وقتی می‌گوییم فقیر لزوما کودکان کار و یا افراد ناتوان در تامین مخارج معیشتی خود نیستند. کافی است کمی دقیق‌تر نگاه کنیم، تا خانوارهایی را ببینیم که به سختی می‌توانند از پس حداقل امکانات زندگی‌شان برآیند.
امروزه تعریف‌های مختلفی از فقر را می‌شنویم و خط فقر از دید افراد با یکدیگر متفاوت است. از یک طرف کارمندانی که دخل و خرج‌شان با یکدیگر همخوانی ندارد و حقوق به حساب‌شان واریز نشده آن را خرج زندگی کرده‌اند، خود را زیر خط فقر می‌دانند، از طرفی دیگر افرادی هستند که قناعت پیشه کرده‌اند و گذراندن زندگی با حداقل امکانات را پذیرفته‌اند. کارشناسان و صاحب‌نظران هم در این‌باره اختلاف نظر دارند و تعریف‌شان از تعیین خط فقر متفاوت است.
اخیرا رسول خضری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفته در تهران خط فقر به ۱۰ میلیون تومان و در شهرستان‌ها به ۵ میلیون تومان نزدیک می‌شود. اگر این صحبت صحت داشته باشد، به نظر می‌رسد بیش از نیمی از افراد جامعه در گروه فقرا جای می‌گیرند و این شرایط شامل حال قشر متوسط هم می‌شود. جعفر خیرخواهان، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در واکنش به انتشار این اعداد و ارقام به «ابتکار» می‌گوید: وقتی خبر تعیین خط فقر و ارقامی که اعلام شد را شنیدم، بسیار تعجب کردم.
نمی‌دانم انگیزه افراد در اعلام چنین ارقامی چیست؟ اما باید بگویم که این اعداد و ارقام مبنا درستی ندارد و این مسئله بسیار عجیب است. ما در کشور ثروتمندی مثل سوئیس و یا آمریکا که زندگی نمی‌کنیم که بتوانیم این اعداد را بگوییم. به هرحال درآمد سرانه کشور یک رقم مشخصی است. این طبیعی است که هر کسی تمایل دارد که خط فقر به عنوان مثال همان ۱۰ میلیون تومان باشد و کسی هم زیر آن ۱۰ میلیون قرار نگیرد، اما شرایط این‌گونه نیست و عددی اعلام می‌شود که اکثریت مردم را زیر آن خط قرار می‌دهد که هیچ کمکی هم در این زمینه نمی‌کند و هیچ قدرت و توانی هم نیست که افراد را بالاتر از خط تعیین‌شده برسانیم.
وی می‌افزاید: منتشر شدن چنین ارقامی تنها باعث بالا رفتن انتظار و توقع در میان کارگران، فقرا و حتی قشر متوسط جامعه می‌شود و در این شرایط مردم از دولت انتظار پیدا می‌کنند و مسئله اینجاست که امکان تامین و رساندن افراد به آن سطح هم نیست. پس در نتیجه تعیین خط فقر به این‌صورت هیچ تاثیر و فایده‌ای برای افراد نخواهد داشت و نمی‌دانم این ارقام با چه استنادی اعلام شده است.
خیرخواهان انواع خط فقر را بررسی می‌کند و می‌گوید: باید ببینیم خط فقری که مشخص می‌شود چه خط فقری است، ما تعاریف مختلفی از خط فرق داریم. یک نوع خط فقر شدید داریم که در آن شرایط فرد از حداقل‌های زندگی بهره‌مند می‌شود و تنها می‌تواند ادامه حیات بدهد و زنده بماند. این نوع فقر بیشتر در کشورهای آفریقایی تعریف شده است. خط فقر مطلق نوع دیگری است که با توجه به اینکه درآمد افراد به‌طور متوسط چه مقدار است، آن مقدار نباید پایین‌تر از میانگین مشخص شده باشد.
به‌عنوان مثال اگر میانگین درآمد جامعه ۲ میلیون تومان باشد، افرادی که کمتر از نصف و پایین‌تر از میانگین را داشته باشند، می‌توانیم بگوییم که این افراد درگیر فقر مطلق هستند، به‌طور کلی وضعیتی که در آن افراد از منابع ضروری برای ادامه زندگی محروم هستند. فقر نسبی هم به همین صورت است و به نداشتن سطحی معمول از منابع یا درآمد در مقایسه با سایر افراد جامعه اشاره دارد. در مجموع تعیین خط فقر نیازمند محاسبه دقیق و آمارهای گسترده است.
خیرخواهان با اشاره به مولفه‌های تاثیرگذار در تعیین خط فقر می‌گوید: مولفه‌های تاثیرگذار در تعیین خط فقر بستگی به تعاریف ما از فقر دارد. در حال حاضر برای اینکه آمار خط فقر واقعی‌تر و بهتر باشد، تنها درآمد را ملاک نمی‌دانند و برای اینکه سایر مسائل هم مطرح شود خط فقر چند بعدی را درنظر گرفتند. اینکه ابعاد را چگونه تعریف کنیم هم با یکدیگر متفاوت است. اما در مجموع فرد باید دارای یک حداقل متراژ برای سرپناه باشد، از نظر تغذیه باید هر چند روز یک‌بار بتواند غذای گوشتی بخورد و امکانات مناسب برای بهداشت و سلامت را داشته باشد.
وقتی تمام این مولفه‌ها را یک‌جا جمع کنیم افرادی که از این ویژگی‌ها محروم باشند زیر خط فقر هستند و بر حسب محاسبه‌هایی تعیین می‌کنند که خط فقر در کجا قرار داشته باشد. شاید این رقم اعلام شده به دلیل چند برابر شدن قیمت دلار بوده و با توجه به دلار این رقم اعلام شده است.
او ادامه می‌دهد: باید بگویم که تعریف خط فقر ربطی به دهک ندارد. برای محاسبه و تعیین خط فقر برفرض ما افراد جامعه را با توجه به امکاناتی که دارند ردیف می‌کنیم، از ضعیف‌ترین تا قوی‌ترین! و بعد خطی را مشخص می‌کنیم و طبق آن جایگاه افراد با درآمدهای‌شان را مشخص می‌کنیم. اگر ما این خط را بالا بگیریم به این معناست که افراد زیر این خط در فقر به سر می‌برند و در این شرایط تعداد زیادی از افراد را جزو گروه فقرا بدانیم. هرچه این خط پایین باشد تعداد فقرا کمتر می‌شوند و همان‌طور که گفتم هرچه خط را بالا ببریم فقرا را بیشتر کرده‌ایم.
کیمیا نجفی
- 13
- 4
