بررسی وضعيت اقلام صادراتی در دور تازه تحريم‌ها

تاکنون محصول خرما نتوانسته جایگاه خود را در بازارهای داخلی و خارجی به دست آورد

-مشکلات مربوط به نقل و انتقالات مالی ناشی از تحریم‌ها و اجرای پیمان‌سپاری ارزی نيز از عوامل کاهش صادرات محصولات ایرانی به شمار مي‌آيد

زعفران، پسته، خرما و فرش همواره جزو مهم‌ترين محصولات صادراتي ايران محسوب مي‌شوند، اگرچه در بسياري از مواقع صادرات محصولات به شكل فله‌اي و مورد بي توجهي قرار گرفته اما موج دوم تحريم‌ها فضاي صادرات اين اقلام را از پيش نيز نامناسب‌تر كرده است. افت ارزش خرما در بازارهای داخلی و خارجی، كاهش صادرات فرش، به هم ريختگي بازار زعفران به دليل رواج صادرکنندگان یک بار مصرف، اُفت رتبه ایران در صادرات پسته از خبرهاي ناخوشايند در اين زمينه بوده كه توسط خبرگزاري‌ها و سايت‌هاي خبري منتشر شده است.در اين ميان اگرچه برخي مسئولان از آمارهاي بالاي صادرات خبر مي‌دهند و از اين بابت خرسند هستند اما اين صادرات تنها از لحاظ دلاري (به دليل نوسانات نرخ ارز و افزايش نرخ دلار) افزايش داشته و تغيير خاصي در وزن اين صادرات نسبت به گذشته ايجاد نشده است. آغاز موج دوم تحریم‌های نفتی و بانکی نه مردم و نه بازار ایران را دچار سکته کرد بلكه صادرات و واردات را شوكه كرد زیرا با اولین تهدیدهای آمریکا نابسامانی اقتصادی در اشکال مختلف تشدید شد. با اين وجود کارشناسان معتقدند این ابتدای هزینه‌ای است که مردم باید تحمل کنند. از طرفي وضعيت صادرات غير نفتي و محصولات كشاورزي اين روزها دچار بحران شده‌ است و در اين ميان به توليدكنندگان ضربه سنگيني وارد مي‌شود.

تراز مثبت تجارت خارجی ایران در سال جاری

صندوق بین المللی پول در ادامه گزارش خود پیش‌بینی کرده است صادرات ایران در سال جاری به ۹۷.۵ میلیارد دلار و واردات در این سال به ۹۳.۲ میلیارد دلار خواهد رسید. ایران در سال قبل ۱۰۲.۸ میلیارد دلار صادرات و ۹۳.۶ میلیارد دلار واردات داشت. براساس این گزارش، انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۹ صادرات ایران به ۷۵.۹ میلیارد دلار و واردات به ۷۶ میلیارد دلار کاهش یابد.

وضعيت توليد خرما و نخلستان‌های کشور

علی‌اکبر فاطمی، نماینده بوشهر در شورای‌عالی استان‌هاست. او به مناسبت روز ملی خرما در این استان معضلات مربوط به توليد و صادرات اين محصول با ارزش را مطرح كرده است.او معتقد است محصول خرما در بازارهای داخلی و خارجی جایگاه واقعیش را نیافته است. استان بوشهر با دارا بودن ۶ میلیون اصله نخل و تولید سالانه ۱۸۰ هزار تن خرما به عنوان یکی از مهم‌ترین استان‌های تولید خرما به حساب می‌آید. همچنین ۱۵ درصد خرمای کشور را نیز داراست.وی افزود: به‌دلیل مسائل و مشکلاتی که در زمینه محصول خرما وجود دارد متاسفانه تاکنون این محصول نتوانسته جایگاه خود را در بازارهای داخلی و خارجی به دست آورد. از جمله این موانع می‌توان اشاره کرد به روش سنتی و غرقابی بودن که بیشترین هدر رفت آب را دارد. مشکل بعدی کانال‌های آب است که به سمت این نخلستان‌ها هدایت می‌شوند که قسمت‌هایی از آن‌ها بتنی و بخش‌های دیگری خاکی است و باعث نفوذ آب در زمین و هدر رفت آن می‌شود. استفاده نکردن از صنعت پیشرفته روز جهان در امر افت تولید خرمای ایران نقش به‌سزایی دارد و دیگر اینکه نخلستان‌های جنوب کشور فرسوده شده و تاکنون نخل‌های جایگزین برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است.

