاتر پردازنده ضامن عملکرد بهتر سیستم نیست. گرمای اضافه‌ی حاصل از اورکلاک بعضی اوقات می‌تواند باعث پایین آمدن اتوماتیک سرعت پردازنده برای کنترل دما شده و عملکرد سیستم را کاهش دهد. برای اثبات این ادعا می‌توانید به بنچمارک‌های ما نگاه کنید:

می‌بینید که امتیاز بنچمارک عملکرد تک هسته‌ای با بالا بردن بیشینه‌ی سرعت پردازنده به صورت یکپارچه افزایش پیدا کرده است؛ اما بنچمارک عملکرد چندهسته‌ای آمار نامنظمی را نشان می‌دهد؛ به‌طوری که ابتدا به ۴.۵ گیگاهرتز رسیده و سپس در حالی که بیشینه‌ی سرعت و همچنین حرارت بالاتر رفته‌اند در همان حال مانده است. یک نقطه‌ی مطلوب وجود دارد که باید آن را پیدا کنید. نقطه‌ای که در آن بین سرعت، گرما و عملکرد تعادل برقرار باشد. برای رسیدن به این نقطه باید در هر مرحله سرعت را به مقدار کمی بالا ببرید، بنچمارک بگیرید و مجددا کمی افزایش سرعت را اعمال کنید.

به خاطر داشته باشید که نتایج به دلیل همان پدیده‌ی شانس سیلیکونی که در ابتدا گفتیم برای سیستم‌های مختلف متفاوت خواهد بود. حالا که اصول کار را یاد گرفته‌اید وقت بگذارید و آن نقطه‌ی مطلوب را برای سیستم خود پیدا کنید. ۱۰ تا ۱۵ درصد بهبود عملکرد بدون هیچ هزینه‌ی اضافه ماحصل کار خواهد بود.