امضای رکود تولید پای چک‌های برگشتی

افزایش تعداد چک‌های برگشتی تنها گوشه‌ای از مشکلاتی است که هرازگاهی در میان اخبار اقتصادی مطرح می‌شود. در کنار بحران ارزی، مسکن، خودرو یا مشکلات بانکی، روند رو به رشد چک‌های برگشتی را می‌توان یکی از مهمترین دلایل نگرانی آگاهان اقتصادی برشمرد. چرا که بر اساس اصول اقتصادی، هر چه آمار چک‌های پاس نشده کمتر باشد، یعنی رونق به بازارها بازگشته و سرمایه‌داران به بازار اعتماد دارند.

نگاهی به وضعیت این چک‌ها از سال‌های گذشته تاکنون نشان می‌دهد که هر ساله بانک مرکزی آمار قابل توجهی را از میزان دسته چک‌های پاس نشده منتشر کرده است. تحلیلگران اقتصادی با بررسی آمار چک‌های برگشتی به خوبی می‌توانند درباره وضعیت رونق یا رکود اقتصادی اظهارنظر کنند. بر همین اساس است که هر ساله بانک مرکزی آماری از میزان این چک‌ها در تارنمای خود منتشر می‌کند.

آبان ماه سال جاری در حالی بانک مرکزی از شمار چک‌های برگشتی حکایت کرد که روند رو به رشد این چک‌ها سال‌هاست که بحرانی شده و راهکاری برای آن در نظر گرفته نشده است. آنطورکه گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد، در آبان امسال بالغ بر ۸۶۹ هزار فقره چک به ارزش بیش از ۹۳ هزار میلیارد ریال برگشت داده شده که گفته می‌شود یکی از علت‌های اصلی آن کسری یا فقدان موجودی اعلام شده است.

آنطور که رصد گزارش‌ها نشان می‌دهد در دهه‌های گذشته نیز آمار قابل‌توجهی از اسناد برگشتی مبادله شده منتشر شده، اما این روند رو به رشد درست از اوایل دهه ۹۰ سرعت گرفته تا اینکه به رکوردی تاریخی نسبت به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ دست یافته است. بر اساس گزارش‌ها، سطح چک‌های برگشتی حدود ۷ سال پیش بود که به ۴۱/۱۲ درصد رسید تا جایی که بسیاری از دست‌اندرکاران اقتصادی این فرضیه را مطرح کردند که از هر ۸ برگه چک صادره یک برگه برگشت خورده است. 

با نگاهی به آمار منتشر شده این نتیجه را می‌توان گرفت که تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی از سال ۹۰ تا به امروز افزایشی بوده است، بطوریکه این رقم از ۳۵ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان چک برگشتی در سال ۹۰ به ۱۱۸ هزار و ۳۷ میلیارد تومان در سال ۹۴ رسیده است. این روند در سال ۹۵ نیز ادامه یافته تا اینکه در مرداد ماه همان سال از میزان بیش از ۸/۹ میلیون فقره چک، بالغ بر یک میلیون و ۵۰۰ فقره چک برگشت داده شده است. 

وقتی تولید کننده پولی برای پاس کردن چک‌ها ندارد

هر بار که آمار چک‌های برگشتی در تارنمای رسانه‌ها دیده می‌شود، تحلیل‌های متفاوتی را از زبان کارشناسان درباره علت این موضوع می‌توان شنید. عده‌ای از تحلیلگران اقتصادی بر این باور هستند که یکی از دلایل اصلی برگشت چک‌ها، مناسب نبودن فضای کسب و کار است. بر اساس این اظهارنظرها مناسب نبودن فضای کسب و کار باعث شده تا در کنار رکود اقتصادی، وضعیت معاملات هم آنطور که باید پیش نرود. در چنین شرایطی انتظار می‌رود تا داد و ستد با پول نقد انجام نشود و به همین دلیل از چک‌های مدت‌دار در معاملات استفاده شود. آنطور که آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی، در این زمینه به «همدلی»، توضیح می‌‎دهد: «در اقتصادی که با بحران مواجه است، تقاضا کاهش می‌یابد و تولید کننده‌ها با وجود اینکه مبلغ زیادی را برای تهیه مواد اولیه هزینه کرده‌اند، نمی‌توانند کالای خود را به فروش برسانند و به دلیل مشکلات مالی، نمی‌توانند چک‌هایی را که برای خرید مواد اولیه داده بودند پاس کنند.»

بانک مرکزی هر ساله در حالی از روند رو به رشد چک‌های برگشتی گزارش می‌دهد که به گفته آگاهان اقتصادی، یکی از سیگنال‌های مهم این مسئله به اقتصاد نبود رونق در بخش‌های مختلف و وضعیت نامطلوب تولید است. این وضعیت در حالی مطرح است که به دلیل کاهش تولید، با وجود تقاضای بالا، کالاهای اساسی به اندازه کافی در دسترس مردم قرار ندارد. به عبارتی می‌توان گفت که به دلیل کاهش قدرت خرید مردم، تقاضا از سوی مصرف کننده افت کرده و کالاهای تولید شده هنوز به فروش نرفته‌اند تا تولید کننده با این پول بتواند مواد اولیه خریداری کرده و کالا تولید کند تا با افزایش عرضه قیمت کالاها کاهش یابد. این باعث می‌شود تا تولید کننده پولی برای پاس کردن چک‌های داده شده بابت خرید کالای اولیه نداشته باشد و اقتصاد 

هر ساله با انبوهی از برگه چک‌های برگشت خورده مواجه باشد.

احمد حاتمی یزد، کارشناس ارشد بانکی در این‌باره به «همدلی»، می‌گوید: «افزایش چک‌های برگشتی هم نتیجه و نشان دهنده رکود در کسب و کار و هم نتیجه سقوط اخلاقی است.» 

استفاده از چک‌های صیاد راهکار کاهش چک‌های برگشتی 

چک در سال های گذشته به عنوان یکی از مهم‌ ترین ابزارهای نظام پرداخت از جایگاه ویژه اعتباری برخوردار بود ولی با روند رو به رشد چک‌های برگشتی طی سال‌های اخیر تا حدی از اعتبارش کاسته شد. تا اینکه در در پایان شهریورماه سال ۱۳۹۶ بانک مرکزی از سامانه‌ای به نام سامانه صیاد (صدور یکپارچه دسته چک) رونمایی کرد تا دسته چک هایی که توسط بانک ها صادر می شود از نظر ظاهر کاملا یک شکل و یک رنگ باشند. بغزیان یکی از راهکارهای کاهش 

چک‌های برگشتی را استفاده از این نوع چک‌ها عنوان می‌کند.

به گفته این کارشناس اقتصادی: «یکی از دلایل اصلی برگشت چک‌ها عدم استفاده از چک‌های صیاد است؛ چرا که با استفاده از این چک‌ها بلافاصله می‌توان از میزام موجودی چک باخبر شد.» گفتنی است که چک‌های صیادی، نسل جدید دسته چک‌هایی هستند که اطلاعات چک به صورت آنلاین در دسترس متقاضیان قرار گیرد تا امکان شناسایی و اعتبارسنجی فراهم شود. 

هر چه که هست بر اساس گزارش‌های جدید، حدود ٨٣١ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٨٨ هزار میلیارد ریال در آبان ماه ١٣٩٧، در کل کشور به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد ۹۵.۶ درصد و از نظر ارزش ۹۴.۲ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.