دلایل گرانی ماهی جنوب از زبان صیادان بوشهری

بندر جفره ماهینی بوشهر به فریادهای ماهی فروشان برای بازار گرمی عادت دارد. افشین با پیشبند سفید جلوی سطح چوبی که ماهی‌ها را روی آن گذاشته ایستاده و با همان فریاد توضیح می‌دهد: «چنگو تا پارسال ۸ تا ۱۲ تومن بود الآن شده ۲۶ تومن. شاه ماهی ۲۰تومن بود، الآن شده ۴۸ تا ۵۰. شوریده کیلویی ۲۵بود الآن شده ۷۰ هزار تومن. خارو ۸تومان بود شده ۲۰. هامور کیلویی ۱۵بود شده ۳۸ تومن...»

 وقتی می‌پرسم چرا قیمت‌ها بالا رفته با خنده می‌گوید: «چون قیمت کیسه فریزر شده ۲۰ هزار تومان...» اما گران شدن ماهی جنوب که حالا در همه کشور طرفداران زیادی دارد فقط به خاطر گران شدن کیسه فریزر نیست. صیاد و ناخدا و مسئول، هرکدام دلیل خودشان را دارند اما روی یک دلیل اتفاق نظر وجود دارد: «همه چیز گران شده چرا ماهی نشود؟»

دریا سفره بوشهری‌هاست و مهمترین خوراک این سفره،ماهی‌های خوشمزه و معروف دریای جنوب. اگر در تهران بالا رفتن قیمت مرغ و گوشت صدای مردم را بالا می‌برد، در بوشهر هم قیمت ماهی با مردم این کار را می‌کند. چند روزی که در بوشهر بودم هرجا رفتم همه از بالا رفتن قیمت ماهی شکایت داشتند. تا جایی که معاون سیاسی امنیتی و اجتماعی استاندار بوشهر مجید خورشیدی گفت: «مردم استان بوشهر که دارای بزرگترین ساحل خلیج فارس است از ماهی به عنوان مهمترین غذای منطقه محروم شده‌اند. بالا بودن نرخ بعضی ماهی‌ها اجحاف و ظلم بزرگی به مردم این استان است.» او البته گفت: «در صورتی که قیمت ماهی تنظیم نشود مصوبه ممنوعیت صادرات صید و محدودیت روزهای صید در استان با قدرت اجرا می‌شود.» اما آیا این تهدیدها کارساز است و آیا مشکلات تنها به صادرات قانونی ماهی به کشورهای حوزه خلیج فارس محدود می‌شود؟ با ماهیگیران حرف می‌زنم تا از زبان خودشان دلیل بالا رفتن قیمت را بشنوم.

به قول خودشان تا ظهر کارشان شده زل زدن به ساحل و ظهر هم به خانه می‌روند تا هرچه از قابلمه درآمد بخورند. سعید و محمد با صورت‌های آفتاب سوخته که نشان از سال‌ها کار روی دریاست روی سنگ بلندی نشسته‌اند و به دریا خیره مانده‌اند. یکی قایقی برای ماهیگیری دارد و آن یکی ناخدای لنج است. سعید از بالا رفتن قیمت ادوات صید می‌گوید: «قیمت ادوات صید سرسام‌آور شده؛ خیلی از ادوات را از دوبی می‌آورند و در مغازه‌های بوشهر به قیمت روز با ما حساب می‌کنند. این موتور قایق را هم ایران نمی‌سازد از ژاپن می‌آید دوبی و از دوبی می‌آید اینجا. من موتور قایق را ۵ سال پیش خریدم ۲۴ میلیون که الآن شده ۱۰۰ میلیون.» محمد وسط حرفش می‌پرد و به قایقی اشاره می‌کند که پشت سرشان در ساحل افتاده: «این قایق پسر دایی من است که وسایلش را موقع ارزانی فروخت مثلاً نو بخرد اما یکدفعه قیمت‌ها کله کرد و حالا ولش کرده و با ما می‌آید ملوانی. پنج تاهم بچه دارد.»

سعید وسط حرفش را می‌گیرد و می‌گوید: «همه در فشار هستند مخصوصاً جوان‌ها. اینجا ۱۰ تا قایق بود حالا شده صدتا ،۱۰ تا لنج بود شده ۱۰۰ تا. قایق می‌رفت دریا ۲۰۰ کیلو ماهی می‌آورده الآن قایق می‌رود ۳۰ کیلو ماهی می‌آورد و پول ادوات را هم درنمی‌آورد تازه دستمزد ملوان‌ها هم جداست.»

کمی جلوتر حامد با لباسی مرتب مشغول باز کردن طناب بزرگی است که آن سرش به قایق می‌رسد و ملوانی مشغول باز کردن گره‌های آن است. حامد که از سال ۷۶ مشغول صید ماهی است معتقد است مشکلات صیادان مدیریتی است. او از این‌که افراد زیادی بدون مجوز به دریا می‌روند و صید می‌کنند شکایت دارد: «الان نگاه کن چند تا قایق در اسکله هست؟ بیشتر از ۲۰۰ تا که فقط ۵تا مجوز دارد. تمام جوان‌ها بیکار شده‌اند و آمده‌اند دریا. من که صیاد هستم سال به سال تعرفه می‌دهم، خدمات می‌دهم اما در کنار من ۱۵۰ نفر بدون این هزینه‌ها بیشتر از من صید می‌کنند.»

