توصیه‌های مکنزی به شرکت‌های ایرانی برای خروج از گردنه بحران اقتصادی ۹۷

فشار حاصل از کمبود نقدینگی در شش ماهه اول سال ۱۱٪ و در انتهای سال ۹۷ به حدود ۳۰٪ خواهد رسید

نقدینگی به درد و درمان اقتصاد ایران تبدیل شده است. در حالی‌که بازارهای واسطه‌گری و غیر مولد در ایران از فرط افزایش نقدینگی در حال انفجار هستند و حجم پولشان به یک هزارو ۴۴۵ هزار میلیارد تومان رسیده است، اما شرکت‌های و بنگاه‌های صنعتی از بی‌پولی کاسه چه‌کنم چه‌کنم به دست گرفته‌اند. اوضاع به اندازه‌ای وخیم شده که حتی ناظران بی طرف خارجی هم نمی‌توانند به ادامه این وضعیت خوش‌بین باشند.

سال ۹۵ که موسسه مکنزی گزارشی سراسر امیدوارانه درخصوص چشم‌انداز اقتصادی در ایران تهیه کرده و نوشته بود: ایران فرصت رشد یک تریلیون دلاری در اقتصاد دارد. اما حالا همین موسسه بسیار نگران حذف بانک‌های اقتصادی از میدان به دلیل کمبود نقدینگی است. این موسسه در آخرین گزارش خود تلاش کرده است تا با ترسیم چشم‌انداز اقتصادی ایران و چالش‌های پیش‌روی شرکت‌ها و کارآفرینان در سال ۱۳۹۷، توصیه‌هایی را به صاحبان شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی ارائه دهد. موسسه جهانی مکنزی یکی از معتبرترین موسسات تحقیقاتی و مطالعاتی است که به تهیه و تولید گزارشاتی درباره چشم انداز آتی جهان و از جمله ایران می پردازد.

براساس این گزارش بزرگ‌ترین مشکل شرکت‌ها در سال جاری، کمبود نقدینگی خواهد بود؛ به نحوی که فشار حاصل از کمبود نقدینگی در شش ماهه اول سال ۱۱٪ و در انتهای سال ۹۷ به حدود ۳۰٪ خواهد رسید.

از‌این‌رو مکنزی در جدیدترین گزارش خود اینطور برآورد کرده است: در سال ۹۷ آن دسته از شرکت‌های فعال در ایران می‌توانند سرپا بمانند که مشکل نقدینگی نداشته باشند؛ چرا که سال بعد سال حذف شرکت‌هایی است که مشکل فروش و تامین نقدینگی دارند.

توصیه مهم دیگری که مکنزی به کارآفرینان و صاحبان کارخانجات و کارگاه‌ها می‌کند این است که اولویت اولشان نباید سودآوری صرف در کوتاه مدت باشد بلکه آنها باید صرفا حفظ قدرت نقدینگی و حفظ سهم بازار و گردش کار را در اولویت قراردهند ولو آنکه فروش و سرمایه‌شان با سود صفر درصد در گردش باشد.

اگرچه بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باور هستند ترسیم چشم‌انداز اقتصاد ایران توسط موسسه مکنزی هرچند تصویری امیدبخش به‌نظر نمی‌رسد اما آن قدرها هم سیاه و ناگوار نیست. به‌عبارتی براساس گزارش این موسسه، هرچند شرایط پیش روی اقتصاد کشور در سال جاری دشوار است اما با در‌پیش گرفتن اصول ریاضتی و توجه به اصولی مانند ترجیح بازار و گردش کار بر رسیدن به سود کوتاه مدت توسط کارآفرینان می‌توان اقتصاد کشور را از گردنه خطر وچالش‌هایی که در سال ۹۷ قرار است اقتصاد کشور را با بحران مواجه سازند، به سلامت عبور دهد.

۹۷، سال سخت اقتصاد

شاید مهم‌ترین هشداری که در گزارش غیر‌رسمی موسسه مکنزی درباره اقتصاد ایران می‌خوانیم، بحث تامین منابع مالی سرمایه‌گذاری در کشور باشد. از‌آنجایی که مهم‌ترین منبع درآمد دولت‌ها در ایران پول نفت است، شاهد هستیم پولی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف دیگر وجود ندارد یا اگر هم باشد ناچیز است؛

چرا‌که از یک‌سو قیمت نفت در سال‌های گذشته به شدت پایین آمده و از طرفی دیگر به علت عریض و طویل بودن نهاد‌های بوروکراتیک دولتی و غیر‌دولتی، با حجم عظیمی از هزینه‌های جاری در این نهادها مواجه‌ هستیم به نحوی که پول نفتی، به سختی کفاف همین هزینه‌های جاری را می‌دهد و نهاد دولت (به عنوان سازمان سازمان‌ها) همچون هیولایی بیمار همه خون نفتی را برای امور جاری می‌مکد. در این میان اگر پولی هم برای سرمایه‌گذاری باقی بماند، احتمالا در پالایشگاه‌ها، آن هم به دلیل ماهیت محصولات آن که قابل ذخیره‌سازی نیستند، سرمایه‌گذاری می‌شود. از‌این‌رو به گواه گزارش‌های نهادهای بین‌المللی چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در سال ۹۷ آنچنان که باید، امیدوارانه نیست.

