آب خزر را به سمنان انتقال می‌دهند تا خربزه بکارند. ماجرا هم برای امروز و دیروز نیست. همه ما مدت‌هاست می‌شنویم؛ از «سمنان آب ندارد.» و «سمنان خشک می‌شود.» گرفته تا «آب خزر باید به سمنان منتقل شود» مدت‌هاست که نمایندگان و استانداران و فعالان این استان، کم‌آبی سمنان را از تریبون‌های مختلف به گوش دولت‌ها و مقامات و دست‌اندرکاران می‌رسانند تا بلکه بتوانند انتقال آب خزر به این استان را توجیه کنند.
١٤٣،١٨٠،١٨٨میلیون مترمکعب... اعداد مختلفی برای کسری آب این استان کویری مطرح شده اما به نظر می‌رسد در کنار این اعداد تنها چیزی که مغفول مانده، موضوع مدیریت آب است.
در شرایطی که استان سمنان برای ٢٠٠میلیون مترمکعب درخواست انتقال آب از دریای خزر دارد، سالانه بیش از ١٠٠میلیون مترمکعب آب خود را صرف کاشت هندوانه و خربزه‌ای می‌کند که به خاطر ماهیت کویری این استان حتی به فصل نوبرانگی نمی‌رسد.
بنابر آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، بیش از ٥هزار هکتار زمین در استان سمنان سالانه زیر کشت خربزه و هندوانه می‌روند.
علی‌اصغر جمعه‌ای، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت با تأیید این موضوع به شهروند می‌گوید: مشکل آب سمنان، مشکل مدیریتی است. کشت هندوانه و خربزه با وضع کنونی آب استان، توجیه اقتصادی و منطقی ندارد، به‌خصوص که هندوانه و خربزه سمنان با توجه به دیررس‌بودن نمی‌تواند نقش مهمی در اقتصاد و کشاورزی استان بازی کند.
آگاهان به کشاورزی استان سمنان می‌گویند که ٥٠درصد خربزه و هندوانه این استان با روش غرقابی کشت می‌شود، روشی که بیشترین آب ممکن را مصرف می‌کند. آیا واقعا سمنان در چنین شرایطی به کاشت خربزه نیاز دارد؟
از طرفی الگوی کشت غلط نه در سمنان بلکه در کشاورزی همه ایران رسوخ کرده است. به فرض که کاشت هندوانه و خربزه ممنوع اعلام شد، تکلیف کشاورزانی که روی این ٥هزار هکتار زمین سال‌های سال عرق ریخته و معیشت آنها از این راه می‌گذرد، چیست؟
آب سمنان چه می‌شود؟
بنابر آماری که اتاق بازرگانی سمنان در اختیار «شهروند» قرار داده است؛ آب استان سمنان در ٢ بخش زیرزمینی و سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد و درحال حاضر بیشترین استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی است. منابع آب زیرزمینی سمنان مجموعا ٩١٠میلیون مترمکعب است که سهم صنعت استان سمنان از آن ٤٠میلیون مترمکعب و سهم کشاورزی این استان از این منابع، ٧٨٤میلیون مترمکعب است.
این درحالی است که سهم آب شرب تنها ٨٦میلیون مترمکعب است. آمارها به ما می‌گویند که بیش از ٨٥درصد آب‌های زیرزمینی سمنان صرف کشاورزی استان می‌شود. مجموع آب‌های سطحی این استان، ١٨٤میلیون مترمکعب است. سهم صنعت از آب‌های سطحی، ٦٠٠هزار مترمکعب، کشاورزی ١٧٤میلیون مترمکعب و شرب ٩میلیون مترمکعب است.
این درحالی است که متوسط بارندگی در استان سمنان تنها ١١٠میلیمتر و در کشور ٢٣٨میلیمتر اعلام شده است؛ سمنان کمتر از نصف میانگین کشوری بارندگی دارد.
انتقال آب ممنوع!
