سنگ «یارانه» در چاه ویل اقتصاد

 اقتصاد امروز بیش از هر چیز به منابع مالی نیاز دارد. این منابع در شرایطی که حدود ۵/۴ میلیون متقاضی به طور بی سابقه ای وارد بازار کار خواهند شد بیش از هر زمان در شرایط امروز مورد نیاز است. اما درست ۶ سال پیش قرار بود با اجرای یک طرح به نام هدفمندی یارانه ها و با اختصاص درآمدهای حاصل از آن به ایجاد اشتغال پایدار و توسعه اقتصادی کمک شود. طرحی که امروز نه تنها کمکی به اقتصاد نکرد که تبدیل به یک معضل بزرگ برای کشور شده است.

اقتصاد کنونی کشور در حالی دچار رکود و عدم اشتغال شده است که اگر طرح هدفمندی یارانه ها به درستی اجرا شده بود امروز شاید با مشکلات کمتری در این زمینه ها مواجه بودیم. درست از ۲۸ آذر ماه ۸۹ که محمود احمدی نژاد خبر از آغاز رسمی هدفمندی یارانه ها را داد تا به امروز چیزی حدود۲۴۰ هزار میلیارد یارانه نقدی به مردم پرداخت شده است. مبلغی که نه تنها به کمک معیشت مردم نیامد بلکه توان اقتصادی افراد جامعه را فارغ از تبعات اجتماعی مضر آن به شدت پایین آورد.

 منابع حاصل از درآمد حذف یارانه ها قرار بود در بخش های مولد اقتصاد هزینه شود در حالی که با نگاهی به آخرین گزارش مرکز پژوهش ها به عمق فاجعه می توان پی برد. براساس تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس عملکرد قانون هدفمند کردن یارانه‌ها حاکی از آن است که طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۵ ماهه نخست ۱۳۹۵ حدود ۸۸ درصد از کل مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها به پرداخت نقدی و حدود ۲ درصد از منابع مزبور طی سال‌های مورد نظر به تولید و با هدف بهینه‌سازی مصرف انرژی اختصاص یافته است و مابقی مصارف نیز به حوزه سلامت، پرداخت بدهی به بانک مرکزی و خزانه، پرداخت به رزمندگانمعسر و ... پرداخت شده است.

همچنین طی سه سال دولت یازدهم حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت شده،حال آنکه مجموع پرداختی به بودجه های عمرانی به ۵۰ هزار میلییارد تومان نمی رسد.

پیش از این علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد گفته بود که «دولت ماهانه ۳ هزار و چند میلیارد تومان یارانه می‌پردازد و شب‌هایی که قرار است یارانه بپردازیم، شب مصیبت عظمای دولت است.» اما روایت بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت درباره واژه هدفمندی یارانه‌ها این بوده است: «جمع کردن پول هدفمندی و رساندن به موقع آنها، واقعا «عذاب الیمی» است.»

از طرفی باید گفت حذف یارانه پردرآمدها با یک مشکل اساسی برای دولت همراه بوده است و آن بانک اطلاعاتی ناقص از میزان دارایی افراد است. حذف بخشی از یارانه بگیران می تواند تبعات سیاسی برای دولت داشته باشد و از طرفی تشویش در فضای اجتماعی جامعه به وجود آورد. مرتضی عزتی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، در خصوص نحوه شناسایی افراد پردرآمد برای پرداخت یارانه ، به «ابتکار» می گوید: حذف کردن کار ساده ایست اما این که از چه روشی برای این کار استفاده شود مهم است. منابع اطلاعاتی دولت برای حذف یارانه ی پردرآمدها ناقص است و با عملیاتی کردن حذف یارانه ها احتمال دارد موجی از نارضایتی در برخی افراد حذف شده ایجاد شود و تبعات سیاسی برای دولت داشته باشد.