اما به نظر می‌رسد آنچه در گزارش مکنزی به آن پرداخته نشده تبعات خروج احتمالی آمریکا از برجام و تاثیر آن بر شرایط فعالیت شرکت‌ها و صنایع داخلی است. این در حالی است که وضعیت جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران مطلوب نیست و امریکا تمام تلاشش را می‌کند تا اقتصاد ایران را از جذب سرمایه‌گذاری های خارجی به عنوان یکی از مزایای برجام بی‌نصیب بگذارد.

در گزارش مکنزی کالاها به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ کالاهای سرمایه‌‌ای،کالاهای مصرفی اجتناب‌پذیر و کالاهای مصرفی اجتناب‌ناپذیر. با‌این‌توضیح مختصر، مکنزی این گونه نتیجه‌گیری می‌کند: احتمالا تمام شرکت‌هایی که در زمینه کالاهای سرمایه‌ای کار می‌کنند (مثل شرکت های فعال در حوزه ساخت و ساز و مسکن، بازار سهام و سپرده‌گذاری در بانک!) در سال جاری صدمه می‌بینند.

با این حال شرکت‌هایی که در حوزه کالاها و خدمات مصرفی اجتناب‌ناپذیر فعالیت دارند، احتمالا در سال جاری مشکل زیادی نخواهند داشت، چرا که تقاضای این بخش حذف شدنی نیست. نکته نگران کننده دیگری که این گزارش به آن می‌پردازد این است که در چنین شرایطی اگر دولت طرح و برنامه‌ای برای کمک به شرکت‌ها نداشته باشد؛ احتمالا در دو سال آتی حدود ۵۰٪ از شرکت‌ها، ورشکسته خواهند شد.

در بخش دیگری از این گزارش آمده دوره استراتژی «پول، پول می‌آورد» به آخر عمر خود رسیده، از این رو کسانی که با سپرده‌گذاری، قصد افزایش ثروت دارند، به مرز ورشکستگی خواهند رسید. همچنین نگهداری موجودی کالا به امید افزایش قیمت به‌دلیل تورم یک اشتباه مرگبار است.

استراتژی‌های محوری اقتصاد ایران در ادوار گذشته

اگر در دوره احمدی‌نژاد استراتژی اصلی اقتصاد مسکن‌محور بود و هر کسی دستی در بازار مسکن داشت، در دوره روحانی اقتصاد سپرده محور شد و از این رو همه ترجیح دادند وجوه خود را در بانک‌ها نگهداری کنند.

مکنزی درباره استراتژی اقتصاد ایران در سال جاری توصیه می‌کند فروش محوری در دستور کار قرار گیرد. حتی اگر استراتژی فروش، با سود صفر در جریان باشد. در واقع از انجایی که تامین نقدینگی در سال جاری با مشکل مواجه خواهد شد، استراتژی‌ فروش باید به شکلی نقدی رخ دهد و تا حد امکان از فروش چکی محصول خودداری شود.

به عبارتی فروش چکی در شرایطی که اقتصاد با کمبود نقدینگی مواجه است، یحتمل شرکت‌های زیادی را به ورطه ورشکستگی خواهند کشاند. از سویی عدم اطمینان از وصول چک ها به شکلی از ناامنی روانی در سطح گسترده منجر خواهد شد که این خود معضلی است که بیش از پیش وضعیت کلی اقتصاد کشور را به مخاطره می اندازد.

هر‌چند بر اساس گزارش مکنزی در اقتصاد ایران دیگر تورم‌های جهشی همانند

آنچه در هشت سال دوره احمدی نژاد شاهدش بودیم نخواهیم داشت و تورم به معنی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در همه بخش‌ها رخ نخواهد داد، با این همه ممکن است در یک بخش خاص به‌طور موقت افزایش قیمت داشته باشیم، مثال قیمت ارز بالا برود (کما اینکه در حال حاضر قیمت دلار به بالای ۵هزارتومان رسیده است) هر چند جهش قیمت ارز به کاهش قدرت خرید مردم منجر می شود و لذا کاهش تقاضا در سایر بخش‌ها را خواهیم داشت، با این همه سطح عمومی قیمت‌ها تا حد امکان ثابت خواهد ماند.