او کارش را با راننده تاکسی‌ها مقایسه می‌کند که هرکس ته جیبش خالی می‌شود ماشینش را در خیابان می‌چرخاند تا پولی در بیاورد و در مورد گران شدن ادوات صید می‌گوید: «این موتور پارسال همین موقع ۲۵ میلیون بود الآن قایق شده ۱۵۰ میلیون تومان. این طناب را که ایران درست می‌کند کیلویی ۳ هزار تومان بود که شده ۱۲ و پانصد تومان. چون مواد اولیه از خارج می‌آید.» صیادان مهمترین دلیل بالارفتن قیمت ماهی را بالا رفتن قیمت ادوات صید می‌دانند اما نظر افشین و دوستانش که مشغول فروش ماهی در پیاده رو روی به روی اسکله هستند چیز دیگری است.

در پیاده رو بازار ماهی فروشان برپاست و ویترین‌های چوبی زیر آفتاب‌گیر پر از انواع ماهی‌های تازه. افشین قیمت‌ها را با صدای بلند می گوید: «ماهی عمده ما توسط همین لنج‌هایی که می بینی صادر می شود کویت و اگر آنها ماهی را در بازار بیاورند قیمت‌ها پایین می آید اما آنها هم مجبورند ببرند آنطرف بفروشند وگرنه هزینه هایشان در نمی آید. متأسفانه چون هیچ نظارتی روی هیچی نیست قیمت‌ها بالا رفته.»

مردی میانسال با چکمه و لباس خیس تکیه زده به دیوار و مشغول پاک کردن میگوهاست. با این‌که زمان حرف زدنم با ماهی فروشان حتی سرش را هم بالا نیاورد و انگار برایش مهم نبوده می‌گوید: «همه به فکر خودشان هستند و هیچ نظارتی نیست. ماهی اینجا کیلویی ۳۰ تومان است اما در کشورهای عربی کیلویی ۱۱۰ هزار تومان می‌فروشند. چرا بیاورند اینجا؟ ماهی ایران می‌رود کویت و از آنجا به اسم کویت صادر می‌شود به همه جای دنیا.»

ناخدا عبدالرسول غریبی را که چندی پیش در تلویزیون مناظره‌ای جنجالی با حسن صالحی رئیس سازمان شیلات ایران داشت نزدیکی ساحل و در جمع دوستانش می‌بینیم. او با قد بلند و صورتی مهربان با حوصله از مشکلات کار می‌گوید و دلیل گرانی قیمت ماهی را در بازار تابع دلایل زیادی می‌داند. ناخدا می‌گوید: «یکی از دلایل گرانی، نرخ ارز است و ادوات صید هم تابع بالا رفتن همین قیمت هستند. گرگوری که وسیله صید ماهی است ۴۵ تومان بوده الآن ۱۷۰ هزار تومان. تور صید ماهی شیر که ۳ میلیون می‌خریدیم الآن ۸ میلیون می‌خریم. دیگر مثل ۳۰ سال پیش نیست. شما در هر مغازه که می‌روی ۲۰تا یونولیت دارند؛ این برای چیست؟ برای این‌که مرتب ماشین پارک می‌کنند ماهی می‌خرند می‌برند تهران و اصفهان و شیراز و این در نرخ تأثیر دارد. شما وقتی ذائقه مردم را در سطح کشور با ماهی جنوب آشنا کردید مصرف ملی پیدا می‌کند و وقتی مصرف ملی پیدا کرد نرخ آن خود به خود تابعی از نرخ بازار می‌شود.»

او از بیکاری جوانانی می‌گوید که مجبورند با همه سختی کار صید دل به دریا بزنند تا لقمه‌ای نان برای امرار معاش پیدا کنند و این باعث خالی شدن ذخایر ماهی در آب می‌شود. او آلاینده‌های شهری و نفتی را هم یکی از دلایل کم شدن ماهی در دریا می‌داند. به گفته وی دریای جنوب تبدیل به تنها منبع‌درآمد بومی‌ها و غیر بومی‌ها شده.

از ساحل به سازمان شیلات می‌روم تا آنجا از دلایل گرانی ماهی بپرسم. حسین شادکامی کارشناس مسئول امور صید هم قیمت ماهی را تابعی از قیمت ارز می‌داند و می‌گوید: «صیادان ما ادوات را آزاد می‌خرند، اغذیه را آزاد می‌خرند و چیزی حدود ۲۵ درصد درآمد خالص صیادی برمی‌گردد به مواد اولیه سوخت و روغن و غذاهایی که آذوقه دریایی است و این یکی از دلایل گرانی ماهی است.»

او فروش ماهی به کشورهای حاشیه خلیج فارس را طبیعی می‌داند و می‌گوید: «صیادان ما در کویت بازاریابی می‌کنند چون اینجا بازار معروفی نیست که برند باشد. ما فقط تک محصول میگو داشتیم که آن را کیلویی یا تنی خام فروشی می‌کردیم و در امر صادرات خام آن موفق بودیم و همان را هم فرآوری نمی‌کردیم و با ارزش افزوده نفروختیم. ما اصولاً بازاریابی نداریم صید صیادی اقتصادی است که پایه‌اش بر اساس ارزش افزوده باشد.»

او در رابطه با ازدیاد ماهیگیران در سواحل بوشهر می‌گوید: «۳هزار قایق تفریحی داریم که اجازه دارند آخر هفته بروند صید کنند. وقتی صید و صیادی را با نگاه اشتغالزایی ببینیم نه یک نگاه صنعتی اینطور با سیاهی لشکر هم روبه رو می‌شویم. ما صنعت را باید وارد تجارت کنیم تا پشتوانه ارتزاق مردم شود.»