مزایای راه ابریشم برای ایران

دومین اجلاس بین‌المللی «یک کمربند-یک راه» با حضور بیش از ۳۰ کشور به مدت ۳ روز در چین برگزار شد. هیأت ۳۰ نفره‌ای از ایران نیز به سرپرستی وزیر اقتصاد در اجلاس چین حضور داشت. «یک کمربند – یک راه» پیشنهادی مربوط به احیای «جاده ابریشم قدیم» و ساخت راه مدرنی است که رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۳ میلادی مطرح کرد. پروژه‌های ساخت راه، راه آهن و توسعه بنادر در کشورهای مسیر راه ابریشم مدرن جزئی از این طرح عمرانی بین‌المللی است تا حمل کالا از چین به سمت غرب آسیا-اروپا و حتی آفریقا و کشورهای امریکای لاتین را در بر بگیرد.

سید علی محمد موسوی، رئیس سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران که برای شرکت در اجلاس بین‌المللی «یک کمربند – یک راه» به چین سفر کرده این طرح را فرصت بسیار خوبی برای جلب سرمایه گذاران بین‌المللی بویژه سرمایه گذاران چینی به منظور مشارکت در طرح‌ها و پروژه‌های ایران دانست. به گفته موسوی هیات ایرانی شرکت کننده در این اجلاس با استفاده از این ظرفیت بسیار مهم، افزون بر ۳۰۰ طرح و پروژه را برای جلب سرمایه گذاران چینی و خارجی در حاشیه این اجلاس ارائه و معرفی کرد.جمهوری اسلامی ایران ضمن حمایت از سرمایه گذاران تسهیلاتی را نیز در اختیار آنها قرار خواهد داد.

 ۶ تریلیون دلار حجم تجارت راه ابریشم

در ۶ سال گذشته حجم تجارت چین با کشورهای مسیر «یک کمربند – یک راه» بیش از ۶ تریلیون دلار بوده است. سرمایه‌گذاری نهایی برای طرح راه ابریشم  ۱۰۰۰ میلیارد دلار در نظر گرفته شده است که این میزان سرمایه‌گذاری بسیاری از کشورها حتی کشورهای اروپایی را به حضور در پروژه ترغیب کرده است. تا کنون ۱۲۵ کشور و ۲۹ سازمان بین‌المللی، ۱۷۳ موافقتنامه همکاری با چین در این مورد امضا کرده‌اند.  رئیس‌جمهور چین در اجلاس اخیر اعلام کرد که «در همایش این هفته پروژه «یک کمربند-یک راه»، توافقاتی به ارزش بیش از ۶۴ میلیارد دلار امضا شده است.

او تأکید کرد که این پروژه برای همه مشارکت‌کنندگان رشدی پایدار را به همراه خواهد آورد. در بیانیه مشترکی که در انتهای این اجلاس قرائت شد، رهبران کشورهای شرکت‌کننده توافق کردند در تأمین مالی این پروژه به اهداف تعیین شده در مورد میزان بدهی جهانی احترام بگذارند و در راستای رشد اقتصادی سبز گام بردارند. بنابر آمار ارائه شده ارزش کل پروژه‌هایی که در این طرح وجود دارد به ۳.۶۷ تریلیون دلار می‌رسد که در کشورهایی از آسیا، اروپا، آفریقا، اقیانوسیه و امریکای جنوبی، اجرا خواهند شد.