عدم رعايت استانداردهاي جهاني و بي‌رغبتي به محصول ايراني

به گفته او، از دیگر مشکلات تولید خرمای ایرانی درصد جذب با توجه به عدم تکنولوژی پیشرفته در دنیاست که ما تاکنون نتوانسته‌ایم در جذب بازارهای جهانی رشد کنیم و چیزی حدود ۴۰ درصد توانسته‌ایم این بازارها را جذب کنیم و در بازار داخلی نیز تنها ۴۶ درصد موفق بوده‌ایم. در حال حاضر ما پنج تا هفت کیلو مصرف سرانه داخلی داریم و اگر این مقدار را به ۱۲ کیلوگرم برسانیم از ۴۶ درصد داخلی به ۸۰ درصد خواهیم رسید. مورد بعدی عدم شناخت بازار جهان است و ما آن‌طور که باید نتوانسته‌ایم استانداردهای جهانی را در زمینه تولید خرما رعایت کنیم و به همین دلیل کشورهای دنیا رغبتی به خرید محصول ما و استفاده از آن را ندارند. از دیگر مشکلات این محصول هزینه بازاریابی آن است چراکه به دلیل هزینه‌های بسیاری که دارند نخل‌داران توان پرداخت هزینه‌ها را ندارند. البته خود مسئولان دولتی در موضوع جذب بازارهای داخلی و خارجی نیز می‌توانند دخیل و بزرگ‌ترین مبلغان محصول خرما در بازارهای داخلی و خارجی باشند.

كاهش صادرات فرش

معاون سازمان توسعه تجارت ایران نيز چندي پيش از كاهش ۱۴ درصدي صادرات فرش و صنایع دستی خبر داد. رضی حاجی آقامیری، ريیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران با تایید این خبر گفت: ارزش سالانه صادرات فرش ایران حدود ۴۰۰ میلیون دلار بود که ۱۲۰ میلیون دلار آن به آمریکا صادر می‌شد. او همچنين از کاهش بیش از ۱۰۰ میلیون دلاری ارزش صادرات فرش خبر مي‌دهد و دلیل آن را ناشی از عوامل داخلی و خارجی مي‌داند. به گفته آقاميري، کشورهای عربی و خاور دور به عنوان دیگر مقاصد صادرات فرش ایران به شمار مي‌آيند. در سال‌های گذشته ارزش صادرات فرش ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار بوده که رقم کمی است. وضعیت صادرات فرش پیش از توقف صادرات به آمریکا نیز خوب نبود. کاهش صادرات فرش ایران ناشی از عوامل داخلی و خارجی است، چرا که از طرفی تقاضای فرش دستباف به ویژه از سوی اروپا کم شده و در مواردی نیز رقبا در بازار جای ایران را گرفته‌اند. از طرف دیگر سیاست‌های دولت‌های مختلف در بخش صادرات و به ویژه صادرات محصولات غیرنفتی مناسب نبوده است. مشکلات مربوط به نقل و انتقالات مالی ناشی از تحریم‌ها و اجرای پیمان‌سپاری ارزی نيز از عوامل کاهش صادرات محصولات ایرانی به شمار مي‌آيد.

لطمه صادرکنندگان یک بار مصرف زعفران به بازار جهاني ايران

در همين حال عضو شورای ملی زعفران نيز اخيرا گفته است: برخی سیاست‌گذاری‌ها جای پای صادرکنندگان یک‌بار مصرف را بازتر می‌کند و آن ها هستند که با سودجویی، عامل تخریب طلای سرخ ایرانی در بازار داخلی و خارجی می‌شوند و بازارهایی که در دهه‌های گذشته صادرکنندگان واقعی ایجاد کرده‌اند را به هم می‌زنند؛ بنابراین باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صورت گیرد که کار برای صادرکنندگان واقعی سخت نشود.ایران سالانه حدود ۴۰۰ تن زعفران تولید می‌کند که برداشت آن از اواسط مهر هر سال آغاز می‌‍‌شود. ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و تامین کننده طلای سرخ در جهان است که سهمی بالغ بر ۹۵ درصد بازار جهانی را در اختیار دارد. درباره وضعیت تولید این محصول نيز امسال حدود ۱۲۰ هکتار اراضی استان‌های مختلف زیر کشت زعفران رفته و پیش‌بینی می‌شود حدود ۴۰۰ تن از این محصول ارزآور تولید شود چرا که شرایط اقلیمی و آب و هوایی مساعدی داریم. تنها چیزی که در این زمینه با حمایت شورای ملی زعفران و همکاری و مشارکت تولیدکنندگان پیشرفت کرده، کیفیت زعفران است؛ چرا که اکثر تولیدکنندگان به دنبال افزایش تولید کیفی زعفران هستند. قیمت این محصول بسته به کیفیت آن از کیلویی پنج میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۱۲ میلیون تومان متفاوت است.

