به گزارش ایرنا، این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: به همین دلیل (واردات بی رویه) در آن دوره شمشیر را بر علیه نظام بین المللی از رو بسته بودند، ولی همزمان بی سابقه‌ترین سطح عمق بخشی به وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج را هم در دستور کار قرار داده بود.
مومنی در سومین نشست از سلسله نشست‌های «اقتصاد ایران در دوران دفاع مقدس» به ارائه آمار واردات کالا‌ها سال‌های دفاع مقدس پرداخت و گفت: میانگین واردات سالانه در طی سال‌های جنگ به طور متوسط ۱۶ میلیار دلار بود.
وی سپس گفت:: براساس گزارش‌های مرکز آمار ایران در فاصله ۶۹ تا ۷۲ میزان واردات کالا‌های لوکس در ایران ۵۳ برابر شده است، روند این کارشناس اقتصادی افزود: میانگین واردات سالانه در این دوره به ۲۷.۶ میلیارد دلار رسیده است یعنی ارزش واردات کالا با رشد ۳۰ درصدی مواجه شده است. روند واردات در دوره سال‌های ۷۶ تا ۸۳ همچنان ادامه داشت.
این استاد اقتصاد دانشگاه با انتقاد از روند واردات در دولت روحانی نیز عنوان کرد: دولت اوباما گفت برجام یک توافق مبتنی بر راستی آزمایی است یک دولت هوشمند توسعه گرا باید ذخایر ارزی کشور را به عنوان ذخایر استراتژیک کشور با دقت‌های بیشتری اداره می‌کرد و در تخصیص دلار‌های نفتی خیلی دقیق‌تر عمل می‌کرد، اما ما مشاهده کردیم که سهل انگاری‌ها افزایش پیدا کرد.
هوشمندی در مدیریت کشور
مومنی در باره تجارت داخلی و خارجی گفت:: موضوع بازرگانی چه از جنبه بازرگانی داخلی و چه از جنبه بازرگانی خارجی یکی از شاه رگ‌های حیاتی تعیین کننده سرنوشت کشور است. به نحوی که با بررسی این شاه رگ به وضوح بیشتری می‌توان دید که کشور در حال حرکت به سمت توسعه است یا مسیر اضمحلال را می‌پیماید. تجربه ۱۰ سال اول انقلاب اسلامی و به ویژه دوره دفاع مقدس حکایت از آن دارد که نظام اداره کشور از هوشمندی‌های بایسته‌ای برای اینکه از ابزار بازرگانی خارجی و داخلی در مسیر توسعه ملی استفاده کند برخوردار بوده که منجر به شکل گیری کارنامه درخشان و قابل دفاع شده است. اما متاسفانه گروه‌های ذینفع و پرنفوذ اجازه استمرار آن تجربه و مناسبات را در سال‌های بعد از جنگ ندادند.
الگوی مصرفی جامعه باید با بنیه تولیدی هماهنگ باشد
مومنی در این نشست که در موسسه دین و اقتصاد برگزار شد، سپس به سیاست‌های اتخاذ شده در حوزه تجارت خارجی در دوران دفاع مقدس پرداخت و ادامه داد: آن چیزی که به مناسبات تجارت خارجی بر می‌گردد فهم این نکته است که مدیریت جریان توسعه ملی این هوشنمندی را دارد که باید تناسبی میان بنیه تولید ملی و الگوی مصرف جامعه وجود داشته باشد. بزرگترین مانع در برابر توسعه ملی عدم وقوف به این مسئله است.
سیاست‌های کنترل مصرف در دوران دفاع مقدس
وی افزود: یک تفاوت بنیادین بین روز آمد کردن الگوی مصرف جامعه با استاندار‌های جهانی با الگوی تولید جامعه وجود دارد. اگر شما یک دولت توسعه گرا داشته باشید وقتی که تصمیم بگیرد استاندارد‌های تولیدی جامعه را به مراتب بالا و قابل رقابت با کشور‌های پیشرفته برساند در صورت مهیا بودن شرایط و تلاش‌های گسترده حداقل به گواه تجربه‌های موفق بین ۴۰ تا ۱۰۰ سال زمان لازم است تا بنیه تولیدی خودش را با استاندارد‌های روز دنیا هماهنگ کند.
«اما هماهنگ سازی الگوی مصرف با استاندارد‌های جامعه در یک «آن» امکان پذیر است و کشور‌هایی که به این موضوع توجه نکرده اند و اجازه داده اند الگوی مصرف در اولویت قرار بگیرد بدون استثنا جزو کشور‌های ناموفق، فقیر و عقب مانده هستند؛ بنابراین در دوران دفاع مقدس نظام اداره کشورمان این بلوغ فکری را داشته است که تا زمانی که قابلیت‌های تولیدی جامعه افزایش پیدا نکرده باید سیاست‌های کنترل مصرف را در دستور کار قرار بدهند.»
