اقتصاد ایران این روزها بیشتر از هر زمان دیگری پر از هیاهو است. وضعیت بد معیشتی مردم یک چیز است و ترس حاکم بر جامعه از آینده اقتصادی ایران یک چیز دیگر! مخصوصا حالا که مردم با نگرانی منتظر روز ۱۳ آبان هستند تا آینده نامعلومشان مشخص شود.
در محفلهای خصوصی و مکانهای عمومی وقتی بحث اقتصاد ایران به میان میآید مردم با بیم و ناامیدی از بیشتر شدن تحریمها و سختتر شدن زندگیشان سخن میگویند. در این شرایط بسیاری از جوانان دور ازدواج را خط کشیدهاند، تولیدکنندگان برای تولید دست نگه داشتهاند و خریداران از خرید منصرف شدهاند. اگر چند ماه قبل به امید بهتر شدن وضعیت برای انجام هر عملی صبر میکردند حالا دیگر از آن امید خبری نیست و معتقداند که بعد از ۱۳ آبان تنها برای یک درآمد ناچیز و گذراندن زندگی روزانه تلاش خواهند کرد. اما برخلاف تمام ترس و اضطراب مردم، چندی پیش صادق زیبا کلام، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران از حل شدن بسیاری از مسائل و بهتر شدن شرایط بعد از ۱۳ آبان سخن گفت. اما این حرف واکنشهای متفاوتی را به دنبال داشت.
مرتضی افقه، اقتصاددان، از ابتدای ماجرای خروج آمریکا از برجام و بار روانی ۱۳ آبان آن بر جامعه به «ابتکار» گفت: از همان ابتدا که مشخص شد آمریکا از برجام خارج میشود در وهله اول صاحبان سرمایه و ثروتمندان به بازار ارز هجوم بردند و تلاش کردند که نقدینگیهایشان را به ارز تبدیل کنند و در مواردی این نقدینگیها را از کشور خارج کنند. در واقع این رفتار یک اقدام احتیاطی بود چون پیشبینی آنها از آینده این بود که کشور دچار مشکلات ارزی میشود و قدرت خریدشان کم خواهد شد. شروع این ماجرا از صاحبان سرمایه و ثروتمندان جامعه بود و این روند تا چند ماهی ادامه پیدا کرد و دولت نتوانست اثر روانیای که در جامعه شکل گرفته بود را کنترل کند و چون اعتماد بین دولت و مردم از بین رفته بود حرفها و وعدهها هم اثر نداشت.
وی افزود: توده مردم که صاحبان نقدینگیهای کوچک هستند وقتی که خود را نظارهگر کاهش قدرت خریدشان و افزایش پر شتاب ارزهای خارجی دیدند، آنها هم به ناچار وارد بازار تقاضا ارز شدند و تلاش کردند که همان خرده نقدینگیهایی که در بانکها دارند را به ارز تبدیل کنند که بیش از آن سرمایههایشان کاهش پیدا نکند و این جریان ادامهدار بود تا به الان و دلیل آن هم نگرانی برای شروع تحریمهای جدی بود که نشان میداد با شروع آن، دریافتهای ارزی کم خواهد شد و چرخ صنعت و تولید دچار مشکل میشود و واردات به کشور کاهش پیدا میکند. اقدامات احتیاطی افراد این بود که نقدینگی را به ارز تبدیل کنند تا کمتر از مشکلاتی که ذهنشان را مشغول کرده بود و انتظار داشتند پس از ۱۳ آبان پیش بیاید متاثر شوند.
اما باید بگویم انرژی این خبرها تا به امروز تخلیه شده است و اگر الان هم این انرژی ادامه پیدا کند اولا بسیار کند است، ثانیا کنترل شرایط بستگی به اقدامات اقتصادی بانک مرکزی دارد. ولی اگر جلو برویم و ایران نتواند نفتش را به فروش برساند و یا نتواند پول حاصل از فروش نفت را از طریق سیستمهای بانکی وارد کشور کند، ورود ارز کاهش پیدا میکند و دوباره شاهد افزایش قیمت ارز و بسیاری از موارد دیگر خواهیم بود.
افقه، احتمال به ثبات رسیدن پس از ۱۳ آبان را بررسی کرد و گفت: همه تاثیرها و فشار روانی مربوط به خروج آمریکا از برجام و تحریم نفتی ایران در زمان اعلام که از فروردین ماه بود شروع شد و همانطور که قبلا گفتم تا به الان تمام انرژی این خبر تخلیه شده است و حداکثر اتفاقها همان دلار ۲۰ هزار تومانی بود که شاهدش بودیم. ولی من معتقد هستم که تمام این جریان به این معنا نیست که از ۱۳ آبان به بعد جامعه و اقتصا به ثبات میرسد. یک احتمال دوگانه وجود دارد، هم ممکن است بعد از این تاریخ به ثبات نسبی برسیم و هم ممکن است هرگز نرسیم.
اما باید بگویم که تا ۱۳ آبان شاید دوباره افزایش روند قیمت ارز شروع شود، گرچه بانک مرکزی در حال انجام اقداماتی است و اوضاع اقتصادی بستگی به نتیجه این اقدامات خواهد داشت اما باید منتظر ماند و دید. بعد از این تاریخ اگر شاهد ثبات در اقتصاد باشیم، میتواند متاثر از اقدامات بانک مرکزی باشد، ولی اگر تحریمها به صورت جدی شروع شود و ورودی ارز ما رو به کاهش برود من فکر میکنم حرف دوستان اقتصاددانی که معتقد بودند بعد از این تاریخ مشکلات حل خواهد شد درست از آب در نمیآید.
این اقتصاددان از روند افزایشی قیمت ارز گفت: اگر قرار باشد که اقتصاد ما به ثبات برسد تاثیر نرخ ارز که محرک اصلی است در صورت ثبات به بقیه کالاها انتقال پیدا میکند و اگر ثباتی در کار نباشد هم کالا و بازارهای دیگر را به سرعت تحت تاثیر قرار میدهد. شرایط بعد از ۱۳ آبان به این بستگی دارد که ما الان چه میزان ذخیره ارزی داریم و از فرصتها چه استفادهای کردهایم، چون تحریمها قبل از ۱۳ آبان شروع شده است و همانطور که تاکنون شاهد آن بودیم بسیاری از کشورها خریدهایشان را از ما کم کردهاند، بنابراین دریافتهای ارزیمان کم شده است.
شواهد هم نشان میدهد که در هفتههای اخیر که ارز از۲۰ هزار تومان سقوط کرد و الان بر مرز ۱۳ تا ۱۴ هزار تومان تثبیت شده است احتمالا به دلیل تزریق مقداری ارز توسط بانک مرکزی به بازار بوده است. ولی وقتی روند جدی تحریمها ادامه پیدا کند و ورود ارز به کشور با محدودیت روبهرو شود در میانمدت و ماههای بعد از آبان، تحریمها فشارهایشان را جدی وارد میکنند و اگر مشکل مربوط تحریمها حل نشود روند افزایشی قیمت ارز را دوباره خواهیم داشت.
افقه، از ریشه تحولات اخیر گفت: برخی از دوستان هستد که تمام تحولات را نشات گرفته از مسائل اقتصادی میدانند، اما من برخلاف آنها معتقد هستم حدود۸۰ درصد اتفاقات که در ۶ ماه اخیر رخ داده است و تا ۱۳ آبان هم خواهیم داشت، ریشه سیاسی دارد و این تحولات انتظارات مردم را تحریک میکند و همین تحولات بار روانی منفی در جامعه گذاشته است.
کیمیا نجفی
- 16
- 3