ثبت آمارهاي دروغين صادرات

حسینی با بیان اینکه اگر دولت سخت‌گیری‌های خود را بابت بازگشت ارز حاصل از صادرات زعفران اصلاح کند، شاهد افزایش صادرات آن خواهیم بود، تصریح کرد: کیفیت زعفران روز به روز بهتر شده و قیمت آن نیز در بازار جهانی و داخلی معقول و منطقی است اما اگر مشکلاتی که امروز بر سر راه صادرکنندگان قرار دارد حل نشود، در صادرات آن با مشکل مواجه می‌شویم. البته دولت در شرایط کنونی حق دارد که ارز حاصل از صادرات محصولات مختلف را مدیریت کند اما می‌تواند سخت‌گیری‌های خود را برای صادرکنندگان واقعی کنار بگذارد تا آن‌ها بتوانند بهتر از گذشته به صادرات این محصول ارزآور کمک کنند. اگر سخت‌گیری‌های مذکور را ادامه دهیم جای پای صادرکنندگان یک‌بار مصرف را باز کرده‌ایم و هم‌اکنون نیز این اتفاق افتاده است. دولت می‌تواند مانند دهه ۷۰ این‌گونه برنامه‌ریزی کند که به صادرکنندگان واقعی زعفران اجازه دهد که اظهارنامه ارز حاصل از صادرات خودشان را به واردکنندگان واقعی برای تامین نیاز کشور با قیمت مناسب بدهند تا این مشکلات برطرف شود. یکی از مشکلاتی که امروز در این زمینه وجود دارد این است که هر کیلوگرم زعفران بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار عرضه می‌شود اما قیمت آن‌را برای بازگشت ارز حاصل از صادرات، ۱۴۵۰ دلار ثبت می‌کنند و همین می‌شود که آمارها دروغ درمی‌آید و صادرکنندگان واقعی با مشکل مواجه می‌شوند.

اخطار در خصوص جايگزيني زعفران ايران در جهان

سيده فاطمه مقيمي، عضو هيات رييسه اتاق بازرگاني نيز در خصوص وضعيت صادرات غيرنفتي به «قانون»‌ مي‌گويد: براساس آماري كه داريم و طبق گواهي‌هاي مبدا صادرات غيرنفتي به صورت نسبي افزايش يافته است. البته آمارهاي گمرك متفاوت است. كالاهايي كه براي ايران كالاهاي اصلي و ارزشمند تلقي مي‌شوند. در فاصله زماني از گذشته تاكنون صادرات كالاهاي غيرنفتي رشد داشته است. با صدور كارت‌هاي بازرگاني براي مجموعه صادرات اين ميزان افزايش داشته است اما با توجه به تعهداتي كه براي بازگرداندن ارز از صادركنندگان مي‌گيرند كه براساس سامانه نيما ظرف سه ماه بايد اين ارز به كشور بازگردانده شود، ممكن است توقف و افتي در صادرات داشته باشيم. از طرفي به دليل مشكلات مربوط به پرداخت سود خريد كالاي صادراتي ما در خارج ايران شايد باعث كاهش ميزان آمار صادرات شود. صدور كارت‌هاي بازرگاني در صادرات نشان داد كه صادرات غيرنفتي در چندماهه اخير به دليل افزايش نرخ ارز مقداري افزايش يافته است اما اگر نتوانند ارز حاصل از صادرات را به كشور بازگردانند و در سيستم نيما با واردكنندگان معامله كنند باز هم افت جديدي در حوزه صادرات ايجاد خواهد شد.

در خصوص اينكه چرا بازار زعفران ايران در دنيا به هم ريخته است،‌ به دليل تحريم نيست. صادرات زعفران به شكل فله‌اي رقم خورد و زعفران به عنوان كالاي ايراني وارد بازارهاي هدف نشد و به اسم اسپانيا و تركيه وارد بازار جهاني شد. اين اتفاق به صادرات زعفران ايران لطمه زد. اكنون افغانستان نيز صادرات زعفران را به دست گرفته است. اگر بتوانند نرخ رقابتي و شرايط مطلوب تر را فراهم كنند و در اين خصوص توجهي صورت نگيرد،‌ جايگزين زعفران ايران خواهد شد و اين يك اخطار است.