مظلومیت قانون اساسی در ایران
مومنی ادامه داد: همه می‌داند که یکی از مشخصه‌های کلیدی نظام تولید صنعتی مدرن قابلیت قوی آن برای خلق تقاضا‌های جدید است از این رو اگر آن هوشمندی وجود نداشته باشد یک کشور تا ابد از پیمودن راه توسعه به واسطه سهل انگاری که در سیاست‌های تجاری خواهد داشت مایوس خواهد شد. اگر شما از این زوایه به اصول اقتصادی قانون اساسی نگاه کنید خواهید فهمید که تدوین کنندگان قانون اساسی چقدر ژرف نگر و عالم به مسائل توسعه بودند و این همه جوسازی‌هایی که علیه اصول اقتصادی قانون اساسی می‌شود بخاطر همین گرایش‌های توسعه خواهانه آن است و چقدر غم انگیز است که گویی هیچ دستگاهی حامی و حافظ قانون اساسی در این کشور نیست قانون اساسی یکی از مظلوم‌ترین نهادی‌های شکل دهنده جامعه ماست.
معجزه در مدیریت دوران دفاع مقدس
مدیر موسسه مطالعات دین و اقتصاد سپس با بیان این جمله که آن شرایطی که در دوران دفاع مقدس با آن روبرو بودیم اثرات شوک اول نفتی بود، گفت: در این شوک نفتی رژیم پهلوی با سهل انگاری غیر متعارف الگوی مصرفی ایران را وابسته به واردات کرده بود یکی از مولفه‌های گزارش مشهور گروه مهندسین مشاور «ست ایران» این بود که به شاه گفته بودند ایران در طی سال‌های آتی در معرض بحران‌های حاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خواهد بود. آن‌ها در ۱۳۵۵ اعلام کرده بودند که اگر این الگوی مصرف استمرار داشته باشد در ۱۰ سال بعد ایران اگر بخواهد بحران نداشته باشد باید حداقل ۶۳ میلیارد دلار واردات داشته باشد. یکی از معجزه‌های بزرگ انقلاب اسلامی هم اتفاقا در همین زمینه رقم خورد.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۶۵ که زمان پیش بینی گروه مهندسین «ست ایران» فرا رسید ما با بی شمار مسائل کوچک و بزرگ و جدی مواجه شده بودیم که گروه ست ایران آن‌ها را پیش بینی نکرده بودند، اما مدیریت اقتصاد ملی آن سال را با واردات کم‌تر از ۱۰ میلیارد دلار و بدون بحران اداره کرده است و این خودش شبیه معجزه است و از این منظر است که می‌گوییم از این ذخیره دانایی و نوآوری‌های نهادی باید استفاده بکنیم.
شکاف الگوی مصرف
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه بعد از دوران دفاع مقدس کشور به ورطه سقوط از نظر گرایش‌های توسعه‌ای افتاده است، گفت: برای اثبات این امر تنها نظاره کردن همین شکافی که بین تمایلات مصرفی و الگوی تولید در آن دوره وجود دارد کفایت می‌کند.
کمترین آسیب پذیری از شوک‌های بیرونی
مومنی ادامه داد: در گزارشی که دفتر پژوهش‌های اتاق بازرگانی مشهد تهیه کرده است روند تحول واردات کالاو خدمات در کشور را به قیمت جاری به صورت میانگین سالانه از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۹۶ بررسی کرده است. یافته‌ها خیلی تکان دهنده است و نشان می‌دهد که در این دوره هیچ درجه‌ای هوشمندی به اندازه زمان دفاع مقدس وجود نداشته است؛ و در آن دوره آسیب پذیری ایران در برابر شوک‌های بیرونی در کمترین سطح خودش بوده است.
مومنی افزود: در طی سال‌های جنگ به طور متوسط واردات سالانه ما ۱۶ میلیار دلار بود در هشت سال بعدی با ۵۰ درصد افزایش به ۲۱.۹ میلیارد دلار می‌رسد که نشان دهنده سر آغاز انحراف از توسعه ملی و شعار منحط آزاد سازی اقتصادی است. این در شرایطی است که شعار آزاد سازی داده شد، اما چون ما چیزی برای صادرات نداشتیم این شعار تبدیل به آزاد سازی واردات و نابودی تولید کشور شد.
