صندوق بین‌المللی پول یک سازمان بین‌المللی است که بر اجرای سامانه پولی بین‌المللی نظارت داردصندوق بین المللی پول
شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد بر کار صندوق بین المللی پول، نظارت دارد اما درحقیقت، به عنوان یک سازمان مستقل و به صورت تشریفاتی می باشد. نظاره گری این سازمان بین المللی بر اجرای سامانه پولی بین المللی است. از معتبرترین منابع ارزیابی و پیش بینی وضعیت اقتصاد جهانی می توان از صندوق بین المللی پول یاد کرد. در ژوئیه ۱۹۴۴ طرح بنیان گذاری صندوق در کنفرانس برتون وودز بوجود آمد که هم زمان با شکل گیری ساختار اقتصادی جهان پس از جنگ جهانی دوم بود.
تاریخچه صندوق بین المللی پول
در سال ۱۹۴۵ یک نهاد پولی مستقل جهانی به نام صندوق بین المللی پول بوجود آمد که با سازمان ملل، هیچ ارتباط تشکیلاتی نداشت.
هدف از بنیان گذاری این سازمان اقتصادی جهانی بر پایه سیستم برتون وودز بود و کار خود را به صورت رسمی از سال ۱۹۴۷ آغاز کرد. از اهداف مهم این سازمان می توان به بسط همکاری بین المللی در زمینه رفع محدودیت های ارزی و مسائل پولی، تسهیل کارکرد نظام پرداخت های چند جانبه بین کشور های عضو و تثبیت نرخ های ارز اشاره کرد.
تعداد اعضای صندوق بین المللی پول در سال ۱۹۸۸ برابر با ۱۵۱ عضو بود. درخواست مفاد قرارداد صندوق از کشور های عضو این بود که به رعایت نرخ ارزی بپردازند که نوسان هایش به ۱+ درصد ارزش اسمی ارز، محدود است. با توجه به دلار آمریکا، این ارزش اسمی را تعيين کرده بودند که با طلا رابطه ثابتی داشت. شمار اعضای آن تا اکتبر ۲۰۱۹ به ۱۸۹ کشور رسیده بود.
در نشست موسسه اسمیتسونین واشینگتن، کشور های گروه ۱۰ در دسامبر ۱۹۷۱ برای پول ها بر سر« ارزش های محوری» جدید به توافق رسیدند تا از این راه به ۱۰درصد ارزش کاهی دلار با ۲۵/۲ درصد نوسان مجاز دست یابند. هر کشور عضو وظیفه داشت که سهمیه تعيين شده که ۲۵ درصد طلا و ۷۵ درصد پول رایجش را به صندوق بپردازد و سهمیه ها از آن پس، تا به حال چند مرتبه افزایش پیدا کرد.
صندوق بین‌المللی پول، زیر نظر شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد کار میکندمجموع سهمیه های صندوق در سال ۱۹۸۷ به حدود ۹۰ میلیارد دلار، حق برداشت مخصوص می رسید. سهمیه هر کشور، درواقع حق رأی خود در صندوق و سطح وام گیری را تعيين می کند. حق رأی آمریکا بر پایه سهمیه های تعیین شده ، در اوایل دهه ۱۹۸۰( میلادی) نزدیک به ۲۲ درصد بود در حالی که این میزان در جامعه اقتصادی اروپا معادل ۲۷ درصد بود؛ از آنجا که به ۸۵ درصد آرا برای هر تغيير عمده در صندوق نیاز است، از این رو ، حق وتو در صندوق هم برای ایالات متحده آمریکا و هم برای جامعه اقتصادی اروپا بوده است.
درصورت مواجهه ی هر کشور عضو با مشکل کسری موقت تراز پرداخت ها باید ارز مورد نیازش را بر پایه پول خود، از صندوق دریافت کند؛ که البته باید در طول سه تا پنج سال، این ارز دریافتی بازخرید شود. اعضایی که در مقابل، با کسری مواجه شده باشند مجبورند که با صندوق بر پایه مفاد قرارداد، مشورت کنند تا تراز پرداخت هایشان بهبود یابد.