نسل بعد از ما درخطر است. چه مردم عادی، چه مسئولان باید توجه کنند که منافع بلندمدت کشور را نباید فدای اندک راحتی فعلی کنند. آب نداریم و این حقیقت غیرقابل کتمان است. علی اکبری عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در ادامه به «شهروند» می‌گوید: بزرگترین مشکل آب کشور، مشکل مدیریتی است. خطاها و اشتباهات در ٤-٣دهه گذشته امروز بحرانی را پدید آورده که همگی در بروز آن مقصریم و بهتر است به جای پیداکردن یک مقصر و گفتن انگشت اتهام به سوی آن، برای حل این بحران متحد شویم.
او که شدیدا با انتقال آب بین حوزه‌ای مخالف است، ادامه می‌دهد: در قانون ششم توسعه تأکید شده که هر نوع انتقال بین حوزه‌ای آب در کشور ممنوع است، مگر برای نوشیدن. انتقال آب به سمنان و شیرین‌سازی آن نیازمند منابع فراوان مالی بوده و فعلا امری کارشناسی نشده است.
از طرفی، درحالی که اتاق بازرگانی سمنان می‌گوید: درخصوص حجم انتقالی از دریای خزر به سمنان اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر نوشته است: هدف این طرح تأمین ٢٠٠میلیون مترمکعب آب شرب و صنعت فلات مرکزی ایران از دریای خزر پس از شیرین‌سازی و نمک‌زدایی از آن است.
سمنان چقدر آب کم دارد؟
اعداد مختلفی برای کمبود آب استان سمنان بیان شده‌اند. محمدرضا خباز استاندار سمنان در روزهای پایانی سال ٩٥، از کسری آب ١٨٨میلیون مترمکعبی در این استان خبر داده و در نشست شورای حفاظت از منابع آبی استان سمنان افزود: تمرکز باید تأمین آب برای مصرف خانگی و آشامیدنی باشد. این درحالی است که سوم اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، ایرج حیدریان، رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای سمنان به ایسنا گفته است: سمنان ١٤٣میلیون مترمکعب در منابع آبی خود کمبود دارد. این درحالی است همان‌طور که گفته شد؛ سالانه در سمنان، بین ١٠٠ تا ١٢٠میلیون آب برای کاشت هندوانه و خربزه مصرف می‌شود و این یعنی با حذف دو محصول نه‌چندان ضروری از کشاورزی سمنان مشکل کم‌آبی این استان حل می‌شود.
نیاز کشت خربزه و هندوانه
به ١٠٠میلیون مترمکعب آب
براساس آمارنامه كشاورزي که وزارت جهاد و کشاورزی برای سال زراعی ٩٣-٩٢ منتشر کرده، بیش از ٥هزار هکتار زمین در استان سمنان زیر کشت خربزه و هندوانه می‌رود. میزان آبی که برای هر هکتار کشت هندوانه و خربزه لازم است، به‌طور دقیق مشخص نیست. جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود اعلام کرده که کاشت هر هکتار خربزه حدود ٢٥هزار مترمکعب می‌خواهد و این درحالی است که اتاق بازرگانی سمنان این عدد را ١٨هزار و ٤٠٠ اعلام کرده است. برای کاشت هندوانه در یک هکتار هم بنابر آمارهای اتاق بازرگانی، ١٩هزار و ٢٠٠ مترمکعب آب نیاز است.
با این اوصاف، یک حساب سرانگشتی به ما می‌گوید که کاشت هندوانه و خربزه در تهران بین ١٠٠ تا ١٤٠میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند. این درحالی است که خان‌محمدی، رئیس مجمع خبرگان کشاورزی معتقد است کشت هندوانه و خربزه به خودی خود در مقابل سایر اقلام آب زیادی مصرف نمی‌کند و مشکل کشاورزی سمنان هم مانند کشاورزی سایر کشور، عدم بهره‌وری است. او می‌گوید: گاهی برای زمینی که در آن بذر نیست آب مصرف می‌کنیم!