اقدامات نمایشی راه حل مقابله با تحریم‌ها نیست
مومنی در ادامه بحث خود به تشریح یکی از اقدمات اشتباه مسئولان در مقابله با تحریم‌های آمریکا پرداخت و گفت:: وقتی آمریکا زیر برجام زد مسئولان تجارت خارجی ایران ادعا کردند که ۱۳۳۹ قلم کالا وارداتش ممنوع شده است. اما وقتی شما وارد جزییات این کالا‌ها می‌شدید می‌بینید که این امر بیشتر یک بازی رسانه‌ای و تبلیغاتی است تا یک حساسیت هوشمندانه توسعه گرا، مثلا فرض کنید بررسی‌های ما نشان می‌دهد که ۵۰۳ قلم از این کالا‌ها از اول پیروزی انقلاب تا امروز همواره ممنوع بوده است کالا‌هایی مثل مشروبات، فرآورده‌هایی با گوشت خوک و.. یا ۱۶۸ قلم کالا که این‌ها وارداتش را ممنوع کرده اند ارزش واردات سالانه اش بین یک دلار تا ۱۰ هزار دلار در سال بوده است. یعنی همان بازی تبلیغاتی بوده است و یک اقدام جدی برای مقابله با تحریم‌ها نبوده است.
رویکرد تولیدی وزارت بازرگانی در دوران دفاع مقدس
مومنی سپس به بخش تجارت داخلی در دوران دفاع مقدس پرداخت: تجربه اداره بازرگانی کشور در دوران جنگ در حوزه تجارت داخلی هم تحربه منحصر به فرد و افتخار آمیزی بوده است. برای اولین بار در تاریخ اقتصاد ایران در این دوره معاونت پشتیبانی از تولید در وزارت بازرگانی ایجاد می‌شود یعنی وزارت بازرگانی جهت گیری تولیدی پیدا می‌کند.
تفکیک صنوف تولیدی از صنوف توزیعی
مومنی ادامه داد: نوآوری نهادی بسیار متنوعی در عرصه بازرگانی داخلی و خارجی در دوران دفاع مقدس اتفاق افتاد که به نظر من یکی از این نوآوری‌ها بسیار مهم است. این نوآوری نهادی مهم ایجاد توازن قوا بین تولید گنندگان و واردکنندگان است.
به گفته وی، از نظر عملکرد اقتصادی در دوره پهلوی دوم با شاخص‌های کلان دوره وزارت عالیخانی را موفق‌ترین دوره می‌دانند. وقتی به جزییات اقدامات وی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که اولین اقدامش این است که اتاق صنایع و معادن را از اتاق بازرگانی جدا کرده است این مسئله در دوران جنگ که با زحمت زیاد اتفاق افتاد و صنوف تولیدی از صنوف توزیعی جدا شدند. آن‌هایی که به وجوه اقتصاد سیاسی علاقه‌مند هستند حتما مدنظر قرار خواهند داد که در آن دوران موضع گیری‌ها و مطالبات صنوف تولیدی در کل دوره جنگ به کلی از صنوف توزیعی متفاوت بود؛ صنوف تولیدی به دنبال تقویت تولید وگسترش عدالت اجتماعی بودند، اما صنوف توزیعی، خصوصی سازی و آزاد سازی اقتصادی را دنبال می‌کردند.
ترجیح تجار بر تولیدگنندگان
مومنی سپس به رویکرد‌های حمایت از تجار و دلالان در سال‌های بعد از دفاع مقدس پرداخت و گفت: شما اگر سایت اتاق بازرگانی بروید و سالنامه آماری آن را ببینید متوجه عرض بنده خواهید شد. همانطور که می‌دانید اسم کامل اتاق بازرگانی؛ اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی است، ولی وقتی که تعداد اعضا را نگاه می‌کنید می‌بینید که تعداد اعضای تاجر اتاق ایران نسبت به تعداد اعضای صنعتگرش ۲ و ۲.۷ برابر است بنابراین شما می‌بینید که از دل اتاق بازرگانی صدای تولید بسیار ضعیف شنیده می‌شود. تعداد اعضای تاجر اتاق تهران ۴.۶ برابر اعضای صنعتگر آن است. وقتی به این آمار‌ها نگاه می‌کنید چرایی گرایش‌های ضد توسعه‌ای و واردات محوری را بهتر می‌فهمید.
راه حل مقابله با تحریم‌ها
مومنی در تشریح پیشنهاد خود برای شرایط تحریم گفت: امروز هم معتقد هستم باید تفکیکی بین صنوف تولیدی و صنوف توزیعی صورت بگیرد که باعث زنده شدن و جان دوباره گرفتن حوزه تولید شود. متاسفانه بعد از دوران دفاع مقدس آن تفکیک از بین رفت و دوباره توجه و اولویت به سمت دلالی و صنوف توزیعی رفت در حالی که در شرایط تحریم تنها راه چاره، زنده نگه داشتن تولید است.
- 18
- 3