افزایش سرمایه صندوق بین المللی پول
نیاز به افزایش منابع سرمایه ای صندوق در اوایل دهه ۱۹۶۰( میلادی) بطور کامل احساس می شد و به همین خاطر« موافقتنامه عمومی وام گیری» توسط کشورهای گروه ۱۰ یا کلوپ پاریس، یعنی آمریکا، آلمان غربی، بریتانیا، فرانسه، هلند، ایتالیا، بلژیک، سوئد، کانادا و ژاپن امضا شد و در اختیار صندوق، اعتباری به میزان ۵/۶ میلیارد دلار حق برداشت مخصوص نهادند تا از آن در مواقع مقتضی، بهره بگیرند. علاوه‌براین ، سوئیس که عضو صندوق بین المللی پول نبود معادل ۲۰۰ میلیون دلار را اختصاص داد.
کشورهای عضوی که با مشکلات مواجه می شوند، قابلتی گفت و گو با صندوق بین المللی پول برای دریافت وام های اضطراری را دارند. به هر حال صندوق بین المللی پول در این مورد نمی تواند بدون این که از کشور وام دهنده اجازه بگیرد، از پول معینی استفاده کند.
بر اصول کلی ایجاد پول کاغذی بین المللی در نشست ریو دو ژانیرو، در سپتامبر ۱۹۶۷ توافقاتی انجام شد و برای اصلاح مفاد موافقتنامه صندوق در سال ۱۹۶۸ پیشنهادهایی ارائه شد که در ژوئیه ۱۹۶۹ این طرح را به تصویب رساندند. افزایش سالانه اعتبارات بین المللی بر پایه این طرح، باید در میان آن ها با« حق برداشت مخصوص» به نسبت سهمیه اعضا توزیع شود. برای اولین بار در ۱ ژانویه ۱۹۷۰ از این روش به منظور توزیع ۵/۳ میلیارد دلار اعتبار استفاده شد.
تغییرات صندوق بین المللی پول
در مفاد موافقتنامه صندوق بین المللی پول در سال ۱۹۷۶ تجدید نظر عمده ای بر پایه موافقتنامه جامائیکا، به عمل آمد که عبارتست از:
- یکی از تغییرات صندوق بین المللی پول این بود که دیگر در پرداخت ۲۵ درصد سهمیه به صورت طلا الزامی نیست و درواقع طلا بعنوان واحد محاسباتی حق برداشت مخصوص، کنار گذاشته میشود. صندوق بین المللی پول در همین رابطه، مجوز فروش همه موجودی طلای خود را دارد ا از این طریق به کشورهای در حال توسعه، کمک مالی کند. توجه صندوق بین المللی پول در این میان، این بود که حق برداشت مخصوص به منزلهٔ عامل اصلی ذخیره دارایی در نظام بین المللی، رواج پیدا کند.
- در موافقتنامه نخست صندوق بین المللی پول درج شده که به ارزش اسمی تثبیت شده ارز، پایبند نباشد. در سال ۱۹۷۳ افزایش قیمت نفت خام باعث شد که بر تراز پرداخت های کشورهای مصرف کننده نفت فشار زیادی وارد شود و لذا صندوق بین المللی پول برای این که دریافتی های مازاد کشورهای صادرکننده نفت( اوپک) را به بازار جهانی پول برگرداند؛ طرح تسهیلات اعطای وام نفتی را اجرا کرد. کلاً ۹/۶ میلیارد حق برداشت مخصوص در سال ۷۵–۱۹۷۴ صرف این تسهیلات شد که عمدتاً اوپک در این زمینه به آن ها وام داد؛ ولی طرح مزبور در سال ۱۹۷۶ میلادی با مشکلاتی روبرو شد.