سنگ‌اندازی غرب در راه ابریشم

برای ساخت راه جدید ابریشم، چین به کشورهای حاضر در پروژه کمک‌های مالی کرده و در توسعه زیرساخت‌های این کشورها سرمایه‌گذاری می‌کند. حال امریکا هدف چین از راه اندازی پروژه راه ابریشم را بخشی از برنامه‌های چین برای گسترش نفوذ سیاسی- اقتصادی خود می‌داند. بهرام امیر احمدیان، استادیار دانشگاه تهران در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اهمیت راه ابریشم برای افزایش ظرفیت ترانزیتی ایران گفت: کشورهای غربی نسبت به این پروژه مشکوک هستند در اجلاس اخیر از اروپا فقط کشور ایتالیا شرکت کرده بود و امریکا هم نسبت به پروژه خود را بی‌تفاوت نشان می‌دهد. گفته شده که چین سرمایه گذاری‌ها و بدهی‌هایی را به برخی از کشورها با توسعه جاده ابریشم تحمیل می‌کند.

امیر احمدیان این مخالفت‌ها را این‌گونه توضیح داد که «این پرسش مطرح می‌شود که اگر کشورهای مسیر راه ابریشم نتوانند وام‌هایی را که دولت چین به آنها پرداخت کرده بازگردانند، چه اتفاقی می‌افتد؟ برخی بر این عقیده هستند که ممکن است چین از لحاظ حقوقی بتواند زیرساخت‌های کشورها را تصاحب کند منتها در جواب این ادعا باید گفت که زیرساخت‌ها در حاکمیت کشور دیگری است و این مسأله را پیچیده کرده است. به گفته امیر احمدیان ترس امریکا گسترش نفوذ چین در منطقه است اما این طرح قطعاً مسیر توسعه‌ای برای کشورها خواهد بود.

کمربند اقتصادی قرن

امیر احمدیان از مسیر جاده ابریشم به عنوان مسیر اقتصادی قرن یاد کرد. استاد دانشگاه تهران که خود مسئول گروه‌های مطالعاتی در خصوص راه ابریشم است، خاطرنشان کرد: چین با ابتکار یک کمربند - یک راه اهداف بزرگی در سر دارد، منظور از «کمربند»؛ کمربند اقتصادی قرن ۲۱ است. او تأکید کرد که ایران هم علاقه‌مند است در این ابتکار وارد شود و آنجایی که برای او منفعت دارد استفاده کند. ابتکار جاده ابریشم جدید بزودی خیلی از معادلات ترانزیت منطقه را تغییر خواهد داد و ایران باید تلاش کند که به بهترین شکل و به‌طور هدفمند در این طرح بزرگ فعال شود چرا که منفعلانه برخورد کردن ایران با این طرح، باعث ایجاد کریدورهای ترانزیتی موازی خواهد شد که فرصت‌های ترانزیتی ایران را از بین خواهد برد.

کمربند اقتصادی قرن ۲۱ در حال حاضر راه آهن چین را به مغولستان- روسیه - بلاروس- لهستان و آلمان متصل می‌کند اما در خصوص ساخت جاده‌های جدید هنوز مشخص نیست که آیا از جاده قدیمی ابریشم تبعیت می‌کند یا خیر. یک گزینه در راه جدید ابریشم از طریق چین- آسیای مرکزی- ایران – ترکیه است که این گزینه اهمیت زیادی برای ایران دارد. ایران می‌تواند در این مسیر آمادگی خود را اعلام کند تا بخشی از کالاها در این مسیر و از ایران ترانزیت شود.     

امیر احمدیان در این باره که توان ترانزیتی ایران برای حضور در جاده ابریشم چقدر است گفت: ایران همیشه آماده است، جاده‌های ایران از نظر ساختارهای فیزیکی بهترین جاده‌ها است. ایران از نظر قوانین و مقررات و ایمنی جاده وضعیت خوبی دارد. در جاده ابریشم مورد نظر چین ایران هم اتصالات راه آهن دارد هم اتصالات زمینی در جاده دارد. بهره‌برداری از طرح سال‌ها طول خواهد کشید به همین دلیل سیاستگذاران جاده ابریشم فعلاً از آن به «ابتکار» تعبیر می‌کنند. فعلاً ایران در این ابتکار وارد نشده است. ایران علاقه‌مند به مشارکت پررنگ در این ابتکار است و در مراکز پژوهشی دولتی و مجلس در مورد آن مطالعاتی در حال انجام است.