چرا هدفمندی یارانه ها موفق نبود؟

یکی از اهدافی که هدفمندی یارانه‌ها دنبال می‌کرد، توزیع عدالت اقتصادی و از بین بردن نابرابری‌ها بود، اما حال پس از گذشت ۶ سال، نه‌تنها توزیع درآمد بهبود نیافته است، بلکه بنا به گزارش‌ها، بُعد خانوار دهک اول نسبت به سال ۱۳۸۸ بیش از ۱.۶ (در سال ۱۳۹۳) برابر بیشتر شده است. تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس از این اتفاق این است که طی این سال‌‌ها خانوارهای جوان‌تری به دهک فقیر پیوسته‌اند و مهم‌ترین دلیل قرار گرفتن در دهک پایین درآمدی، فقدان اشتغال مکفی است.

همچنین آلبرت بغوزیان در گفت و گو با «ابتکار» می گوید: در بحث هدفمند سازی یارانه ها سال های پیش توسط دانشکده اقتصاد و وزرای اقتصاد وقت مطرح می شد. اما اینکه در چه زمانی و چگونه باید اجرا می شد محل اختلاف بود. در این طرح قرار بود افراد آسیب پذیر و نیازمند شناسایی شوند که یارانه به سمت آن ها برود و بحث دیگر میزان پرداختی این یارانه بود. مسئله دیگر چگونگی رساندن این یارانه به دست افراد بود.

استاد اقتصاد دانشگاه تهران می افزاید: اما مرحله ابتدایی این طرح که همان شناساسی افراد نیازمند بود اجرا نشد و حتی ایرانیان خارج از کشور هم مشمول این طرح شدند. در حالی که دولت باید در همان ابتدای اجرا بر اساس میزان دارایی ها، نوع سپرده، پرداخت مالیات و سایر اطلاعات افراد نیازمند را شناساسی می کرد. به طبع دولت دیگر نمی تواند میزان یارانه نقدی را با بالا رفتن تورم افزایش دهد چرا که در مرحله اول ما نتوانستیم افراد نیازمند راشناسایی کنیم.

وی تصریح می کند: در وهله بعدی باید گفت که از اساس

می توانستیم این مقدار یارانه را نه به صورت نقدی که آن را غیرنقدی پرداخت کنیم. شیوه پرداخت مستقیم تبعات اجتماعی و اقتصادی خوبی برای کشور نداشت. در حال حاضر ملاحظات سیاسی برای حذف پردرآمدها جایز نیست. تا موقعی که شناسایی افراد پردرآمد صورت نگیرد مشکلات ناشی از هدفمندی ادامه خواهد داشت. به نظر می رسد این شناسایی کار مشکلی نیست. هر چند عده ای توصیه می کنند چک کردن حساب ها نوعی بی اعتمادی ایجادمی کند اما برای کسی که چند میلیارد دارد مبلغ یارانه عددی نیست.

هزینه پرداخت یارانه به عمران و تولید

دولت هرماه و براساس قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، بیش از ۳۳۰۰میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت می‌کند. از زمان اجرایی شدن پرداخت یارانه نقدی در ۲۸آذر۱۳۸۹ طی ۷۰ مرحله حدود ۲۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت شده است،مبالغی که نه تنها به رونق اقتصادی کمکی نکرد که به اختلاف طبقاتی و ایجاد عدم تعادل در بازار کمک کرد. پیش از این مهدی تقوی در گفت و گو با ابتکار در این خصوص گفته بود: اگر هزینه هدفمندی یارانه ها صرف امورعمرانی و زیرساخت های کشور می شد نتیجه بسیار مطلوب تری برای اقتصاد کشور داشت.

همچنین مرتضی عزتی در گفت و گو با «ابتکار» گفت:«مشکلات تولید در کشور کم نیست و هر چه پول به سمت تولید برده شود کم است. باید در یک برنامه بلند مدت و مستمر کل درآمد نفتی کشور صرف تولید شود و البته از سود حاصل از آن بهره برداری کرد.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اینکه با حذف یارانه پردآمدها یک سوم یارانه ها آزاد خواهد شد، اظهار کرده بود: با حذف دهک های پردرآمد از لیست یارانه بگیران حدود ۳۰ درصد از سرمایه گذاری سالانه کشور آزاد شده و به بخش تولید اختصاص می یابد که این رقم قابل توجهی برای رشد اقتصادی خواهدبود».

در نهایت باید گفت قانون هدفمندی یارانه مصداق بارز سنگی است که در چاهی افتاده و حالا شاید جمیع عقلای اقتصادینمی توانند آن را به همین سادگی بیرون بکشند.