کردوانی، موافق انتقال آب به سمنان
طرح انتقال آب به سمنان با وجود همه مخالفان تند و تیزش، موافقانی هم دارد. پروفسور کردوانی پدر علم کویر شناسی ایران معتقد است که انتقال آب خزر منع کارشناسی ندارد. او در گفت‌وگو با «شهروند» اعلام می‌کند که انتقال آب به سمنان کارشناسان بسیاری دارد. این افراد اگر می‌توانند برای وضع آب کشور فکری کنند.
پرویز کردوانی معتقد است انتقال آب از دریای خزر با آب شیرین‌تر و فاصله بسیار کم میسر است و این همه سروصدای محیط زیستی بیهوده است.
او با بیان این‌که رسانه‌ها جو زده می‌شوند، ادامه می‌دهد: شوری آب دریای خزر به اندازه‌ای کم است که در منطقه داغستان از آب دریای خزر برای کشاورزی استفاده می‌کنند اما مدافعان زیست‌محیطی این موضوع را درک نمی‌کنند.
موضوع بعدی موضوع درختانی است که باید برای تأمین آب سمنان قطع شوند. کردوانی با بیان این‌که انتقادات به انتقال آب، انتقادات سیاسی است، ادامه می‌دهد: مگر در مسیر خلیج‌فارس درخت قطع نمی‌شود یا این دریا دچار هیچ مشکلی نمی‌شود؟ چرا برخی فقط به دریای خزر و درختان میان راه آن می‌پردازند؟
کردوانی با بیان این‌که سمنان سالانه تنها ۱۱۰ میلیمتر بارندگی دارد و رودخانه آنچنانی هم ندارد، توضیح می‌دهد: دولت‌ها موظفند آب سمنان را تأمین کنند.
او همچنین درباره کاهش عمق دریای خزر نیز، ابراز داشت: برخی می‌گویند با انتقال آب از دریای خزر، این دریا خشک شده و ماهی‌ها می‌میرند، این درحالی است که میزان آب دریای خزر متناسب با ظرفیت رود ولگا است. به گفته او در مقابل آبی که از رودخانه ولگا وارد دریای خزر می‌شود برداشت و انتقال ۲۵۰میلیون مترمکعب آب خزر به استان سمنان مانند ته لیوان در دریا است.
چاره چیست؟
پای صحبت هرکس که می‌نشینی یک راه‌حل ارایه می‌دهد اما همه بر این باورند که درنهایت آن عزم ملی برای نجات آب نه‌تنها در سمنان بلکه همه کشور وجود ندارد. اکبری عضو کمیسیون کشاورزی مجلس می‌گوید: مردم باید درک کنند که آب نیست. رسانه‌ای ماننده رسانه ملی باید موضوع آب را در اولویت قرار دهد. از طرفی باید الگوی کشت در کشور ما مدیریت و قانونمند شود.
رشید فرخی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران به «شهروند» می‌گوید: سیاست‌گذاری‌های وزارت کشاورزی باید تغییر کند. این کشور نیاز به مدیر شجاعی دارد که اشتباهات را پذیرفته و برای حل آنها قیام کند. او راه چاره را هدایت کشاورزان به سایر حوزه‌ها مثل گردشگری دانسته و می‌گوید باید متناسب با نیاز و توانایی‌های کشور برای افراد شغل تعریف شود.
علی خان‌محمدی، رئیس مجمع خبرگان کشاورزی کشور اما، کشاورزی مکانیزه شده را راه چاره دانسته و به «شهروند» می‌گوید: در کشور ما الگوی کشت و کشاورزی مکانیزه شده محلی از اعراب ندارد. هرکس زودتر از خواب بلند شده و شروع به کار کند، آب بیشتری عایدش می‌شود.
مائده امینی
- 19
- 4