اهمیت ایران برای راه ابریشم

جاده ابریشم مورد نظر چین «یک کمربند- یک راه» دو مسیر زمینی و دریایی دارد. دو مسیر برای جاده ابریشم زمینی مورد بحث است:یکی راه ابریشم سنتی که با گذر از غرب چین وارد آسیای مرکزی شده و پس از رسیدن به ترکمنستان وارد ایران شده و با گذر از ایران به خاورمیانه می‌رود.در همین مسیر گزینه دیگری هم مطرح است و آن مسیری است که پس از گذر از ایران به ترکیه می‌رود و از آنجا به اروپا مرتبط می‌شود. در اغلب مطالعات منطقه‌ای این گزینه بیشترین تأیید را داشته و در اغلب طرح‌های مطالعاتی با فراوانی این مسیر همراه است.

ایران با پیوستن به این ابتکار مورد نظر چین، موقعیت جغرافیایی خود را به موقعیت ژئوپلیتیکی تبدیل خواهد کرد. حضور ایرانی قدرتمند و باثبات در مسیر جاده ابریشم برای چین بسیار حائز اهمیت است، از این رو مقامات پکن به ایران به عنوان یک شریک می‌نگرند. چین بزرگترین شریک تجاری ایران در سال ۲۰۱۸ بوده و ارزش تبادلات تجاری دو کشور به حدود ۳۵ میلیارد دلار رسیده است. دو کشور در نظر دارند حجم تجارت را در دهه آینده به سطح ۶۰۰ میلیارد دلار برسانند. در بهمن ۹۴ اولین قطاری که مستقیماً از پکن به تهران سفر می‌کرد وارد ایران شد.

این عمل به معنای برقراری مسیر مستقیم ریلی بین ایران و چین بود. افتتاح این خط آهن گام مهمی در مسیر تحقق پروژه یک جاده - یک کمربند چین است. این قطار در ۵۲ روز از نزدیکی بندر شانگهای چین به تهران رسید و روزانه به‌طور متوسط بیش از ۱۱۰کیلومتر طی مسیر کرد. در صورتی که این کالاها از طریق دریا از مسیر شانگهای به بندرعباس و تهران حمل می‌شد بیش از ۹۱ روز طول می‌کشید. این نشان می‌دهد که جاده ابریشم کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن از چین به تهران است.بهترین مسیر برای دستیابی به بازار آسیای میانه و قفقاز مسیر ایران و استفاده از زیرساخت‌های تزانزیتی ایران است.

ابتکار «یک کمربند- یک جاده»

هدف اصلی چین از ابتکار کمربنده و جاده که در سال ۲۰۱۳ از سوی شی جین پینگ رئیس جمهوری این کشور اعلام شد احیای جاده ابریشم قدیمی و اتصال زمینی و دریایی چین به جنوب آسیا، آسیای مرکزی، اروپا و قاره آفریقا است.رئیس جمهوری چین روز جمعه در سخنرانی خود در کنفرانس بین‌المللی یک کمربند- یک جاده گفت: هدف پکن از این پروژه بزرگ پیشبرد همکاری‌های برد-برد میان کشورهای درگیر در این طرح و ایجاد یک نقشه جدید برای تجارت بین‌المللی و همچنین فرصت‌های جدید برای توسعه کشورهای واقع در مسیر جاده ابریشم و البته ایجاد فرصت‌های توسعه برای خود چین است.پکن به دنبال توسعه با کیفیت بالای زیرساخت‌های سبز و زیرساخت‌های مالی کشورهای واقع در مسیر این کمربند است. در طول این مسیر قرار است صدها جاده و خط آهن، ایستگاهها و خطوط انتقال برق، خطوط لوله و گاز، بنادر و همچنین فرودگاه ساخته شود.