کدام شرکت‌ها می توانند از چالش های سال ۹۷ با موفقیت عبور کنند؟

احتمالا رقابت بین شرکت‌ها شدیدا افزایش می‌یابد. با این همه شرکت‌هایی موفق‌تر خواهند بود که مدیریت هزینه‌ کنند و خود را سبک کنند، بهره‌وری شان را بالا ببرند و تا جایی که مقدور باشد برخی از کارها را که در تخصص شرکت‌‌شان نیست، برون‌سپاری کنند تا با هزینه کم‌تری انجام شوند. در واقع شرکت هایی می‌توانند از گردنه پر ریسک سال ۹۷ به سلامت عبور کنند که دارای این سه مولفه مهم باشند؛

در وهله اول بدهی بانکی نداشته باشند. دوم به بازار بدهکار نباشند و در وهله اخر اینکه محصول یا خدماتی را عرضه ‌کنند که مردم را اقناع کنند آن محصول را نقدی خریداری نمایند.

لزوم تهیه صورت‌های مالی به‌صورت ماهانه و یا حتی هفتگی به شرکت‌ها توصیه دیگر مکنزی به شرکت ها در ایران است. تا از این طریق شرکت‌ها نگاه دقیق‌تری به وضعیت مالی خود داشته باشند. موضوع مهم دیگری که مکنزی توصیه می‌کند، بحث دستمزد کارگران و کارمندان و چگونگی افزایش کارایی آنان است. اینکه بیش از آنکه به حضور فیزیکی کارکنان در محل کار توجه شود، نتایج عملکرد آنها مد نظر قرار گیرد. در واقع این استراتژی بالا بردن واقعی بهره‌وری است، مولفه‌ای مهم که متاسفانه در اقتصاد ایران هیچ‌گاه آن‌گونه که باید به آن توجه نشده است.

به اندازه‌ای سود بگیرید که بتوانید نقدی بفروشید

با تمرکز روی فروش و کسب نقدینگی احتمال موفقیت بیش‌تر است. یکی از نکات مهم افزایش گردش کار است. همچنین اصلی فروش در سال جاری باید این عبارت باشد: «به اندازه‌ای سود بگیرید که بتوانید نقدی بفروشید».

برای رفع مشکل نقدینگی چه باید کرد؟

مکنزی با ارائه چند راهکار به سوال «برای رفع مشکل نقدینگی چه باید کرد» این‌گونه پاسخ می‌دهد: گردش کالا و گردش کار باید بیش‌تر و نیاز به نقدینگی کم‌تر شود؛(برای مثال کالاهای غیر منقول باید با الویت‌بندی تبدیل به کالاهای منقول شوند) اموال غیر‌منقول باید ۱۰٪ پرتفوی دارایی‌ها باشد و لذا همان گونه که اشاره شد باید موجودی کالا را در حداقل خود نگهداری کرد. اموال اضافی را باید هر چه سریع‌تر فروخت. همچنین شاید به جای خرید ساختمان برای دفاتر کار و... بهتر باشد آن‌ها را اجاره کرد. همین طور میانگین نرخ ارز تا پایان سال تغییراتی دارد. از این رو شرکتی که بخواهد از این نوسانات سودگیری کند، محکوم به شکست است.

همچنین شرکتی که کم‌تر از ۳۰٪ از پرتفوی دارایی‌هایش، ارز خارجی باشد، در مقابل اخبار آینده واکنش‌های لازم را ندارد و ضرر می‌کند. لازم است حداقل ۳۰٪ از دارایی‌ها به صورت ارز خارجی و یا اقلامی باشند که ارزش ارزی دارند. مثال مواد اولیه وارداتی. به عبارت دیگر ۳۰٪ از پرتفوی شرکت باید ارز محور باشد. همچنین شرکتها باید قسمتی از دارایی‌های خود را به ارز خارجی تبدیل کنند و شرکت‌های ریال محور، محکوم به شکست یا ضرر زیادی خواهند کرد.

مورد دیگر انکه در خرداد سال جاری، مهلت ایران در مبارزه با پولشویی از سوی سازمان‌های جهانی مربوطه تمام می‌شود و ایران ناگزیر است که حرکتی در این زمینه کند. لذا اولین اقدامی که انجام می‌شود، سرکشی به حساب‌های بانکی افراد است. در گام اول سراغ حساب‌های بالای صد میلیارد تومان خواهند رفت و سپس سراغ سایر افراد.

در گزارش مکنزی آمده: نرخ سود بانکی حتما کاهش می‌یابد و لذا سپرده‌ها حرکت خواهد کرد

و حباب‌هایی را در بخش‌هایی از بازار ایجاد خواهد کرد ولی عمر این حباب‌ها بسیار کوتاه خواهد بود. باید مراقب بود که در انتهای عمر حباب‌ها، وارد این بازارها نشد. سال آینده باید مراقب بود که پول شرکت‌ها خورده نشود، سهم بازار حتی با سود صفر درصد حفظ شود. مکنزی در انتها یادآور می شود؛ شاید سودآوری ارزش دلار کانادا و فرانک سوییس در مقابل سایر ارزهای تا سه ماه آتی بیش‌تر باشد.

رضا نحوی