صندوق بین‌المللی پول در سال ۱۹۴۵ به‌وجود آمد اهداف صندوق بین المللی پول
صندوق بین المللی پول باتوجه به اهدافی بوجود آمد که از آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
> صندوق بین المللی پول از طریق یک نهاد ثابت، همکاری مالی بین المللی را ایجاد می کند تا در مشکلات مالی جهانی، ابزار لازم برای مشاوره و تشریک مساعی را فراهم آورد.
> صندوق بین المللی پول برای مواردی همچون همکاری در جهت پیشبرد و حفظ بازار کار و درآمدهای حقیقی، توسعه و تعدیل تجارت جهانی و توسعه منابع درامد زا در سیاست گذاری های اقتصادی برای تمام اعضا، تسهیلات لازم را مهیا میکند.
> از دیگر اهداف صندوق بین المللی پول میتوان به تقویت ثبات در بازار تبدیل ارز و حفظ نظام یکپارچه در مبادلات ارزی میان اعضا اشاره کرد. این صندوق همچنین به دلیل رقابت های نادرست در بازار جهانی از افت ارزش ارز، جلوگیری میکند.
> یکی از اهداف صندوق بین المللی پول اینست که اعضا بطور موقت به منابع صندوق برای تسهیل در اصلاح ترازهای پرداخت ناهماهنگ با رعایت جوانب امنیتی لازم، دسترسی داشته باشند.
به طور خلاصه مواردی همچون، جلوگیری از فقر، ارتقای میزان همکاری مالی، کمک به رشد اقتصادی و بازار کار در سطح بین المللی و ایجاد تسهیلات مالی برای کشورهای خواستار تنظیم تراز پرداخت از اهداف اصلی تشکیل صندوق بین المللی پول به شمار می رود. اهداف این سازمان از زمان بنیان گذاری اش تا به امروز، تغییری نکرده است و تنها تغییر آن، نوع عملکردش بوده که نظارت، کمک تخصصی و مالی همگام با رشد نیاز و تقاضای کشورهای عضو است.
کارکرد صندوق بین المللی پول
تصمیمات صندوق بین المللی پول بر وضعیت اقتصادی کشور های جهان، اثرات چشمگیری دارد. آخرین پناهگاه برای گرفتن کمک مالی، صندوق بین المللی پول می باشد؛ به این معنی که کشور ها در زمان مواجه شدن با بحران مالی جدی به این سازمان به منظور دریافت کمک مالی رجوع می کنند.
عضویت ایران در صندوق بین المللی پول
دولت ایران در سال ۱۹۴۴م به عنوان یکی از ۴۴ کشوری محسوب میشد که به کنفرانس برتن وودز دعوت شده بود و در کمیسیون های مربوط به تهیه اساسنامه صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، اعضای هیئت چهار نفره اعزامی شرکت داشتند. در سال ۱۳۳۰ ایران برای نخستین بار در اثر مشکلات ارزی حاصل از ملی شدن صنعت نفت از منابع مالی صندوق بین المللی پول استفاده کرد که دولت در مقابل سفته های ریالی معادل ۲۵ درصد سهمیه اعتباری خود در صندوق، دلار بدست آورد. دولت ایران به دلیل اعتبارات کوتاه مدت صندوق، وظیفه داشت که بخشی از اعتبار مزبور و دیگر اعتبارات دریافتی خود را در هر سال به دلار، بازخرید کند.
موظف شدن دولت به محاسبه جداول موازنه پرداخت های کشور از نتایج عضویت ایران در صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، به شمار می رفت که بنا به درخواست صندوق برای اولین بار انجام گرفت و دولت متعهد شد که به صندوق، اطلاعات اقتصادی لازم را ارائه دهد.
صندوق بین‌المللی پول یک نهاد پولی مستقل جهانی استگردآوری: بخش اقتصاد سرپوش
- 13
- 4
